بیماری آدیسون (Addison’s disease) یا نارسایی فوق کلیوی اختلالی است که به دلیل ناتوانی غدد فوق کلیوی (غدد آدرنال) در ترشح یک هورمون خاص رخ می‌دهد. در این بیماری، غدد فوق کلیوی مقدار بسیار ناچیزی کورتیزول و اغلب مقدار کمی آلدوسترون تولید می‌کنند.
نارسایی فوق کلیوی در تمام گروه‌های سنی رخ می‌دهد و هر ۲ جنس را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این بیماری می‌تواند زندگی انسان را تهدید کند. در ادامه با مجله درمانکده همراه باشید تا درباره این اختلال اطلاعات بیشتری کسب کنید.
فهرست محتوا
غدد فوق کلیوی و نقش آن‌ها در بدن
این غدد دقیقا بالای کلیه‌های شما واقع شده‌اند و به عنوان بخشی از غدد درون‌ریز، هورمون‌هایی ترشح می‌کنند که تقریبا در کنترل تمام ارگان‌ها و بافت‌های بدن نقش دارند. غدد آدرنال از ۲ بخش تشکیل شده‌اند.:
- بخش داخلی (مدولا): اپی‌نفرین (آدرنالین) و نوراپی‌نفرین (نورآدرنالین) ترشح می‌کند.
- لایه بیرونی (قشر): گروهی از هورمون‌ها را ترشح می‌کند که کورتیکواستروئید نامیده می‌شوند و عبارت‌اند از: گلوکوکورتیکوئیدها، مینرالوکورتیکوئیدها و هورمون‌های جنسی مردانه (آندروژن). ۲ هورمون اول برای زندگی ضروری هستند.
بیشتر بخوانیم: سندروم کوشینگ چیست؟ نگران نباشید این بیماری قابل درمان است!
۱. گلوکوکورتیکوئیدها
این هورمون‌ها که شامل کورتیزول هستند توانایی بدن را برای تبدیل مواد غذایی به انرژی تحت تاثیر قرار می‌دهند. همچنین در پاسخ التهابی سیستم ایمنی نقش دارند و به بدن در واکنش نشان دادن به استرس کمک می‌کنند.
۲. مینرالوکورتیکوئیدها
مینرالوکورتیکوئیدها از جمله آلدوسترون تعادل بدن را از نظر میزان سدیم و پتاسیم حفظ می‌کنند تا فشار خون در سطح طبیعی باقی بماند.
۳. آندروژن
در مردان و زنان، هورمون‌های جنسی مردانه در مقادیر کم توسط غدد فوق کلیوی تولید می‌شوند. این هورمون‌ها در رشد جنسی مردان نقش دارند، روی توده عضلانی تاثیر می‌گذراند و موجب ایجاد میل جنسی و حس خوب در مردان و زنان می‌شوند.
علائم بیماری ادیسون
نشانه‌های اولیه بیماری ادیسون معمولا به آرامی ایجاد می‌شوند و شامل موارد زیر هستند:
- خستگی شدید
- کاهش اشتها و وزن
- تیرگی پوست (هیپرپیگمانتاسیون)
- فشار خون پایین و حتی غش کردن
- میل زیاد به مصرف نمک
- افت قند خون (هیپوگلیسمی)
- حالت تهوع، استفراغ یا اسهال
- درد شکم
- درد عضلانی یا درد مفاصل
- تحریک‌پذیری
- افسردگی
- از دست دادن موهای بدن یا اختلال عملکرد جنسی در زنان
نشانه های نارسایی فوق کلیوی حاد (آدیسون حاد)
گاهی‌اوقات علائم سندرم آدیسون به صورت ناگهانی ظاهر می‌شوند. علائم و نشانه‌های نارسایی آدرنال حاد عبارت‌اند از:
- درد در قسمت پایین کمر، شکم یا پاها
- حالت تهوع شدید و اسهال که منجر به کم‌آبی بدن می‌شود
- فشار خون پایین
- از دست دادن هوشیاری
- افزایش پتاسیم (هیپرکالمی) و کمبود سدیم (هیپوناترمی)
بیشتر بخوانیم: بیماری ندول تیروئید چست؟ بهترین روش پیشگیری و درمان
زمان مراجعه به پزشک
اگر علائم بیماری آدیسون را در خود مشاهده کردید، به پزشک مراجعه کنید. بهتر است برای شروع درمان ابتدا به سراغ پزشک خانواده یا پزشک عمومی بروید تا در صورت لزوم به دکتر غدد ارجاع داده شوید. توجه به نکات زیر به شما کمک می‌کند که برای ملاقات با پزشک آماده باشید:
- یک فهرست از تمام داروها یا مکمل‌های مصرفی خود تهیه کنید.
