مشکل عدم تمرکز در دانش آموزان، بسیار رایج بوده و ممکن است برای تعداد زیادی از کودکان و نوجوانان پیش بیاید. بیشتر بچه‌ها در دوره‌ای از تحصیل‌شان با سختی‌های تمرکز در کلاس مواجه می‌شوند. در چنین شرایطی، به‌ویژه اگر کودک سن کمی داشته باشد، والدین یا معلمان اغلب نگران می‌شوند و از خود می‌پرسند چرا فرزند یا دانش‌آموزشان نمی‌تواند خوب تمرکز کند و آیا ممکن است دچار اختلال یادگیری باشد یا خیر؟
توجه داشته باشید که اگر دانش‌آموزی در تمرکز مشکل دارد، لزوما به اختلالاتی مانند بیش‌فعالی (ADHD) یا نقص توجه (ADD) مبتلا نیست. در بسیاری از موارد، مشکل تمرکز در دانش‌آموزان می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد که لزوما به اختلالات یادگیری مربوط نمی‌شوند. در ادامه این مقاله از مجله سلامت درمانکده به بررسی دلایل بی‌توجهی و عدم تمرکز تحصیلی در دانش‌آموزان می‌پردازیم و روش‌های بهبود آن را بررسی خواهیم کرد.
فهرست محتوا
نشانه های عدم تمرکز در دانش آموزان
علائم رایجی که نشان می‌دهد دانش‌آموز در تمرکز کردن در کلاس درس مشکل دارد، عبارت‌اند از:
- نمرات پایین و افت تحصیلی
- بی‌علاقگی به مدرسه
- رفتارهای مخرب یا برهم‌زننده نظم کلاس
همان‌طور که اشاره شد، این نشانه‌ها به‌تنهایی نشان‌دهنده وجود اختلال یادگیری در کودک نیستند و نباید به سرعت به تشخیص‌هایی مانند اختلال نقص توجه رسید. پیش از هرگونه نتیجه‌گیری یا اقدام درمانی، لازم است ریشه‌های مشکل تمرکز کودک توسط روانشناس به‌دقت بررسی شود. بدین‌ترتیب، توصیه میکنیم در صورتی که فرزند شما علائم بالا را دارد از یک روانشناس مشاور تحصیلی و درسی کمک بگیرید تا بتوانید با دیدی جامع‌تر و علمی‌تر به مشکل تمرکز کودک نگاه کنید.
علل عدم تمرکز دانش آموزان
مهم‌ترین دلایل ضعف تمرکز در دانش‌آموزان عبارت‌اند از:
۱. کمبود تمرین تمرکز کردن
مهم‌ترین علت عدم تمرکز در دانش آموزان ابتدایی مواجهه آن‌ها با یک محیط جدید و ناآشنا مانند کلاس درس است. برای بسیاری از کودکان به‌ویژه در سال‌های آغازین تحصیل، سازگاری با قوانین، برنامه‌های آموزشی و فضای کلاس می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. این ناآشنایی موجب سردرگمی، اضطراب یا بی‌علاقگی می‌شود که همگی می‌توانند تمرکز را کاهش دهند.
حتی در کودکان بزرگ‌تر نیز این مشکل ممکن است پس از یک وقفه طولانی مانند تعطیلات تابستانی یا نوروز، دوباره ظاهر شود؛ چرا که آن‌ها نیاز دارند مجددا با نظم و ساختار مدرسه سازگار شوند. درک این موضوع از سوی والدین و معلمان و فراهم کردن حمایت عاطفی و آموزشی می‌تواند نقش مهمی در بهبود تمرکز دانش‌آموزان ایفا کند.
۲. درک نکردن مطالب درسی
یکی دیگر از علائمی که می‌تواند به‌صورت ناتوانی در تمرکز ذهنی دانش‌آموزان ظاهر شود، ناشی از نفهمیدن مطالب درسی است. وقتی دانش‌آموز مطلب را متوجه نمی‌شود، به‌مرور انگیزه خود را برای گوش دادن از دست می‌دهد و در نتیجه، بیشتر از درس عقب می‌ماند.
