خارش پوست سر؛ ۱۸ علت [درمان‌ دارویی + ۱۱ درمان خانگی]

خارش پوست سر زمانی رخ می‌دهد که تعادل چربی، میکروبیوم و سد دفاعی پوست مختل شود. این اختلال می‌تواند ناشی از شوره، اگزما، عفونت یا بیماری‌های زمینه‌ای مانند کم‌خونی و بیماری‌های تیروئید باشد. در این مقاله از مجله سلامت درمانکده به این موضوع می‌پردازیم که خارش پوست سر از چیست و چگونه می‌توان آن را درمان کرد.

علت خارش پوست سر چیست؟

مهم‌ترین دلایل خارش پوست سر را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

۱. خشکی پوست سر

پوست سر مثل یک دیوار آجری است؛ آجرها سلول‌های پوست هستند و ملات بین آن‌ها چربی طبیعی (سبوم) و مواد مرطوب‌کننده طبیعی پوست است. وقتی این ملات کم می‌شود دیوار ترک برمی‌دارد و عصب‌های پوست سریع تحریک می‌شوند، در نتیجه با خشکی و خارش پوست سر مواجه می‌شوید. کاهش سبوم پوست باعث می‌شود:

• پوست نتواند رطوبت را نگه دارد.
• رطوبت پوست سریع بخار شود.
• پوست نازک و حساس شود.

۲. شوره سر

شوره سر (Dandruff) در واقع پوسته‌ریزی زیاد و غیرطبیعی لایه سطحی پوست سر است که معمولا علائم زیر را دارد:

• خارش
• چربی زیاد یا کم
• پوسته‌های سفید یا زرد

شوره بیماری خطرناکی نیست ولی نشانه می‌دهد که چرخه تجدید سلول‌های پوست سر، سریع‌تر از حد طبیعی شده است.

اگر این وضعیت ادامه پیدا کند یا همراه با سوزش و قرمزی باشد، بهتر است برای درمان شوره سر از روش‌های اصولی کمک بگیرید؛ مثل انتخاب شامپوی ضدشوره مناسب یا استفاده از ترکیبات ضدقارچ.

در صورتی که شوره شدید باشد یا مطمئن نباشید علت دقیق آن چیست، مشاوره با دکتر پوست آنلاین می‌تواند سریع‌تر شما را به تشخیص درست و درمان موثر برساند.

۳. آلرژی یا حساسیت به محصولات مراقبت از مو

آلرژی یا حساسیت به محصولات مو یعنی پوست سر با یک ماده جدید تماس پیدا می‌کند و سیستم ایمنی آن را خطر تشخیص داده است. برای مثال ماده محرک از طریق رنگ مو، شامپوی جدید یا اسپری وارد منافذ پوست می‌شود، بدن آن را مهمان‌ناخوانده تشخیص می‌دهد و شروع به آزادسازی مواد التهابی می‌کند. به همین دلیل با داغی کف سر، قرمزی و خارش مواجه می‌شوید.

۴. پوست سر کثیف و تجمع چربی

وقتی چربی طبیعی پوست، ذرات گردوغبار، تعریق، آلودگی هوا، اسپری مو یا حتی سلول‌های مرده روی هم جمع می‌شوند یک لایه چسبنده را روی پوست سر تشکیل می‌دهند. این وضعیت شبیه زمانی است که روی قاب گوشی لایه‌ای از چربی انگشت می‌نشیند و کم‌کم گردوغبار به آن می‌چسبد. این لایه منافذ را می‌بندد، جریان هوا را کم و محیط را برای رشد قارچ و باکتری آماده می‌کند. در نتیجه باعث خارش، بوی بد، چربی زیاد و سنگینی کف سر می‌شود.

۵. پسوریازیس

پسوریازیس (Scalp psoriasis) یک بیماری التهابی مزمن است که باعث می‌شود سلول‌های پوست سر چندین برابر سریع‌تر از حالت عادی تکثیر شوند. به همین دلیل سلول‌های جدید لایه‌لایه روی هم انباشته می‌شوند و پوست فرصت ریزش ندارد. در نتیجه یک پلاک ضخیم و سفیدنقره‌ای روی کف سر درست می‌شود که پوست زیر آن قرمز و ملتهب است.

