متفورمین؛ معجزه‌ای برای درمان دیابت و تنبلی تخمدان

متفورمین یکی از پرمصرف‌ترین داروهایی است که برای درمان دیابت نوع ۲ تجویز می‌شود. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که بدن نمی‌تواند از هورمون انسولین برای کنترل قند خون استفاده کند. در نتیجه، قند خون به طور غیر طبیعی بالا می‌رود و در صورت درمان نشدن، به اندام‌های حیاتی بدن از جمله قلب، کلیه‌ها و چشم‌ها آسیب می‌رساند.

متفورمین بسته به تشخیص پزشک ممکن است در بعضی موارد برای درمان مشکلات دیگری مانند چاقی و تنبلی تخمدان نیز تجویز شود. اگر می‌خواهید با مزایا و عوارض مصرف این دارو آشنا شوید و بدانید چگونه باید از آن استفاده کنید، تا انتهای این مقاله از مجله درمانکده با ما همراه باشید.

اطلاعات شناسنامه‌ای متفورمین

عناوین مرتبط با شناسنامه دارو	توضیحات
چکیده راهگشای دارو	یک داروی ضد هیپرگلیسمی است که همراه با رژیم غذایی و ورزش برای کنترل قند خون در دیابت نوع ۲ استفاده می‌شود. این دارو همچنین می‌تواند به درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک و کاهش وزن کمک کند.
نام دارو	به این دارو به انگلیسی Metformin می‌گویند.
بک‌گراند دارو	به عنوان خط اول درمان برای کنترل دیابت نوع ۲ استفاده می‌شود. چرا که حساسیت به انسولین را بهبود می‌بخشد و وزن را کمی کاهش می‌دهد. این دارو اولین بار در سال ۱۹۷۲ در کانادا تایید شد و پس از آن در سال ۱۹۹۵ تاییدیه سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) را دریافت کرد.
نوع دارو	از نوع مولکول کوچک (Small molecule) است.
گروه دارو	یک داروی تایید شده است.
ساختار دارو
فرمول شیمیایی	C4H11N5
فرم‌های موجود دارو	قرص ۵۰۰ میلی‌گرم قرص ۱۰۰۰ میلی‌گرم محلول خوراکی ۵۰۰ میلی‌گرم در پنج میلی‌لیتر

نام برندهای دارو

این دارو با نام‌های تجاری مختلف در داروخانه‌ها به فروش می‌رسد. در ادامه می‌توانید با تعدادی از این نام‌ها آشنا شوید:

• گلوکوفاژ
• متفورتکس
• فوبتمین
• متفورسام
• رزفورمین
• زوگر
• نیلفورمین
• مهبامت
• ویتالوفاژ
• رومتزا
• گلوکودر
• رونوفاژ
• آنیفورمین

این دارو ممکن است همراه با سایر داروهای ضد دیابت به شکل ترکیبی عرضه شود. از پرمصرف‌ترین داروهای ترکیبی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سینوریپا: ترکیب متفورمین و امپاگلیفلوزین
• زیپمت: ترکیب متفورمین و سیتاگلیپتین

 بیشتر بدانید:  قرص لاغری جی سی

قرص متفورمین برای چیست؟

این قرص خوراکی همانند آمپول ملیتاید و سایر داروهای ضد دیابت در کنار رژیم غذایی سالم و برنامه ورزشی منظم برای درمان قند خون بالا استفاده می‌شود. گاهی‌اوقات پزشک ممکن است آن را به عنوان بخشی از یک درمان ترکیبی تجویز کند؛ یعنی لازم باشد آن را همراه با سایر داروها مصرف کنید.

کنترل قند خون با مصرف متفورمین به جلوگیری از آسیب کلیوی، نابینایی، مشکلات عصبی، قطع عضو و مشکلات عملکرد جنسی کمک می‌کند و خطر حمله قلبی یا سکته مغزی را کاهش می‌دهد. در حین درمان باید به طور منظم آزمایش قند انجام دهید تا پزشک میزان اثربخشی دارو را بررسی کرده و در صورت لزوم دوز آن را تغییر دهد.

