ما انسان‌ها موجوداتی اجتماعی هستیم و این نیاز پایه‌گذار انواع مختلفی از رابطه‌هاست که هر کدام ویژگی خاص خودشان را دارند. از دوستی‌های ساده تا عشق‌های عمیق، هر رابطه از داستان منحصربه‌فردی تشکیل شده که احساس را برمی‌انگیزد و ممکن است مسیری را در زندگی ما تغییر دهد. شناخت انواع رابطه به ما کمک می‌کند تا خود و دیگران را بهتر درک کنیم و در مسیر رشد فردی و عاطفی درستی گام برداریم. در این مقاله از مجله سلامت درمانکده با نگاهی دقیق‌تر به مفهوم رابطه، به دنیای ارتباطات انسانی سر می‌زنیم و انواع روابط رایج را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
فهرست محتوا
رابطه چیست؟
قبل از بررسی انواع رابطه باید با مفهوم آن آشنا شویم. رابطه به طور کلی نوعی پیوند، تعامل یا ارتباط میان ۲ نفر است که می‌تواند مثبت یا منفی باشد و جنبه‌های عاطفی، اجتماعی، فکری و حتی فیزیکی را در بر بگیرد. به بیانی ساده‌تر، رابطه را می‌توان نوعی ارتباط انسانی شامل یک گفتگوی ساده یا یک پیوند عاطفی عمیق و بلندمدت دانست. وقتی صحبت از انواع رابطه می‌شود، اغلب افراد به فکر روابط عاشقانه می‌افتند، در حالی که رابطه طیف وسیعی دارد و می‌تواند به ارتباطات مختلف فرد با دیگری بدون صمیمیت فیزیکی، وابستگی عاطفی یا تعهد پیش برود.
تعریف رابطه از نظر روانشناسی
در روانشناسی، رابطه نوعی پیوند یا تعامل پایدار بین ۲ نفر است که بر پایه احساسات، افکار، رفتارها و تجربه‌های مشترک شکل می‌گیرد. این پیوندها اغلب شامل طیف گسترده‌ای از سطوح صمیمیت در انواع رابطه خانوادگی، دوستانه، کاری یا عاشقانه می‌شوند. روانشناسان معتقدند رابطه سالم بر اساس ویژگی‌های زیر شکل می‌گیرند:
- احترام متقابل
- اعتماد و اطمینان
- ارتباط موثر
- حمایت و پشتیبانی عاطفی
- تعهد و مسئولیت‌پذیری
رابطه از نگاه روانشناسی رابطه عاطفی نه تنها به تعامل بیرونی بین افراد اشاره دارد، بلکه به پیوندهای عاطفی درونی، سبک دلبستگی، کیفیت ارتباط و میزان سلامت روانی طرفین وابسته است. روانشناسان بر این باورند که کیفیت رابطه نقش مهمی در سلامت ذهن، رشد فردی و رضایت از زندگی دارد. همچنین احساس امنیت در رابطه باعث می‌شود طرفین بدون ترس از قضاوت یا طرد شدن، احساسات و نیازهای واقعی خود را ابراز کنند که این امر پایه‌گذار انواع روابط سالم و پایدار است.
به طور کلی، می‌توان مهم‌ترین مزایای انواع رابطه عمیق و معنادار را شامل موارد زیر دانست:
- تقویت عزت‌نفس
- افزایش حس ارزشمندی
- کاهش استرس و اضطراب
- تقویت حس امنیت و تعلق خاطر
- ایجاد انگیزه در فرد
- ارتقاء کیفیت زندگی
چند نوع رابطه داریم؟
انواع رابطه از نظر روانشناسی معمولا در یکی از دسته‌های اصلی زیر جای می‌گیرند. این دسته‌بندی با وجود اینکه از لحاظ نزدیکی تفاوت‌های زیادی دارند، اما گاهی ممکن است با یکدیگر همپوشانی داشته باشند. انواع اساسی رابطه عبارت‌اند از:
- روابط خانوادگی
- دوستان
- آشنایان
- روابط عاشقانه
- روابط جنسی
- روابط کاری
- روابط موقعیتی (بر پایه موقعیت یا منفعت شکل می‌گیرد.)
