آزمایش کبد چرب؛ راهنمای خواندن و تفسیر نتایج آن در منزل

آزمایش‌های عملکرد کبد (Liver Function Tests)، آزمایش‌های خونی هستند که میزان مواد مختلف تولید‌شده توسط کبد از جمله پروتئین‌ها، آنزیم‌ها و بیلی‌روبین (Bilirubin) را اندازه‌گیری می‌کنند. بالا یا پایین بودن سطح این مواد می‌تواند نشان‌دهنده بیماری‌های مختلف مانند کبد چرب باشد. در ادامه این مقاله از مجله درمانکده به تفسیر آزمایش کبد چرب و چگونگی انجام آن می‌پردازیم.

آزمایش کبد چرب در آزمایش خون

آزمایش‌های عملکرد کبد، آزمایش‌های خونی هستند که مقدار مواد مختلفی را که کبد تولید می‌کند، اندازه می‌گیرند. این اندازه‌گیری‌ها اطلاعات مهمی را در مورد سلامت کلی کبد و میزان کارایی آن در اختیار پزشک قرار می‌دهند. رایج‌ترین آزمایش‌های کبد شامل موارد زیر هستند:

• آزمایش آنزیم‌های کبدی: آنزیم‌های کبدی شامل آلکالین فسفاتاز (ALP)، آلانین ترانس‌آمیناز (ALT)، آسپارتات آمینوترانسفراز (AST) و گاما گلوتامیل ترانسفراز (GGT) هستند. افزایش این آنزیم‌ها معمولا نشان‌دهنده آسیب به کبد است.
• آزمایش پروتئین کل: این آزمایش میزان پروتئین موجود در خون را می‌سنجد. کبد پروتئین تولید می‌کند و کاهش سطح پروتئین می‌تواند نشان‌دهنده عملکرد ضعیف کبد باشد.
• آزمایش بیلی‌روبین: بیلی‌روبین یک ماده زائد است که توسط کبد به صفرا منتقل می‌شود.
• آزمایش LDH: لاکتات دهیدروژناز (LDH) آنزیمی است که در بسیاری از بافت‌های بدن از جمله کبد یافت می‌شود.
• آزمایش زمان پروترومبین (PT): این آزمایش نشان می‌دهد که لخته شدن خون چه مدت طول می‌کشد. این فرایند به پروتئین‌هایی نیاز دارد که توسط کبد تولید می‌شوند.

در ادامه می‌توانید تصویر برگه آزمایش کبد چرب را مشاهده کنید:

علامت اختصاری کبد چرب در آزمایش

وقتی صحبت از علامت اختصاری کبد چرب در آزمایش خون می‌شود، منظور بررسی سطح آنزیم‌های کبدی مانند ALT (آلانین آمینوترانسفراز)، AST (آسپارتات آمینوترانسفراز) و GGT (گاما گلوتامیل ترانسفراز) است. در واقع، چیزی به عنوان علامت اختصاری کبد چرب در آزمایش خون وجود ندارد و همان پارامترهای بررسی‌کننده عملکرد کبد هستند که در شرایط خاص ممکن است نشان‌دهنده کبد چرب باشند. به طور کلی افزایش سطح این شاخص‌ها نشانه اصلی آسیب کبدی است و تنها زمانی افزایش آن‌ها در آزمایش خون به تشخیص کبد چرب کمک می‌کند که با علائم بالینی همراه شود.

جدول آزمایش کبد چرب

دکتر کبد چرب برای بررسی سلامت کبد و تشخیص آسیب‌های احتمالی آن، از جمله بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD)، از مجموعه‌ای از آزمایش‌های خون استفاده می‌کند. این آزمایش‌ها کمک می‌کنند تا وضعیت آنزیم‌های کبدی، میزان تولید پروتئین، توانایی انعقاد خون و میزان دفع مواد زائد توسط کبد بررسی شود.

در بررسی کبد چرب، معمولا فقط برخی از آزمایش‌های عملکرد کبد مانند ALT، AST و GGT بررسی می‌شوند؛ زیرا این آنزیم‌ها در مراحل اولیه بیماری ممکن است افزایش یابند. سایر شاخص‌ها مانند آلبومین، PT و بیلی‌روبین بیشتر در مراحل پیشرفته یا برای افتراق با دیگر بیماری‌های کبدی کاربرد دارند.