ذکر این نکته ضروری است که بعضی پزشکان ممکن است از این دارو برای کنترل علائم کیست تخمدان و کمک به کاهش وزن نیز استفاده کنند.

قرص متفورمین ۵۰۰ برای چیست؟

این دارو در دوز ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم تولید می‌شود که هر دو در درمان دیابت نوع ۲، کیست تخمدان و چاقی کاربرد دارند. اگر به دیابت مبتلا باشید، احتمالا متفورمین اولین دارویی است که پزشک برای شما تجویز می‌کند. این دارو به بدن کمک می‌کند از هورمون انسولین به نحوه بهتری برای کنترل قند خون استفاده کند.

بیشتر بخوانید: کاربرد قرص پروپرانولول

قرص متفورمین برای کیست تخمدان

استفاده از این دارو برای درمان کیست تخمدان تایید نشده است، اما در بعضی موارد ممکن است پزشکان آن را برای کنترل علائم این بیماری یا کمک به درمان مشکلات باروری تجویز ‌کنند. چرا که باعث منظم شدن چرخه قاعدگی می‌شود و تخمک‌گذاری را تحریک می‌کند.

کیست تخمدان بیماری شایعی است که مشکلات زیادی در چرخه قاعدگی ایجاد می‌کنند و یکی از علل شایع ناباروری به شمار می‌رود. این بیماری همچنین می‌تواند احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش دهد.

زنان مبتلا به کیست تخمدان باید وزن خود را در محدوده نرمال حفظ کنند و از مصرف غذاها و نوشیدنی‌های مملو از قند افزوده بپرهیزند. اگر می‌خواهید بدانید حذف قند شامل چه چیزهایی می‌شود، باید بگوییم انواع کیک و شیرینی، بستنی، دسر، نوشابه و آبمیوه‌های صنعتی را دربر می‌گیرد.

بیشتر بخوانید: داروی ویتاگنوس چیست؟

قرص متفورمین برای تنبلی تخمدان

تنبلی تخمدان همان کیست تخمدان است که بسیاری از زنان را در سنین باروری تحت تاثیر قرار می‌دهد. متفورمین نه‌ تنها می‌تواند از افزایش وزن افراد مبتلا به این بیماری جلوگیری می‌کند، بلکه نقش موثری در کمک به موارد زیر دارد:

• بازگرداندن تخمک‌گذاری
• کاهش سطح آندروژن) هورمون مردانه‌ای که مسئول بروز بسیاری از علائم تنبلی تخمدان است)
• کاهش خطر سقط جنین
• کاهش خطر ابتلا به دیابت بارداری

کاهش وزن با داروی متفورمین

بر اساس تحقیقات، بعضی از مصرف‌کنندگان متفورمین ممکن است در حین درمان مقداری وزن از دست بدهند. سازمان غذا و داروی آمریکا استفاده از این دارو را برای کاهش وزن تایید نکرده است، اما بعضی پزشکان ممکن است آن را با این هدف تجویز ‌کنند.

در حال حاضر، پزشکان دقیقا نمی‌دانند که این دارو چگونه به کاهش وزن کمک می‌کند. اما گمان می‌کنند که سطح هورمون‌های سیری را افزایش می‌دهد و از این طریق باعث سرکوب اشتها می‌شود. علاوه بر این، به نظر می‌رسد:

• تولید گلوکز (قند) را در کبد محدود می‌کند و نیاز بدن به انسولین را کاهش می‌دهد.
• مقاومت به انسولین را بهبود می‌بخشد تا انسولین تولیدشده در بدن به شکل موثرتری عمل کند.
• میکروبیوم روده (میکروارگانیسم‌های موجود در دستگاه گوارش که به تجزیه غذا کمک می‌کنند) را تغییر می‌دهد.

تمام این عوامل در کنار هم می‌توانند نقش مهمی در کاهش وزن داشته باشند.