۳. نبود چالش کافی
برای برخی از کودکان، مطالبی که در کلاس تدریس می‌شود به اندازه کافی چالش‌برانگیز نیست. این گروه از دانش‌آموزان، که معمولا دارای توانایی‌های شناختی یا یادگیری بالاتری نسبت به سطح آموزش کلاس هستند، در صورت نبود محرک کافی به سرعت احساس بی‌حوصلگی یا بی‌انگیزگی می‌کنند. نتیجه این وضعیت می‌تواند باعث کاهش تمرکز، پرش ذهن و حتی رفتارهای نامناسب در کلاس شود.
معلمان باید به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته باشند و سعی کنند با شناسایی این دانش‌آموزان، محتوای آموزشی متنوع‌تری ارائه دهند. استفاده از تکالیف پیشرفته‌تر، پروژه‌های تحقیقاتی یا سپردن نقش‌های حمایتی در گروه‌های درسی می‌تواند به حفظ انگیزه و تمرکز این دانش‌آموزان کمک کند.
۴. حواس‌پرتی ناشی از محرک‌های محیطی
محیط کلاس درس سرشار از محرک‌هایی است که می‌توانند باعث عدم تمرکز در دانش‌آموزان شود، از صحبت‌های مداوم هم‌کلاسی‌ها گرفته تا شلوغی و بی‌نظمی میز تحریر یا حتی صداها و رفت‌وآمدهای بیرون از کلاس. برخی از کودکان نسبت به این عوامل حساس‌تر هستند و توانایی کمتری در نادیده‌گرفتن آن‌ها دارند. در نتیجه، توجه به درس و تمرکز بر توضیحات معلم برایشان دشوارتر می‌شود. شناسایی این کودکان و ایجاد محیطی آرام‌تر و منظم‌تر می‌تواند نقش مهمی در بهبود تمرکز آن‌ها ایفا کند.
۵. نبود انگیزه کافی
در بسیاری از موارد، آنچه به‌عنوان مشکل عدم تمرکز دانش آموزان دیده می‌شود، در واقع می‌تواند ناشی از کمبود انگیزه باشد. وقتی دانش‌آموز دلیلی برای یادگیری نمی‌بیند یا ارتباطی میان مطالب درسی و علایق یا اهداف شخصی خود احساس نمی‌کند، دچار بی‌انگیزگی می‌شود. این وضعیت می‌تواند به بی‌تفاوتی نسبت به درس، کاهش مشارکت در فعالیت‌های کلاسی و حتی افت تحصیلی منجر شود. ایجاد ارتباط میان محتوای آموزشی و دنیای واقعی، تشویق، بازخورد مثبت و درگیر کردن دانش‌آموز در فرآیند یادگیری می‌تواند به افزایش انگیزه و در نتیجه بهبود تمرکز کمک کند.
۶. ناهماهنگی در سبک یادگیری
دانش‌آموزان سبک‌های یادگیری متفاوتی دارند؛ برخی از طریق دیدن بهتر یاد می‌گیرند، برخی با شنیدن و برخی دیگر از طریق انجام دادن و تجربه عملی. اگر روش تدریس معلم با سبک یادگیری دانش‌آموزان هماهنگ نباشد، این موضوع می‌تواند منجر به عدم تمرکز دانش آموزان در کلاس درس و درک ناقص مطالب شود.
۷. کمبود خواب و تغذیه ناکافی
خواب و تغذیه مناسب از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر تمرکز و عملکرد ذهنی دانش‌آموزان هستند. اگر کودک شب‌ها خواب کافی و باکیفیتی نداشته باشد، بدن و مغز او در طول روز دچار خستگی شده و باعث حواس پرتی و عدم تمرکز در دانش آموزان می‌شود. برای آشنایی با علت بی خوابی و درمان آن، پیشنهاد میکنیم سری به مقاله ” درمان سریع بی خوابی ” بزنید.
همچنین صرف‌نظر کردن از وعده صبحانه نیز می‌تواند تاثیر منفی قابل توجهی بر میزان توجه و یادگیری داشته باشد. کودکانی که گرسنه وارد کلاس می‌شوند، اغلب بی‌حوصله، خسته یا تحریک‌پذیر هستند و به‌جای تمرکز بر درس، بیشتر درگیر احساس گرسنگی و بی‌قراری می‌شوند.
والدین و مراقبان باید اهمیت خواب منظم و تغذیه سالم را جدی بگیرند و به ایجاد یک روتین روزانه پایدار کمک کنند تا کودک با انرژی و آمادگی ذهنی کامل وارد محیط یادگیری شود. همچنین مدارس می‌توانند با آموزش سبک زندگی سالم و همکاری با والدین، در ارتقای این جنبه از سلامت دانش‌آموزان نقش موثری ایفا کنند.