لازم به ذکر است که برخی از آزمایش‌های موجود در پنل عملکرد کبد، مستقیما برای تشخیص کبد چرب استفاده نمی‌شوند؛ اما پزشک ممکن است آن‌ها را برای بررسی علل دیگر آسیب کبدی یا رد بیماری‌های دیگر درخواست دهد. جدول زیر، مهم‌ترین اجزای آزمایش عملکرد کبد را به کاربرد بالینی هرکدام نشان می‌دهد:

نام آزمایش	نام انگلیسی آزمایش	تفسیر بالینی
ALT	Alanine Aminotransferase	شاخص اصلی آسیب سلول‌های کبد که در بیماری‌هایی مانند کبد چرب افزایش می‌یابد.
AST	Aspartate Aminotransferase	افزایش آن می‌تواند نشان‌دهنده التهاب یا آسیب کبدی باشد.
ALP	Alkaline Phosphatase	هنگام انسداد مجاری صفراوی یا بیماری‌های استخوان افزایش می‌یابد.
GGT	Gamma-Glutamyl Transferase	در بیماری‌های صفراوی و مصرف الکل افزایش می‌یابد.
Bilirubin (Total/Direct)	Bilirubin	بالا بودن آن می‌تواند نشان‌دهنده اختلال در دفع صفرا یا آسیب به سلول‌های کبد باشد.
Albumin	Albumin	کاهش آن نشان‌دهنده کاهش عملکرد ساخت پروتئین توسط کبد است.
Total Protein	Total Serum Protein	کاهش آن با بیماری کبد، کلیه و سوء تغذیه مرتبط است.
PT (Prothrombin Time)	Prothrombin Time	طولانی شدن زمان انعقاد خون نشانه اختلال در سنتز فاکتورهای انعقادی توسط کبد است.
LDH	Lactate Dehydrogenase	در آسیب‌های عمومی بافتی از جمله آسیب کبدی ممکن است افزایش یابد.

آزمایش کبد چه بیماری‌هایی را مشخص می‌کند؟

مقادیر و نسبت‌های مختلف مواد موجود در آزمایش‌های عملکرد کبد می‌توانند به پزشک شما کمک کنند تا موارد زیر را تشخیص دهد:

• آیا دچار التهاب کبدی (هپاتیت) هستید یا نه.
• آیا این التهاب ناشی از مصرف الکل یا غیر الکلی و متابولیک مانند کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) است.
• آیا مشکل در خود کبد وجود دارد یا در مجرای صفراوی.
• آیا عملکرد کبد دچار اختلال شده و در صورت وجود اختلال، شدت آن چقدر است.
• آیا جریان صفراوی کاهش یافته و اگر چنین است، شدت آن چقدر است.
• آیا داروهایی که مصرف می‌کنید به کبد شما آسیب زده‌اند و اگر چنین است، تا چه حد.

از جمله بیماری‌هایی که با کمک این آزمایش می‌توان تشخیص داد، عبارت‌اند از:

• کبد چرب غیرالکلی و الکلی
• هپاتیت سمی یا دارویی
• هپاتیت ویروسی (A، B، C)
• هپاتیت خودایمنی
• بیماری ویلسون (تجمع مس)
• هموکروماتوز (تجمع آهن)
• کمبود آلفا-۱ آنتی‌تریپسین
• کلانژیت صفراوی اولیه (PBC)
• سیروز کبدی
• سرطان کبد

آزمایش کبد چرب چگونه انجام میشود؟

برای بررسی سلامت کبد و تشخیص بیماری‌هایی مانند کبد چرب، دکتر کبد چرب از شما می‌خواهد آزمایش خون بدهید. در این آزمایش، مقدار کمی خون از سیاهرگ بازوی شما گرفته شده و برای بررسی به آزمایشگاه ارسال می‌شود. در آزمایشگاه، سطوح مواد مختلف مانند آنزیم‌ها و پروتئین‌های کبدی بررسی می‌شود. پزشک معمولا این مقادیر را با هم مقایسه می‌کند و به هم خوردن تعادل این شاخص‌ها می‌تواند نشانه‌ای از آسیب یا اختلال عملکرد کبد باشد.

در آزمایش کبد چرب ناشتا بودن توصیه می‌شود؛ به‌ویژه زمانی که این آزمایش همراه با بررسی قند خون یا چربی خون تجویز شده باشد. یکی از مهم‌ترین سوالات افراد درباره این آزمایش این است که برای آزمایش کبد چرب چند ساعت ناشتا باشیم؟ به‌طور کلی توصیه می‌شود که بیمار بین ۸ تا ۱۲ ساعت قبل از آزمایش ناشتا باشد.