چند کیلو لاغری با متفورمین امکان‌پذیر است؟

در یک مطالعه طولانی‌مدت روی بیش از ۳ هزار نفر، میانگین کاهش وزن افرادی که از این دارو استفاده می‌کردند تقریبا ۲/۵ کیلوگرم بود. حدود یک‌سوم شرکت‌کنندگان در این مطالعه پس از یک سال حداقل ۵ درصد وزن بدنشان را از دست دادند. همچنین مصرف طولانی‌مدت دارو (تا ۱۵ سال) با بهبود نتایج همراه بود؛ به طوری که میانگین کاهش وزن به ۲/۶ درصد وزن بدن رسید.

با این حال، اثرات دارو بر کاهش وزن به اندازه‌ای نیست که بتوان آن را یک داروی لاغری دانست. علاوه بر این، نمی‌تواند جایگزین مناسبی برای رژیم غذایی سالم و ورزش منظم باشد.

بیشتر بدانید: قرص زیپمت

دوز و بهترین زمان خوردن متفورمین

از این دارو باید طبق دستور دکتر غدد، معمولا یک تا سه بار در روز همراه با غذا، استفاده کنید. در حین مصرف آن مایعات زیاد بنوشید؛ مگر اینکه پزشک دستور دیگری بدهد.

دوز متفورمین بر اساس وضعیت پزشکی شما و سایر داروهایی که ممکن است مصرف کنید مشخص می‌شود. حتما فهرست تمام داروها و مکمل‌های مصرفی خود را در اختیار پزشک قرار دهید. برای کاهش خطر عوارض جانبی (مانند ناراحتی معده) ممکن است پزشک به شما دستور دهد این دارو را با دوز پایین شروع کنید و به تدریج مقدار آن را افزایش دهید. دستورالعمل‌های پزشک خود را به دقت دنبال کنید.

این دارو را به طور منظم مصرف کنید تا بیشترین سود را از آن ببرید. به یاد داشته باشید که آن را هر روز در ساعت‌های مشخص بخورید. همچنین قند خون خود را به طور منظم چک کنید و نتایج را به پزشک نشان دهید. چون ممکن است دوز دارو نیاز به تغییر داشته باشد.

بیشتر بخوانید: روش مصرف سیپروهپتادین

بهترین موقع خوردن قرص متفورمین برای لاغری

از آنجایی که استفاده از این دارو برای کاهش وزن توسط FDA تایید نشده است، هیچ دستورالعمل مشخصی در مورد نحوه مصرف آن برای این منظور وجود ندارد. با این حال، معمولا توصیه می‌شود دارو را بعد از وعده غذایی یا همراه با غذا بخورید تا از بروز عوارض گوارشی مانند حالت تهوع، استفراغ، اسهال یا نفخ جلوگیری کنید.

بیشتر بخوانید: نحوه مصرف قرص متوکاربامول

عوارض متفورمین ۵۰۰ و  ۱۰۰۰ میلی‌گرم

این دارو می‌تواند عوارض جانبی خفیف تا شدید ایجاد کند. جدول زیر مهم‌ترین مشکلاتی که ممکن است در هنگام مصرف دارو رخ دهند را نشان می‌دهد. این فهرست شامل تمام عوارض جانبی احتمالی نمی‌شود. بنابراین برای کسب اطلاعات بیشتر باید با پزشک یا داروساز صحبت کنید:

عوارض جانبی شایع	عوارض جانبی جدی
اسهال حالت تهوع دل‌درد سوزش سر دل افزایش تولید گاز در دستگاه گوارش	اسیدوز لاکتیک هیپوگلیسمی (افت قند خون) کمبود ویتامین B12

عوارض خفیف احتمالا ظرف چند روز یا چند هفته از بین می‌روند. اما اگر برای مدت طولانی ادامه داشتند یا به تدریج بدتر شدند، با دکتر غدد آنلاین در مورد آن‌ها مشورت کنید.