۸. نامنظم بودن دانش‌آموز و محیط اطراف او
دفترچه‌ها، کیف یا میز کار نامرتب می‌توانند یکی از عوامل عدم تمرکز حواس در دانش آموزان باشد. زمانی که کودک بدون آمادگی و با وسایل نامنظم وارد کلاس شود، بخش زیادی از وقتش صرف پیدا کردن ابزارها و وسایلی می‌شود که برای یادگیری نیاز دارد و در نتیجه، نمی‌تواند به‌خوبی بر مطالب درسی تمرکز کند.
۹. اضطراب مدرسه
اضطراب مربوط به مدرسه یا نگرانی درباره نمرات می‌تواند یکی از عوامل عمیق‌تر و پنهان‌تر در کاهش تمرکز دانش‌آموزان باشد. دانش‌آموزانی که از یک درس خاص احساس فشار، نگرانی یا استرس دارند، ممکن است به‌طور ناخودآگاه از نظر ذهنی از کلاس فاصله بگیرند و دیگر درگیر یادگیری نشوند. این وضعیت می‌تواند به افت نمرات و کاهش اعتماد به نفس منجر شود.
۱۰. اختلال عدم تمرکز در دانش آموزان
اگر فرزند شما در کلاس درس با مشکلات جدی‌ای مانند بی‌نظمی مداوم، حواس‌پرتی شدید یا نمرات پایین مواجه است و سایر دلایل ذکر شده را نیز بررسی و رد کرده‌اید، زمان آن رسیده است که احتمال وجود اختلالات یادگیری را نیز در نظر بگیرید. در برخی موارد، این دانش‌آموزان ممکن است دچار اختلالاتی مانند اختلال کم‌توجهی (ADD)، بیش فعالی همراه با نقص توجه (ADHD)، نارساخوانی (دیسلکسی) یا مشکلات شنوایی پردازشی مانند اختلال در تمایز شنوایی مرکزی (CAPD) باشند. هر یک از این مشکلات با کمک برنامه آموزشی مناسب و مراجعه به روانشناس کودک قابل مدیریت هستند.
راههای افزایش تمرکز در دانش آموزان در کلاس
معلمان و مربیان می‌توانند برای بهبود عدم تمرکز در دانش آموزان از روش‌های زیر استفاده کنند:
۱. تقسیم‌بندی زمان تدریس به بخش‌های کوتاه
با توجه به اینکه تمرکز دانش‌آموزان معمولا پس از حدود ۱۰ دقیقه کاهش می‌یابد، تقسیم درس به بخش‌های کوتاه‌تر می‌تواند، مفید باشد. به‌عنوان مثال، پس از ۱۰ دقیقه تدریس، فعالیتی گروهی یا تمرین فردی ارائه دهید تا تنوع ایجاد شده و تمرکز دانش‌آموزان حفظ شود.
۲. استفاده از وقفه‌های مغزی (Brain Breaks)
در طول روز، وقفه‌های کوتاه سه تا پنج دقیقه‌ای برای انجام حرکات بدنی یا فعالیت‌های سرگرم‌کننده می‌تواند به بازنشانی ذهن و افزایش تمرکز دانش‌آموزان کمک کند.
۳. فعالیت‌های ویژه برای دانش‌آموزان سریع‌العمل
برای جلوگیری از حواس‌پرتی دانش‌آموزانی که زودتر از دیگران کار خود را تمام می‌کنند، فعالیت‌های اضافی و جذابی برای آن‌ها در نظر بگیرید تا مشغول بمانند و نظم کلاس حفظ شود.
۴. استفاده از ابزارهای تمرکز ذهنی
ایجاد یک دکمه تمرکز خیالی که دانش‌آموزان با فشار دادن آن تمرکز خود را افزایش می‌دهند، می‌تواند به‌عنوان یک تکنیک ذهنی موثر باشد. این روش به‌ویژه برای کودکان خردسال جذاب است.
۵. تعیین اهداف مشخص برای هر فعالیت
با تعیین هدف مشخص برای هر فعالیت درسی، دانش‌آموزان می‌دانند که انتظار می‌رود چه کاری انجام دهند و این امر می‌تواند تمرکز آن‌ها را افزایش دهد.