شرایط قبل از آزمایش کبد چرب

قبل از انجام آزمایش کبد چرب، رعایت نکات زیر ضروری است:

• بهتر است ۸ تا ۱۲ ساعت ناشتا باشید، مخصوصا اگر قرار است همزمان قند خون یا چربی خون نیز بررسی شود.
• شب قبل از آزمایش، از خوردن الکل و غذاهای چرب یا سنگین پرهیز کنید؛ زیرا ممکن است نتایج را تحت تاثیر قرار دهد.
• اگر دارویی مصرف می‌کنید، پزشک را مطلع کنید؛ زیرا برخی داروها روی آنزیم‌های کبدی اثر می‌گذارند.
• از انجام ورزش‌های سنگین در ۲۴ ساعت پیش از آزمایش خودداری کنید؛ زیرا ممکن است باعث افزایش موقتی آنزیم‌های کبدی و تغییر نتایج آزمایش شود.
• استرس و کم‌خوابی نیز ممکن است روی برخی نتایج تاثیر بگذارند؛ بنابراین شب قبل به‌اندازه کافی بخوابید.
• اگر مبتلا به بیماری‌هایی مانند دیابت یا مشکلات تیروئید هستید، حتما پزشک را در جریان بگذارید؛ زیرا این شرایط می‌تواند بر تفسیر نتایج آزمایش کبد چرب تاثیر بگذارد.

آیا گرید کبد چرب در آزمایش خون مشخص می‌شود؟

کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) بر اساس میزان تجمع چربی در سلول‌های کبدی (استئاتوز) و میزان التهاب یا فیبروز، به درجات یا «گریدهایی» تقسیم می‌شود. درجات کبد چرب عبارت‌اند از:

• گرید ۱: در کبد چرب گرید ۱ یا خفیف، حدود پنج تا ۳۳ درصد از سلول‌های کبد چربی دارند. این مرحله معمولا بدون علامت است و با اصلاح سبک زندگی قابل درمان خواهد بود.
• گرید ۲: در کبد چرب گرید ۲ یا متوسط، میزان سلول‌های چرب‌شده به ۳۳ تا ۶۶ درصد می‌رسد. اصلاح رژیم غذایی به‌طور قابل‌توجهی می‌تواند به کاهش گرید کبد چرب گرید ۲ کمک کند. برای مثال صبحانه برای کبد چرب گرید ۲ باید شامل پروتئین کم‌چرب، نان سبوس‌دار، سبزیجات تازه و میوه‌های کم‌قند باشد.
• گرید ۳: در کبد چرب گرید ۳ یا شدید، بیش از ۶۶ درصد از سلول‌های کبدی چرب شده‌اند و خطر پیشرفت به استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH)، فیبروز و در نهایت سیروز افزایش می‌یابد.

دقت داشته باشید که تعیین درجات کبد چرب بیشتر از طریق روش‌هایی مانند تصویربرداری (سونوگرافی یا فیبرو‌اسکن) یا نمونه‌برداری بافتی (بیوپسی) انجام می‌شود، نه فقط بر اساس نتایج آزمایش خون.

اگرچه تشخیص قطعی کبد چرب تنها با آزمایش‌های تخصصی و تصویربرداری امکان‌پذیر است؛ اما برخی علائم ظاهری و بالینی می‌توانند زنگ خطری برای احتمال ابتلا به این بیماری باشند. برای مثال، تشخیص کبد چرب در منزل از طریق شناسایی علائمی مانند چاقی شکمی (افزایش دور کمر)، خستگی مزمن، احساس سنگینی در سمت راست شکم، تیرگی پوست زیر بغل یا گردن و افزایش وزن ناگهانی امکان‌پذیر است.

همچنین در نظر داشته باشید که تغذیه مناسب نقش مهمی در کنترل و کاهش شدت بیماری دارد. اگر می‌پرسید برای کبد چرب چی بخوریم؟ باید بدانید که رژیم غذایی سرشار از فیبر، آنتی‌اکسیدان‌ها و چربی‌های سالم به بهبود عملکرد کبد کمک می‌کند.

تشخیص کبد چرب با آزمایش خون یا سونوگرافی

تشخیص بیماری کبد چرب معمولا با ترکیبی از ارزیابی بالینی، آزمایش خون و تصویربرداری انجام می‌شود. آزمایش خون به‌تنهایی نمی‌تواند وجود یا شدت چربی کبد را مشخص کند؛ اما می‌تواند به شناسایی علائم کبد چرب کمک کند. همچنین شاخص‌های غیرمستقیم مانند افزایش تری‌گلیسرید، کلسترول، قند خون یا مقاومت به انسولین نیز با کبد چرب مرتبط‌ هستند و باید بررسی شوند.