در صورت مشاهده عوارض جدی نیز لازم است فورا نزد پزشک بروید یا اگر احساس می‌کنید علائم شما خطرناک هستند، با اورژانس (تلفن ۱۱۵) تماس بگیرید.

بیشتر بدانید: بهترین قرص کیست تخمدان چیست؟ 

۱. اسیدوز لاکتیک

علائم این عارضه شامل موارد زیر است:

• خستگی
• ضعف
• درد عضلانی غیر عادی
• مشکل در تنفس
• خواب‌آلودگی غیر عادی
• معده‌درد، حالت تهوع یا استفراغ
• سرگیجه یا سبکی سر
• ضربان قلب آهسته یا نامنظم

بیشتر بدانید: قرص سینامون پلاس برای چی خوبه؟

۲. افت قند خون

این عارضه مهم به بروز علائم زیر منجر می‌شود:

• سردرد
• ضعف
• گیجی
• لرزش
• خواب‌آلودگی
• سرگیجه
• تعریق
• گرسنگی
• ضربان قلب سریع

بیشتر بدانید: اینوزیتول چیست؟

۳. کمبود ویتامین B12

کمبود این ماده مغذی با علائم زیر همراه است:

• کاهش سطح انرژی بدن
• ضعف عضلانی
• از دست دادن اشتها
• سوزن سوزن شدن یا بی‌حسی دست و پا

بیشتر بخوانید: عوارض جانبی فلوکونازول

موارد احتیاط و نکات مهم

توجه به نکات زیر می‌تواند تا حد زیادی از شما در برابر عوارض داروی متفورمین محافظت کند:

• اگر به داروی خاصی حساسیت دارید، قبل از تجویز Metformin حتما پزشک را از این موضوع مطلع کنید.
• قبل از مصرف این دارو برای درمان علائم دیابت خاموش، تنبلی تخمدان یا چاقی با پزشک در مورد وضعیت سلامتی خود صحبت کنید. به‌خصوص سابقه ابتلا به مشکلات تنفسی شدید (مانند آسم شدید یا بیماری انسدادی ریه)، مشکلات خونی (مانند کم‌خونی)، بیماری کلیوی یا بیماری کبدی را باید به پزشک اطلاع دهید.
• قبل از جراحی یا انجام تست‌های تصویربرداری حتما به پزشک یا دندانپزشک خود بگویید که از این دارو استفاده می‌کنید.
• هنگام استفاده از این دارو از مصرف نوشیدنی‌های الکلی خودداری کنید. چون این کار می‌تواند خطر اسیدوز لاکتیک و افت قند خون را افزایش دهد.
• زمانی که بدنتان تحت استرس است (مانند تب، عفونت، جراحت یا جراحی) کنترل قند خون دشوارتر می‌شود. در این شرایط با پزشک در مورد ضرورت تغییر دوز دارو مشورت کنید.
• تحقیقات نشان می‌دهد که این دارو می‌تواند باعث تغییر چرخه قاعدگی شود و احتمال باردار شدن را افزایش دهد. اگر نمی‌خواهید باردار شوید، با پزشک در مورد بهترین روش پیشگیری از بارداری صحبت کنید.

بیشتر بدانید: قرص الفا اسلیم

تداخلات دارویی متفورمین ۱۰۰۰ و ۵۰۰ میلی‌گرم

متفورمین ممکن است با سایر داروها تداخل داشته باشد. قبل از مصرف آن مطمئن شوید که پزشک از تمام داروها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید آگاه است. از رایج‌ترین داروهایی که با Metformin تداخل دارند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سایر داروهای دیابت مانند انسولین و گلی‌‌بنکلامید
• داروهای کاهنده فشار خون از جمله فوروزماید،‌ هیدروکلروتیازید و نیفدیپین و آتنولول
• داروهای ضد کلسترول مثل اسید نیکوتینیک
• داروهای گلوکوم (آب سیاه) از جمله استازولامید، برینزولامید، دورزولامید، متازولامید و توپیرامات
• فنی‌توئین (داروی ضد تشنج)
• داروهای گوارشی مانند سایمتیدین
• داروهای ضد روان‌پریشی از جمله کلرپرومازین، فلوفنازین، پروکلرپرازین
• داروهای هورمونی مانند کورتیکواستروئیدها (استنشاقی و خوراکی) و قرص‌ها یا چسب‌های ضد بارداری
• ایزونیازید (داروی سل)
• داروی اختلالات تیروئید مثل لووتیروکسین