۶. عفونت قارچی

تصور کنید کف سر مثل یک باغچه کوچک است. اگر خاک (پوست) مرطوب، گرم و کمی آلوده باشد، علف هرز (قارچ) رشد می‌کند. این دقیقا همان اتفاقی است که در عفونت قارچی (Scalp ringworm) می‌افتد. در این صورت با نشانه‌های زیر مواجه می شوید:

• ریزش مو به صورت نقطه‌ای و نامنظم
• پوسته‌ریزی و شوره منطقه‌ای نه گسترده
• خارش موضعی
• توده‌ دردناک، متورم و چرکی

فاکتورهای زیر ریسک بروز عفونت قارچی سر را افزایش می‌دهند:

• تماس نزدیک بین کودکان در مدرسه یا مهد
• استفاده مشترک از شانه، کلاه، حوله و بالش
• تماس با حیوانات مبتلا به بیماری

۷. شست‌وشوی بیش از حد

شستن مکرر مو مخصوصا با شامپوهای قوی، سبوم پوست را از بین می‌برد به همین دلیل پوست سر خشک و حساس می‌شود. همچنین پوست سر مجموعه‌ای از باکتری‌ها و قارچ‌های مفید را دارد که در حفظ تعادل و کنترل عوامل بیماری‌زا موثر هستند. شست‌وشوی مکرر با شوینده‌های قوی این اکوسیستم را بهم می‌زند و باعث می‌شود گونه‌هایی که التهاب‌زا هستند فرصت رشد پیدا کنند.

۸. استرس

استرس فقط یک احساس نیست بلکه باعث تغییرات شیمیایی در بدن هم می‌شود. وقتی استرس دارید سطح هورمون کورتیزول بالا می‌رود و روی چربی پوست تاثیر می‌گذارد. فقط به دو تا سه روز استرس شدید نیاز دارید تا پوست سرتان خیلی چرب یا خشک شود تا با خارش پوست سر مواجه شوید.

۹. شپش سر

شپش سر (Head lice) یا رشک سر (با نام علمی پدیکولوزیس، Pediculus humanus capitis) از خون انسان تغذیه می‌کند و محل تخم‌گذاری آن روی ساقه مو است. تخم شپش کوچک و سفید است و به مو می‌چسبد. آن‌ها دقیقا شبیه ذرات شکر روی مو هستند که به سختی جدا می‌شوند. شپش هنگام تغذیه، پوست را نیش می‌زند و بزاق خودش را وارد می‌کند. بدن این بزاق را یک ماده خارجی تحریک‌کننده می‌شناسد و واکنش نشان می‌دهد. به همین دلیل با التهاب و خارش همراه است.

گاهی خارش شدید و پوسته‌ریزی شبیه علائم شپش، می‌تواند ناشی از گال هم باشد. اگر می‌خواهید بدانید گال چیست، باید گفت که این بیماری به‌خاطر فعالیت یک نوع کنه ریز پوستی ایجاد می‌شود. تشخیص درست بین شپش و گال اهمیت زیادی دارد، زیرا هر کدام روش درمان متفاوتی دارند و درمان نادرست می‌تواند مشکل را طولانی‌تر کند.

۱۰. بیماری‌های زمینه‌ای مثل کم‌خونی و اختلالات تیروئیدی

کم‌خونی یا آنمی به‌خصوص از نوع کمبود آهن روی پوست، اعصاب، اکسیژن‌رسانی و سد دفاعی پوست اثر می‌گذارد. به دلیل این بیماری، تعداد گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین کم می‌شود، اکسیژن کمتری به پوست سر می‌رسد و سلول‌های پوست ضعیف می‌شوند. این موضوع نازک شدن لایه محافظ پوست را در پی دارد که در نهایت منجر به خشک شدن و ایجاد ترک‌های ریز پوست سر می‌شود.

در کم‌کاری تیروئید کاهش هورمون‌های تیروئید باعث کند شدن متابولیسم سلولی پوست می‌شود. به همین دلیل پوست حالت پوست خشک و شکننده پیدا می‌کند که منجر به خارش پوست سر شود.

در پرکاری تیروئید تولید چربی پوست افزایش می‌یابد و پوست ممکن است چرب و مستعد التهاب و عفونت قارچی شود.