هر یک از روابط اساسی می‌توانند از انواع رابطه فرعی تشکیل شوند. رایج‌ترین روابط فرعی که ممکن است در مقطعی از زندگی خود تجربه کنید، شامل موارد زیر هستند:
۱- روابط افلاطونی (Platonic Relationships)
روابط افلاطونی یکی از انواع رابطه غیر عاشقانه به‌شمار می‌آید. این نوع رابطه شامل پیوند نزدیک و صمیمی اما بدون رابطه جنسی و عاشقانه می‌شود. از مهم‌ترین ویژگی‌های آن می‌توان به دوستی، احترام، درک متقابل، علاقه، توجه، مراقبت، پشتیبانی، صداقت و پذیرش اشاره کرد.
روابط افلاطونی می‌تواند در طیف وسیعی از موقعیت‌ها شکل بگیرد و شامل دوستی‌های هم‌جنس یا مخالف باشد. افراد می‌توانند با همکلاسی یا همکار خود رابطه افلاطونی داشته باشند. بسیاری از دوستی‌های ماندگار و سالم در این دسته قرار دارند، به‌ویژه زمانی که هر ۲ نفر مرزهای احساسی را به خوبی می‌شناسند و حفظ می‌کنند.
یکی دیگر از ویژگی‌های این نوع رابطه، حمایت اجتماعی است. برخی مطالعات نشان می‌دهند، دوستی‌های افلاطونی می‌توانند تا حدودی ریسک ابتلا به بیماری، افسردگی و اضطراب را کاهش دهند و موجب تقویت ایمنی بدن شوند. با این حال، احتمال اینکه در گذر زمان روابط افلاطونی به رابطه عاشقانه تبدیل شود، وجود دارد.
۲- روابط عاشقانه (Romantic Relationships)
روابط عاشقانه یکی از انواع روابط دختر و پسر است که با احساس عشق و جذابیت نسبت به شخص دیگر تعریف می‌شود. عشق رمانتیک درجات مختلفی دارد اما اغلب شامل احساس شیفتگی، صمیمیت و تعهد است. رابرت استرنبرگ، روانشناس آمریکایی عشق رمانتیک را ترکیبی از شور و صمیمیت می‌داند و ۳ جزء اصلی اشتیاق، تعهد و صمیمیت را برای آن در نظر می‌گیرد.
روابط عاشقانه در ابتدا بسیار پرشور هستند؛ زیرا مغز در دوره شیفتگی اولیه، انتقال‌دهنده‌های عصبی خاص همچون دوپامین، اکسی‌توسین و سروتونین آزاد می‌کند؛ به همین دلیل فرد احساس سرخوشی و عاشقی زیادی دارد. با گذشت زمان، ممکن است شور اولیه کاهش پیدا کند، اما رابطه رشد می‌کند و افراد به درک عمیق‌تری از صمیمیت عاطفی می‌رسند. نتیجه این امر، تقویت حس اعتماد و تعهد است.
بیشتر بدانید: شکست عشقی
۳- روابط وابسته (Codependent Relationships)
رابطه وابسته یکی از انواع روابط عاطفی به‌شمار می‌آید که در آن، یکی از افراد از لحاظ عاطفی، فیزیکی یا ذهنی به شکل ناسالمی به طرف مقابل وابسته است. گاهی‌اوقات، در این نوع رابطه هر ۲ طرف به شکل ناسالم به یکدیگر وابسته هستند و رابطه آن‌ها به صورت یک چرخه بدین شکل پیش می‌رود که یک نفر مراقبت و دیگری دریافت‌کننده است.
مهم‌ترین ویژگی‌های یک رابطه وابسته شامل موارد زیر می‌شوند:
- شما دائما نقش بخشنده و طرف مقابل نقش گیرنده را ایفا می‌کند.
- همیشه سعی می‌کنید با طرف مقابل درگیر نشوید.