بیشتر بخوانید: موارد مصرف قرص لاغری

فعل و انفعالات متفورمین 500 و ۱۰۰۰ میلی‌گرم در بدن

متفورمین به دسته خاصی از داروهای ضد دیابت به نام بیگوانیدها تعلق دارد و از طریق مکانیسم‌های زیر به حفظ قند خون نرمال کمک می‌کند:

• کاهش میزان گلوکز ساخته‌شده در کبد
• کاهش میزان گلوکز جذب‌شده توسط بدن
• افزایش اثر انسولین در بدن

برای افزایش اثربخشی این دارو باید طبق جدول غذای دیابتی‌ها عمل کرده و از مصرف غذاهای فرآوری‌شده، شیرین یا پرچرب بپرهیزید. بهتر است بخش عمده رژیم شما از غذاهای گیاهی، ماهی، ماکیان و لبنیات کم‌چرب تشکیل شده باشد.

تاثیر متفورمین بر قاعدگی

این دارو زمانی که برای زنان مبتلا به کیست تخمدان تجویز می‌شود، با درمان مقاومت به انسولین به تخمک‌گذاری آن‌ها کمک می‌کند. بهبود حساسیت به انسولین:

• سطح هورمون‌های مردانه را که باعث بی‌نظمی قاعدگی می‌شوند، کاهش می‌دهد.
• عملکرد تخمدان‌ها را به حالت نرمال برمی‌گرداند.
• باعث منظم شدن تخمک‌گذاری و چرخه قاعدگی می‌شود.

متفورمین همچنین می‌تواند اثربخشی بعضی از داروهای محرک تخمک‌گذاری را بهبود ببخشد و شانس بارداری را افزایش دهد.

افراد آسیب‌پذیر

این دارو نباید برای افراد بالای ۸۰ سال تجویز شود؛ مگر اینکه عملکرد کلیه آن‌ها طبیعی باشد. چون سالمندان بیشتر از دیگران در معرض خطر اسیدوز لاکتیک هستند.

در حال حاضر، دقیقا مشخص نیست که آیا متفورمین روی رشد و سلامت جنین تاثیر منفی دارد یا خیر. بنابراین پزشکان این دارو را فقط در مواقع ضروری تجویز می‌کنند و در بسیاری از موارد استفاده از انسولین را به جای آن ترجیح می‌دهند.

این دارو ممکن است به شیر مادر منتقل شود و در شیرخوار عوارض جانبی ایجاد کند. از این‌رو توصیه می‎شود در مورد مزایا و معایب مصرف آن در دوران شیردهی با پزشک صحبت کنید. گاهی‌اوقات ممکن است لازم باشد شیردهی را متوقف کنید یا مصرف دارو را کنار بگذارید.

بیشتر بخوانید: عوارض قرص اسلیم مکس

کلام پایانی

داروی متفورمین که به ۲ شکل قرص و محلول خوراکی تولید می‌شود، در درمان دیابت نوع ۲، تنبلی تخمدان و چاقی کاربرد دارد.  اگر در مورد نحوه مصرف این دارو یا عوارض احتمالی آن به راهنمایی نیاز دارید، با فوق تخصص غدد مشورت کنید. برای این کار می‌توانید وارد سایت درمانکده شوید و از پزشک مورد نظر خود برای ویزیت حضوری یا مشاوره آنلاین وقت بگیرید.

سوالات متداول

منابع: webmd | medicalnewstoday | go.drugbank | webmd