- تمام علائم خود را بنویسید.
- هر گونه اطلاعات مهم شخصی، محدودیت‌های غذایی یا تغییرات اساسی زندگی خود را یادداشت کنید.
- در صورت امکان یکی از اعضای خانواده یا دوستان‌تان را همراه خود ببرید. گاهی‌اوقات به خاطر سپردن تمام اطلاعاتی که در طول ویزیت منتقل می‌شود دشوار است. شخصی که شما را همراهی می‌کند ممکن است بعضی از موارد را بهتر از شما به ذهن بسپارد.
- سوالاتی که می‌خواهید از پزشک بپرسید را یادداشت کنید. زمان شما محدود است، بنابراین این کار باعث می‌شود از وقت ویزیت بیشترین بهره را ببرید.
رایج‌ترین سوالاتی که می‌توانید در مورد بیماری آدیسون بپرسید عبارت‌اند از:
- علت بیماری من چیست؟
- به غیر از محتمل‌ترین علت‌ها، چه دلایل احتمالی دیگری برای علائم من وجود دارد؟
- چه نوع آزمایش‌هایی باید انجام دهم؟
- بیماری من موقتی است یا دائمی؟
- بهترین درمان چیست؟
- من بیماری‌های دیگری هم دارم. چگونه می‌توانم این‌ها را با هم مدیریت کنم؟
- آیا محدودیتی وجود دارد که نیاز باشد آن را رعایت کنم؟
پزشک هم احتمالا از شما سوالاتی می‌پرسد که باید به طور دقیق به آن‌ها پاسخ دهید. این سوالات معمولا شامل موارد زیر هستند:
- اولین بار چه زمانی این علائم را تجربه کردید؟
- آیا علائم شما ادامه‌دار هستند یا هر از گاهی رخ می‌دهند؟
- چه مواردی موجب بهبودی علائم شما می‌شوند؟
- چه مواردی باعث وخیم‌تر شدن علائم‌تان می‌شوند؟
بیشتر بخوانیم: با بیماری نیمن پیک و درمان آن آشنا شوید
علل ابتلا به بیماری آدیسون
این بیماری دلایل مختلفی دارد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
۱. نارسایی اولیه غدد فوق کلیوی
بیماری آدیسون زمانی اتفاق می‌افتد که قشر غدد فوق کلیوی آسیب ببیند و به اندازه کافی هورمون ترشح نکند. پزشکان به آسیب‌دیدگی قشر این غدد «نارسایی اولیه غدد فوق کلیوی» می‌گویند.
نارسایی اولیه آدرنال اغلب در اثر بیماری‌های خود ایمنی رخ می‌دهد که در آن‌ها سیستم ایمنی بدن به بافت‌های سالم حمله می‌کند. از سایر علل ابتلا به نارسایی غدد فوق کلیوی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بیماری سل
- عفونت غدد آدرنال
- گسترش سرطان به غدد آدرنال
- خونریزی داخلی غدد آدرنال
۲. نارسایی ثانویه غدد آدرنال
گاهی‌اوقات نارسایی آدرنال به بیماری‌های غده هیپوفیز مربوط است. غده هیپوفیز هورمونی به نام آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) ترشح می‌کند که باعث تحریک قشر آدرنال و تولید هورمون توسط این غده می‌شود. حتی اگر قشر آدرنال آسیب ندیده باشد، تولید ناکافی ACTH ممکن است به کمبود هورمون‌های غدد فوق کلیوی منجر شود.
پزشکان این شرایط را نارسایی ثانویه فوق کلیوی می‌نامند. نارسایی ثانویه در افرادی رخ می‌دهد که برای درمان بیماری‌های مزمن مانند آسم یا آرتریت از کورتیکواستروئید استفاده می‌کنند و استفاده از آن‌ها را به طور ناگهانی کنار می‌گذارند.
تشخیص بیماری آدیسون
پزشک ابتدا با شما درباره سابقه پزشکی و علائم‌تان صحبت می‌کند و در صورت مشکوک بودن به بیماری آدیسون، انجام بعضی از تست‌های زیر را توصیه می‌کند:
- آزمایش خون: این آزمایش سطح سدیم، پتاسیم، کورتیزول و ACTH را در خون اندازه می‌گیرد. همچنین می‌تواند آنتی‌بادی‌های مربوط به بیماری خود ایمنی آدیسون را اندازه‌گیری کند.