- احساس می‌کنید باید از طرف مقابل برای انجام کارها اجازه بگیرید.
- به طور افراطی از طرف مقابل مراقبت و محافظت می‌کنید.
- برای خوشحالی طرف مقابل هر کاری انجام می‌دهید، حتی اگر باعث ناراحتی خودتان شود.
- از نقش و هویت خودتان در رابطه اطلاع دقیقی ندارید.
- دائما طرف مقابل را بالا می‌برید، حتی اگر هیچ کاری برای جلب نظر یا دریافت تحسین از طرف شما انجام نداده باشد.
معمولا میزان وابستگی می‌تواند در انواع رابطه همچون رابطه زوجین، والدین و فرزندان، دوستان، همکاران یا سایر اعضای خانواده متفاوت باشد. این نوع رابطه که با از خودگذشتگی افراطی، نادیده گرفتن نیازهای شخصی و اغلب ترس از تنهایی و طرد شدن همراه است در تعامل با یکدیگر ساخته می‌شود و این نوع افراد دچار اختلال شخصیت وابسته هستند. معمولا یکی از طرفین نیازمندتر است و طرف مقابل احساس راحتی بیشتری دارد. رابطه وابسته می‌تواند در بلندمدت باعث فرسودگی عاطفی و آسیب به عزت نفس هر ۲ طرف شود.
۴- روابط یک شبه (One-night Stand)
رابطه یک شبه یکی از انواع روابط بین زن و مرد است و نوعی رابطه کوتاه‌مدت همراه با برقراری رابطه جنسی محسوب می‌شود. در این نوع رابطه، از آن جایی که افراد شناخت کمی نسبت به هم دارند، معمولا تعهد عاطفی وجود ندارد. رابطه یک شبه بیشتر بر پایه کشش فیزیکی یا کنجکاوی آنی شکل می‌گیرد و ممکن است پس از آن ادامه پیدا نکند. از مضرات چنین روابطی، می‌توان به خطراتی همچون سوءتفاهم در مورد نوع رابطه، پشیمانی از برقراری رابطه جنسی یا مشکلات روحی به دلیل عدم وجود بلوغ احساسی اشاره کرد.
۵- روابط باز (Open Relationships)
رابطه باز یکی از انواع روابط چند همسری توافقی است که در آن ۲ نفر با توافق هم اجازه دارند، با افراد دیگری وارد رابطه احساسی یا جنسی شوند. احتمال درگیر شدن در رابطه باز تا حد زیادی به جنسیت و گرایش جنسی بستگی دارد. برخی مطالعات نشان می‌دهند، مردان نسبت به زنان تمایل بیشتری برای روابط باز دارند. همچنین این نوع رابطه در روابط قبلی افراد همجنسگرا، لزبین و دوجنس‌گرا نسبت به دگرجنسگرا بیشتر دیده می‌شود.
در روابط باز، اگر زوجین مرزهای شخصی، عاطفی و جنسی مشخصی تعیین کنند و به وضوح احساسات و نیازهای خود را با یکدیگر در میان بگذارند، احتمال موفقیت وجود دارد. اما نباید آسیب‌ها و معایب ناشی از این رابطه همچون حسادت، بی‌اعتمادی، سردرگمی و درد عاطفی را دست کم گرفت.
۶- روابط سمی (Toxic Relationships)
رابطه سمی نوعی رابطه بین‌فردی است که در آن، فرد از لحاظ عاطفی، فیزیکی و روانی دچار آسیب می‌شود. این نوع رابطه احساس شرم، تحقیر، عدم حمایت و سوءتفاهم ایجاد می‌کند و باعث می‌شود شما به طور مداوم، احساساتی همچون ناراحتی، بی‌ارزشی، ترس یا خشم را تجربه کنید. روابط سمی می‌تواند در انواع رابطه خانوادگی، دوستانه، عاشقانه یا حتی در محل کار ایجاد شود.