در کنار تجویز آزمایش، سونوگرافی شکم روش غیرتهاجمی و رایجی برای تشخیص کبد چرب و تعیین گرید (درجه) آن است. با این حال، در مواردی که پزشک به آسیب‌های پیشرفته‌تر مشکوک باشد، از روش‌های دقیق‌تری مانند فیبرو‌اسکن (Elastography) یا بیوپسی کبد استفاده می‌شود.

در این مرحله، آشنایی بیمار با مفاهیم فیبروز کبدی و سیروز کبدی بسیار اهمیت دارد. اگر کنجکاو شده‌اید بدانید، فیبروز کبدی چیست، می‌توانید مقاله مرتبط با آن را در درمانکده بخوانید. همچنین ما در وب‌سایت درمانکده یک مقاله تحت عنوان سیروز کبدی چیست، داریم که اطلاعات مفیدی در مورد این مرحله از آسیب کبدی در اختیار شما می‌گذارد.

خواندن آزمایش کبد چرب در برگه آزمایش

زمانی که نتایج آزمایش کبد چرب در برگه آزمایش را دریافت می‌کنید، مقادیر مختلفی برای مواد گوناگون اندازه‌گیری‌شده در خون‌تان ذکر شده‌اند. می‌توانید سطوح پایین‌تر یا بالاتر از حد طبیعی را با مقادیر مرجع مقایسه کنید؛ اما این اعداد واقعا چه معنایی دارند؟ خواندن آزمایش کبد چرب نیاز به دانش تخصصی دارد و باید توسط دکتر کبد چرب انجام شود. پزشک نتایج را به‌صورت دقیق بررسی می‌کند و توضیح می‌دهد که هر عدد چه معنایی دارد و چطور باید تفسیر شود.

محدوده نرمال کبد چرب در آزمایش چقدر است؟

مقادیر نرمال کبد چرب در آزمایش بسته به جنسیت، جثه فرد و حتی آزمایشگاهی که نمونه را بررسی می‌کند، ممکن است کمی متفاوت باشد. با این حال، محدوده‌های میانگین طبیعی به‌صورت زیر هستند:

نام آزمایش	نام کامل آزمایش	محدوده طبیعی
ALT	آلانین آمینوترانسفراز	۰ تا ۴۵ واحد در لیتر (IU/L)
AST	آسپارتات آمینوترانسفراز	۰ تا ۳۵ IU/L
ALP	آلکالین فسفاتاز	۳۰ تا ۱۲۰ IU/L
GGT	گاما گلوتامیل ترانسفراز	۰ تا ۳۰ IU/L
Bilirubin (Total/Direct)	بیلی‌روبین	۲ تا ۱۷ میکرومول در لیتر
Albumin	آلبومین	۴۰ تا ۶۰ g/L
Total Protein	پروتئین‌های کل	۳ تا ۸ g/dL
PT (Prothrombin Time)	زمان پروترومبین	۱۰.۹ تا ۱۲.۵ ثانیه

در نظر داشته باشید که محدوده نرمال در آزمایش خون نشان‌دهنده عدم وجود علائم واضح آسیب یا التهاب شدید کبدی است؛ اما به‌تنهایی برای رد کردن بیماری‌هایی مثل کبد چرب یا فیبروز کافی نیست. بدین‌ترتیب پزشک با توجه به شرح حال، علائم بالینی و روش‌های تصویربرداری تشخیص دقیق‌تری خواهد داد.

تفسیر آزمایش خون برای کبد چرب

مهم‌ترین آنزیم‌هایی که در تست عملکرد کبد بررسی می‌شوند شامل ALT (آلانین آمینوترانسفراز) و AST (آسپارتات آمینوترانسفراز) هستند. در بیماری کبد چرب، معمولا ALT بیش از AST افزایش می‌یابد. مقادیر طبیعی ALT حدود ۰ تا ۴۵ واحد در لیتر (IU/L) و AST بین ۰ تا ۳۵ IU/L است. افزایش ملایم این آنزیم‌ها می‌تواند نشانه‌ای از التهاب خفیف کبدی باشد. اگر ALT و AST هر ۲ افزایش یابند؛ اما نسبت AST/ALT کمتر از یک باقی بماند، احتمال کبد چرب غیرالکلی بیشتر مطرح است. در حالی که اگر AST بیش از ALT و نسبت آن‌ها بیش از ۲ باشد، احتمال آسیب کبدی ناشی از مصرف الکل مطرح می‌شود.