۱۱. درماتیت آتوپیک

درماتیت آتوپیک (Atopic dermatitis) یک اختلال پوستی است که در آن سد محافظتی پوست ضعیف می‌شود و پوست رطوبتش را سریع از دست می‌دهد. به همین دلیل باعث خشکی شدید، التهاب و حساسیت زیاد می‌شود.

۱۲. تغییرات هورمونی

تغییرات هورمونی مثل PMS (سندرم پیش از قاعدگی)، درمان هورمونی، یائسگی، بارداری، کم‌خوابی شدید یا حتی رژیم سخت روی پوست سر اثر مستقیم دارد. برای مثال وقتی استروژن پایین می‌آید چربی طبیعی پوست کمتر و آب پوست راحت‌تر تبخیر می‌شود. در نتیجه با خارش و پوسته‌ریزی مواجه خواهید شد.

۱۳. فولیکولیت

فولیکولیت (Folliculitis) یعنی التهاب یا عفونت ریز فولیکول‌ها که محل رویش مو در پوست هستند. این التهاب می‌تواند سطحی باشد و فقط پوست اطراف فولیکول را ملتهب کند یا عمقی باشد و کل فولیکول را درگیر کند و باعث چرک شود. شایع‌ترین عامل آن باکتری استافیلوکوکوس اورئوس (Staphylococcus aureus) است، اما گاهی قارچ یا ویروس هم می‌توانند باعث فولیکولیت شوند. از مهم‌ترین نشانه‌های آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• قرمزی پوست
• جوش‌های ریز
• پوسته‌ریزی
• سوزش و خارش موضعی

۱۴. عرق کردن

عرق کردن زمانی باعث خارش پوست سر می‌شود که بیش‌از‌حد باشد و برای یک مدت طولانی آن را نگه داشته باشید. برای مثال اگر بعد از یک تمرین شدید در باشگاه، چند ساعت موهایتان را خیس و مرطوب نگه دارید احتمالا با خارش پوست سر مواجه می‌شوید. چون پوست سر بعد از تعریق مرطوب و گرم است و این شرایط برای رشد قارچ‌ها و باکتری‌های ایده‌آل است. همچنین نمک موجود در عرق می‌تواند باعث سوزش، خارش و کشیدگی پوست شود و حساسیت موضعی ایجاد کند.

۱۵. کهیر پوستی

کهیر (Urticaria) یک واکنش سریع و موضعی پوست به محرک‌های داخلی یا خارجی است. از نظر ظاهری آن را به صورت برجستگی‌های قرمز یا صورتی، نرم و متورم می‌بینید. اندازه و شکل کهیر می‌تواند چند میلی‌متر تا چند سانتی‌متر باشد. کهیر پوستی معمولا با خارش همراه است که می‌تواند تا چند ساعت ادامه داشته باشد.

خارش کهیر ناشی از آزاد شدن هیستامین و سایر مواد التهابی از سلول‌های پوست است. هیستامین پایانه‌های عصبی پوست را تحریک می‌کند و باعث حس خارش می‌شود. علل شایع کهیر عبارت‌اند از:

• حساسیت غذایی
• داروها
• عوامل محیطی مانند گرما، سرما و تعریق
• استرس

۱۶. درماتیت سبورئیک

درماتیت سبورئیک (Seborrhoeic dermatitis) یک التهاب مزمن پوست است که معمولا به‌صورت شوره چرب و خارش خودش را نشان می‌دهد. این مشکل ربطی به کثیفی یا بهداشت پایین ندارد، بلکه یک واکنش التهابی پوست به فعالیت بیش‌ازحد قارچی به نام مالاسزیا (Malassezia) است. این قارچ به طور طبیعی روی همه پوست‌ها وجود دارد و از چربی طبیعی پوست تغذیه می‌کند. حالا اگر به هر دلیلی پوست سر بیش‌ از اندازه چرب باشد، تغذیه این قارچ هم بیشتر می‌شود و در نتیجه شروع به رشد بی‌رویه می‌کند. به همین دلیل با خارش و التهاب سر مواجه می‌شوید.