از مهم‌ترین ویژگی‌های رابطه سمی باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- بی‌احترامی
- عدم صداقت
- خصومت
- حسادت
- رفتارهای پرخاشگری منفعل
- ارتباط ضعیف
- استرس
- عدم حمایت
- سرزنش کردن
- رقابت‌پذیری
- خودسانسوری
برخی افراد به طور عمدی با انتقاد مداوم، نامهربانی و منفی‌بافی رابطه را سمی می‌کنند. اما بعضی دیگر به طور ناخودآگاه و به دلیل تجربه‌های گذشته خود در انواع روابط، باعث سمی شدن رابطه می‌شوند. برخی مطالعات نشان داده‌اند، روابط سمی بر سلامت جسم و روان فرد تاثیر منفی زیادی می‌گذارند. به عنوان مثال، استرس ناشی از رابطه سمی می‌تواند سلامت قلب و عروق را به خطر بیاندازد. بنابراین اگر به طور دائم درگیر تاثیرات منفی رابطه سمی هستید، برای قطع آن حتما با روانشناس مشورت کنید.
انواع روابط عاطفی کدامند؟
روابط عاطفی به پیوندهایی گفته می‌شوند که در آن‌ها احساسات و عواطف نقش اصلی را ایفا می‌کنند. از انواع رابطه عاطفی باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- رابطه خانوادگی: روابطی که بین اعضای خانواده عشق، حمایت و تعهد وجود دارد.
- رابطه دوستانه: روابطی که بر پایه اعتماد، احترام و حمایت متقابل شکل می‌گیرد.
- رابطه وابسته: روابطی که در آن یکی از طرفین یا هر ۲ به طور ناسالم به همدیگر وابسته هستند.
- رابطه حمایتی: روابطی که در آن افراد به یکدیگر کمک می‌کنند تا از نظر عاطفی و روانی رشد کنند.
- رابطه سمی: روابطی که در آن یکی از طرفین یا هر ۲ رفتارهای آسیب‌زا مانند تحقیر کردن یا کنترل‌گری دارند.
انواع روابط عاشقانه بر اساس نظریه استرنبرگ
رابرت استرنبرگ نظریه‌ای به نام مثلث عشق ارائه داد که انواع مختلفی از عشق و رابطه عاشقانه بر اساس آن تعریف می‌شوند:
- عشق دوستانه (Liking): این نوع عشق دارای مولفه صمیمیت بدون شور و اشتیاق است و باعث ایجاد روابط دوستانه عمیق می‌شود.
- شیفتگی (Infatuation): این نوع رابطه از انواع رابطه عاشقانه، تحت تاثیر شور و برانگیختگی هیجانی است و بیشتر در ابتدای روابط عاشقانه و نوجوانان دیده می‌شود.
- عشق پوچ (Empty Love): در این نوع عشق فقط تعهد وجود دارد و خبری از صمیمیت، اشتیاق یا شور نیست.
- عشق رمانتیک (Romantic Love): عشق رمانتیک از انواع رابطه‌های عاشقانه‌ای که با احساسات عمیق و برانگیختگی هیجانی همراه هستند، به‌شمار می‌آید. این نوع عشق ترکیبی از صمیمیت، اشتیاق و شور است.
- عشق همراه (Companionate Love): این نوع عشق در روابطی عاشقانه‌ای دیده می‌شود که علاوه بر داشتن صمیمیت و تعهد، از ثبات و درک متقابل برخوردارند.
- عشق کامل (Consummate Love): در انواع رابطه عاشقانه، عشق کامل به صورت همزمان دارای ۳ مولفه شور، صمیمیت و تعهد است. رسیدن به این نوع عشق در روابط عاطفی طرفداران زیادی دارد و بسیار ایده‌آل است.
- عشق خودخواهانه (Fatuous Love): این عشق بر پایه شور شکل می‌گیرد و فاقد تعهد و صمیمیت عمیق است.
تقسیم‌بندی فوق به ما کمک می‌کنند تا درک بهتری از نوع رابطه عاشقانه‌ای که در آن هستیم، داشته باشیم و در صورت نیاز، برای بهبودشان تلاش کنیم.