از دیگر شاخص‌های خونی مفید در بررسی کبد چرب می‌توان به سطح تری‌گلیسرید، کلسترول، قند خون ناشتا، انسولین و شاخص مقاومت به انسولین (HOMA-IR) اشاره کرد. بسیاری از بیماران مبتلا به کبد چرب، نشانه متابولیک دارند که با چربی خون بالا، دیابت یا پیش‌دیابت و چاقی شکمی همراه است. این اختلالات در کنار ALT بالا، احتمال کبد چرب را افزایش می‌دهند.

آزمایش‌های تخصصی‌تری مانند نسبت AST به پلاکت (FIB-4) یا شاخص APRI می‌توانند برای برآورد شدت فیبروز کبدی استفاده شوند. همان‌طور که اشاره شد، در مراحل پیشرفته، آسیب کبدی ممکن است منجر به فیبروز یا سیروز شود که در این حالت ممکن است نتایجی مانند افت آلبومین، افزایش بیلی‌روبین و افزایش زمان پروترومبین (PT) دیده شود.

در نظر داشته باشید که در حال حاضر، هیچ داروی کبد چرب که به‌طور اختصاصی توسط سازمان‌های جهانی دارویی تایید شده باشد وجود ندارد؛ اما در موارد خاص، پزشک ممکن است داروهایی برای کاهش چربی خون، مقاومت به انسولین یا التهاب کبد برای فرد تجویز کند.

آیا کبد چرب در آزمایش خون مشخص میشود؟

آزمایش خون یکی از ابزارهای مهم در ارزیابی سلامت کبد است و می‌تواند به شناسایی اولیه آسیب‌های کبدی، غربالگری افراد در معرض خطر و پایش روند پیشرفت یا بهبودی بیماری‌های کبدی کمک کند. با این حال، باید توجه داشت که آزمایش خون به‌تنهایی برای تشخیص قطعی کبد چرب کافی نیست.

سطح آنزیم‌های کبدی مانند ALT و AST در برخی بیماران مبتلا به کبد چرب ممکن است افزایش یابد؛ اما این شاخص‌ها فاقد حساسیت بالا هستند. برای مثال، در مواردی که فرد دارای عوامل خطر متابولیک مانند چاقی، دیابت یا افزایش تری‌گلیسرید است؛ اما نتایج آزمایش در محدوده طبیعی قرار دارد، نمی‌توان صرفا براساس آزمایش خون، وجود یا عدم وجود کبد چرب را تایید یا رد کرد.

بدین‌ترتیب، تفسیر نتایج آزمایش‌های خون باید همراه با روش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی شکم یا فیبرو‌اسکن (الاستوگرافی گذرا) انجام شود. این روش‌ها قادر به شناسایی گریدهای مختلف کبد چرب و بررسی احتمال فیبروز یا سیروز کبدی هستند که در مراحل پیشرفته بیماری رخ می‌دهد. همچنین آزمایش خون به شناسایی و افتراق سایر بیماری‌های کبدی کمک می‌کند.

به‌طور کلی، آزمایش خون یک ابزار مکمل ارزشمند در تشخیص و مدیریت بیماری کبد چرب است؛ اما به‌تنهایی نمی‌تواند جایگزین روش‌های دقیق‌تری مانند تصویربرداری یا بیوپسی شود. استفاده هم‌زمان از داده‌های آزمایشگاهی، تصویربرداری و ارزیابی بالینی، کلید تشخیص صحیح و درمان فوری کبد چرب است.

جمع‌بندی

کبد چرب یکی از شایع‌ترین بیماری‌های کبدی است که اغلب بدون علامت خاصی شروع می‌شود و تنها با انجام آزمایش‌های خون و تصویربرداری قابل شناسایی است. اگرچه آزمایش کبد چرب می‌تواند به شناسایی آسیب‌های اولیه کبد کمک کند؛ اما تشخیص قطعی و تعیین شدت بیماری نیازمند بررسی‌های دقیق‌تری مانند سونوگرافی، فیبرو‌اسکن یا بیوپسی است.

در صورت مشاهده علائم مشکوک یا داشتن عوامل خطر مانند چاقی، دیابت یا چربی خون بالا، برای بررسی دقیق‌تر و انجام آزمایش‌های تخصصی، حتما با دکتر کبد چرب یا فوق‌تخصص گوارش و کبد مشورت کنید. پیگیری زودهنگام می‌تواند از پیشرفت بیماری به مراحل خطرناک‌تری مانند فیبروز یا سیروز جلوگیری کند. شما می‌توانید از طریق سیستم نوبت‌دهی آنلاین سایت درمانکده از بهترین دکتر گوارش و کبد حضوری یا دکتر گوارش آنلاین دریافت کنید.

سوالات متداول

منبع: clevelandclinic | mayoclinic