درمان عدم تمرکز در دانش آموزان
برای درمان قطعی عدم تمرکز در کودکان و دانش‌آموزان توصیه میکنیم به یک روانشناس یا روانپزشک کودک مراجعه کنید. با این حال، انجام روش‌های زیر می‌تواند به درمان و مدیریت این اختلال کمک کند:
- خواب کافی و باکیفیت: کمبود خواب می‌تواند تمرکز و عملکرد شناختی را کاهش دهد. اطمینان حاصل کنید که دانش‌آموزان به اندازه کافی می‌خوابند و برنامه خواب منظم دارند.
- تغذیه سالم و متعادل: مصرف مواد غذایی مفید برای مغز مانند ماهی‌های چرب، گردو، اسفناج، جو دوسر و سویا می‌توانند عملکرد شناختی و تمرکز کودکان را بهبود ببخشند.
- فعالیت بدنی منظم: ورزش منظم می‌تواند سطح انرژی و تمرکز را افزایش دهد.
- مدیتیشن و تمرین‌های ذهن‌آگاهی: تمرین‌های مدیتیشن و ذهن‌آگاهی می‌توانند ساختارهای مغزی مرتبط با تمرکز را تقویت کرده و به بهبود آن کمک کنند.
- کاهش استفاده از وسایل الکترونیک: کاهش زمان استفاده از وسایل الکترونیک مانند گوشی هوشمند به‌ویژه قبل از خواب، می‌تواند به بهبود کیفیت خواب و تمرکز کمک کند.
- قرار گرفتن در طبیعت: وقت گذراندن در طبیعت یا حتی نگهداری از گیاهان خانگی می‌تواند به کاهش استرس و افزایش تمرکز کودکان کمک کند.
- پرهیز از انجام چند کار به‌طور همزمان (Multitasking): تمرکز بر یک وظیفه در هر زمان می‌تواند بهره‌وری و کیفیت کار را افزایش دهد.
جمع‌بندی
عدم تمرکز در دانش آموزان مشکلی رایج و چندوجهی است که می‌تواند دلایل مختلفی مانند کمبود خواب، تغذیه نامناسب، اضطراب، ناهماهنگی در سبک یادگیری یا حتی چالش‌برانگیز نبودن محتوای درسی داشته باشد. این مسئله همیشه به اختلالات یادگیری ارتباط ندارد؛ اما در برخی موارد می‌تواند نشانه‌ای از اختلالاتی مانند بیش‌فعالی یا نقص توجه باشد.
والدین و معلمان با شناسایی علل زمینه‌ای، ایجاد محیطی منظم، استفاده از روش‌های آموزشی متنوع و حمایت عاطفی می‌توانند تاثیر قابل توجهی در بهبود تمرکز دانش‌آموزان داشته باشند. اگر علائم عدم تمرکز در فرزند شما ادامه‌دار است یا منجر به افت شدید تحصیلی شده، بهتر است برای ارزیابی دقیق‌تر با یک روانشناس کودک یا روانشناس مشاور تحصیلی و درسی مشورت کنید تا ریشه مشکل به‌درستی شناسایی و درمان شود.
شما می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس مشاوره آنلاین داشته باشید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
برای مقابله با عدم تمرکز در دانش‌آموزان، ابتدا باید علل آن مانند کمبود خواب، اضطراب، ناهماهنگی سبک یادگیری یا بی‌انگیزگی شناسایی شوند. سپس با کمک روش‌هایی مثل ایجاد محیط منظم، آموزش متنوع، تغذیه سالم و مشاوره تخصصی، تمرکز کودک را تقویت کرد.
ناآشنایی با محیط مدرسه، درک نکردن مطالب درسی، نبود چالش کافی، حواس‌پرتی محیطی و کمبود انگیزه مهم‌ترین دلایل تمرکز نداشتن دانش‌آموزان در کلاس درس هستند. همچنین عواملی مانند خواب ناکافی، تغذیه نامناسب، اضطراب و سبک یادگیری نامتناسب نیز نقش مهمی دارند.
انجام تمرین‌های ذهن‌آگاهی، فعالیت بدنی، پرهیز از انجام چند کار به‌طور همزمان و کاهش استفاده از گوشی هوشمند می‌تواند به درمان و مدیریت عدم تمرکز دانش‌آموزان کمک کند.
منابع: oxfordlearning | healthline | teachstarter