انواع گرایش جنسی
گرایش جنسی به الگوی جاذبه عاشقانه، عاطفی و جنسی فرد نسبت به دیگران اشاره دارد. متخصصان سلامت روان انواع گرایش‌های جنسی را به صورت زیر دسته‌بندی می‌کنند:
- دگرجنسگرا (همان گرایش معمولی است که مردان، جذب زنان و زنان جذب مردان می‌شوند.)
- همجنسگرا (از نظر عاشقانه، روانی و فیزیکی جذب هم‌جنس خود می‌شود. هم‌جنس‌گرایی زنان را لزبین و هم‌جنس‌گرایی مردان را گی می‌نامند.)
- دوجنس‌گرا (هم به مرد و هم به زن علاقه نشان می‌دهد.)
- بدون گرایش جنسی (به هیچ جنسی علاقه پیدا نمی‌کند و جذب آن نمی‌شود.)
- همه‌جنس‌گرا (از نظر عاطفی، روانی و عاشقانه جذب هر نوع جنسی می‌شود.)
چگونه انواع روابط عاطفی را سالم نگه داریم؟
وقتی صحبت از روابط عاطفی بین زن و مرد می‌شود، رعایت یک سری اصول برای حفظ سلامت رابطه اهمیت پیدا می‌کند. چرا که دلزدگی در رابطه عاطفی می‌تواند حتی در روابط عاشقانه هم بر اثر یکنواختی، کم‌توجهی یا ناتوانی در حل تعارضات ایجاد شود.
مهم‌ترین اصول برای حفظ یک رابطه سالم شامل موارد زیر هستند:
- صادق بودن در بیان احساسات، نیازها و دغدغه‌های رابطه
- گوش دادن فعال و بدون قضاوت به همدیگر
- درک متقابل و نشان دادن محبت
- احترام به حریم شخصی، تفاوت‌ها و تصمیمات یکدیگر
- سپاسگزاری کردن و نشان دادن قدردانی
- قابل اعتماد بودن
- وقت گذاشتن برای یکدیگر
- همدردی کردن با یکدیگر
- تشویق کردن همدیگر و انتقال حس حمایت عاطفی
- پیدا کردن راهحل مشترک برای برطرف کردن تعارضات
- سازگار شدن با تغییرات طرف مقابل (تغییرات ناشی از سن یا رشد فردی)
نگاهی کوتاه به انواع رابطه
روابط انسانی نقش مهمی در رشد فردی، سلامت روان و بهبود کیفیت زندگی فرد دارند. شناخت انواع روابط به ما این امکان را می‌دهند که آگاهانه وارد رابطه شویم، مرزهای سالمی بسازیم و در برابر آسیب‌های احتمالی، واکنش درستی نشان دهیم. ما در این مقاله از مجله درمانکده به طور مفصل درباره اسم انواع روابط دختر و پسر و دیگر اشکال رابطه صحبت کردیم. اگر در این مورد سوالات بیشتری دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس مشاوره آنلاین داشته باشید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
برای شروع یک رابطه سالم، ابتدا باید خودتان را بشناسید و بدانید از یک رابطه چه می‌خواهید. بعد از آن، با صداقت و احترام، ارتباط را پیش ببرید. می‌توانید از گفتگوهای ساده و شناخت تدریجی شروع کنید. در این مسیر، عجله نکنید، شنونده خوبی باشید و به مرزهای عاطفی طرف مقابل احترام بگذارید.
رابطه عاشقانه زیر مجموعه خاص از روابط عاطفی است که در آن، اشتیاق، تعهد، تعلق و صمیمیت وجود دارد، اما رابطه عاطفی با احساسات عمیق همراه است و می‌تواند شامل عشق، دلبستگی، همدلی، دوستی، علاقه، مراقبت، حمایت و احترام شود.
روابط عاشقانه اغلب با تاثیرات مثبت فراوانی بر زندگی فرد همچون افزایش نشاط و رضایت، تقویت سلامت روان، رشد فردی و خودشناسی، تقویت عزت‌نفس، افزایش انگیزه برای آینده و بهبود سلامت جسمانی همراه است.
منابع: verywellmind | betterup