- تست تحریک ACTH: هورمون ACTH به غدد فوق کلیوی می‌گوید که کورتیزول بسازند. این آزمایش سطح کورتیزول خون را قبل و بعد از تزریق ACTH سنتتیک اندازه‌گیری می‌کند. اگر غده فوق کلیه آسیب دیده باشد، تست تحریک ACTH نشان می‌دهد که ترشح کورتیزول در پاسخ به ACTH کاهش یافته است.
- تست هیپوگلیسمی ناشی از انسولین: اگر بیماری هیپوفیز به عنوان علت احتمالی نارسایی آدرنال تشخیص داده شود، پزشک این تست را پیشنهاد می‌دهد که شامل چک کردن قند خون و سطح کورتیزول در فواصل زمانی مختلف بعد از تزریق انسولین است. در افراد سالم، سطح قند پایین می‌رود و سطح کورتیزول افزایش می‌یابد.
- تصویربرداری پزشکی: در بعضی موارد، پزشک با عکس بیماری ادیسون را تشخیص می‌دهد. سی‌تی اسکن شکم به بررسی اندازه غدد فوق کلیوی کمک می‌کند و ام‌آرآی (MRI) غده هیپوفیز برای تشخیص نارسایی ثانویه آدرنال مورد استفاده قرار می‌گیرد.
درمان بیماری آدیسون
برای درمان بیماری آدیسون از دارو استفاده می‌شود. درمان جایگزینی هورمونی باعث اصلاح سطوح هورمون‌های استروئیدی می‌شود که بدن آن‌ها را به اندازه کافی تولید نمی‌کند. کورتیکواستروئیدهای خوراکی که برای درمان این بیماری استفاده می‌شوند عبارت‌اند از:
- هیدروکورتیزون، پردنیزون یا متیل پردنیزولون برای جایگزینی کورتیزول
- فلودروکورتیزون استات برای جایگزینی آلدوسترون
اگر بدن‌تان تحت استرس باشد، ممکن است پزشک داروی شما را برای مدت زمان کوتاهی افزایش دهد. چنین استرسی می‌تواند ناشی از جراحی، عفونت یا بیماری باشد. در صورتی که به دلیل حالت تهوع قادر به مصرف داروهای خوراکی نباشید، باید از فرم تزریقی آن‌ها استفاده کنید.
رژیم غذایی بیماری آدیسون معمولا حاوی مقدار زیادی نمک است. مصرف نمک به خصوص در حین تمرینات ورزشی سنگین، هوای گرم یا در زمان ابتلا به اسهال اهمیت زیادی دارد.
بیشتر بخوانیم: کم کاری تیروئید چیست؟ از علائم تا درمان تیروئید کم کار
درمان آدیسون حاد
آدیسون حاد یک موقعیت تهدیدکننده زندگی است که به کاهش فشار خون، افت قند خون و افزایش سطح پتاسیم خون منجر می‌شود. این بیماری به درمان اورژانسی نیاز دارد که اغلب شامل تزریق داخل وریدی موارد زیر است:
- هیدروکورتیزون
- محلول سالین
- قند (دکستروز)
کلام پایانی
برای درمان بیماری آدیسون باید به طور منظم با پزشک در تماس باشید که این امکان در سایت درمانکده به صورت مشاوره آنلاین با متخصص غدد و متابولیسم فراهم شده است. داشتن یک رابطه مداوم با پزشک برای اطمینان از مصرف صحیح داروها و جلوگیری از عوارض جانبی ناخواسته ضروری است.
بیشتر بخوانیم: پرکاری تیروئید چیست؟
سوالات متداول
بیماری آدیسون یک بیماری مزمن است که در آن غدد فوق کلیوی شما به اندازه کافی هورمون کورتیزول و آلدوسترون تولید نمی‌کنند.
بیماری خود ایمنی و حمله سیستم ایمنی به بخش خارجی غدد فوق کلیوی (قشر آدرنال) شایع‌ترین دلیل ابتلا به این بیماری است. از سایر علل می‌توان به بیماری سل، عفونت‌های مکرر و خونریزی غدد فوق کلیوی اشاره کرد.
در پاسخ به این سوال که آیا بیماری آدیسون خطرناک است یا خیر، باید بگوییم که افراد مبتلا به این بیماری تا پایان عمر ملزم به مصرف دارو هستند، اما می‌توانند زندگی عادی و سالمی داشته باشند.
منبع: .mayoclinic