۱۷. کرم حلقوی پوست سر

کرم حلقوی (Tinea Capitis) نوعی عفونت قارچی پوست سر است که توسط قارچ‌های درماتوفیت (Dermatophytes) ایجاد می‌شود. این قارچ‌ها روی مو و پوست سر زندگی می‌کنند و باعث التهاب، خارش و پوسته‌ریزی می‌شوند. نام «حلقوی» به دلیل ظاهر دایره‌ای یا بیضی‌شکل لکه‌های قرمز روی پوست سر است.

۱۸. سرطان پوست

سرطان پوست (Skin cancer) به دلایل زیر می‌تواند باعث خارش شود:

• تحریک عصبی توسط توده سرطانی
• التهاب موضعی
• پوسته‌ریزی یا تغییر بافت پوست

اگر خارش پوست طولانی باشد و در کنار آن علائمی مانند تغییر ظاهر پوست و توده غیرطبیعی وجود داشته باشد، حتما باید برای بررسی به دکتر پوست مراجعه کنید.

علت خارش سر بعد از شستشو چیست؟

خارش پوست سر بعد از حمام می‌تواند مربوط به دلایل زیر باشد:

• شامپو یا مواد شوینده نامناسب
• آب خیلی داغ یا سرد
• باقی‌ماندن شامپو روی پوست

چنانچه این خارش شدید و مداوم شود، می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات زمینه‌ای مانند خشکی پوست، شوره یا حساسیت باشد. اگر می‌خواهید دقیقا بدانید علت خارش پوست سر بعد از استحمام چیست و چه راهکاری برای رفع آن مناسب است، مشاوره با دکتر آنلاین پوست می‌تواند کمک‌کننده باشد. دکتر پوست می‌تواند با بررسی نوع پوست، شدت خارش و سابقه پزشکی، بهترین درمان را پیشنهاد دهد و از بروز مشکلات بعدی مانند التهاب یا عفونت جلوگیری کند.

خارش سر کمبود چه ویتامینی است؟

خارش پوست سر می‌تواند به کمبود یا کاهش سطح چند ویتامین و ماده معدنی مرتبط باشد، از جمله:

• ویتامین B7 (بیوتین)
• ویتامین B3 (نیاسین)
• ویتامین B5 (پانتوتنیک اسید)
• ویتامین D
• روی (Zinc)

احساس می‌کنی خارش سرت داره بدتر می‌شه؟

بدون نیاز به مراجعه حضوری، با متخصص مشورت کن

بهترین دکتر پوست متخصص پوست آنلاین

درمان خارش پوست سر چگونه است؟

زمانی که خارش و پوسته شدن پوست سر شدید است و مراقبت‌های خانگی جواب نمی‌دهد، دکتر پوست با توجه به علت شامپو و داروهای خوراکی و موضعی را پیشنهاد می‌کند:

علت خارش و پوسته سر	شامپو خارش و سوزش پوست سر
شوره و درماتیت سبورئیک	– شامپو ضد قارچ کتوکونازول ۲٪ – زینک پریتیون (ZPT) – شامپو لوپروکس lopirox – شامپو دارای سالیسیلیک اسید – شامپو کل تار (Coal tar)
پسوریازیس پوست سر	– شامپوهای دارای کورتیکواستروئید – شامپو پسوریازیس روژل
قارچ پوست سر	– شامپو ضد قارچ کتوکونازول ۲٪
خشکی شدید پوست سر	– شامپو مرطوب‌کننده بدون سولفات – شامپوهای دارای اوره ۵٪ یا سرامید

پزشک برای کاهش و درمان خارش کف سر ممکن است محلول‌ و پمادهای موضعی هم تجویز کند:

علت خشکی و خارش سر	نام دارو
التهاب، خارش و اگزمای کف سر	کورتیکواستروئیدهای موضعی مثل بتامتازون و کلوبتازول
پسوریازیس	کلسی پوترین
التهاب باکتریایی	محلول کلیندامایسین و اریترومایسین
قارچ‌های سطحی	محلول کلوتریمازول
ضدخارش قوی	کرم ولوسیون‌های حاوی پراموکسین

از جمله داروهای خوراکی برای درمان خارش و پوسته سر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ضد قارچ خوراکی
• آنتی‌هیستامین‌ها مثل فکسوفنادین، لوراتادین برای کاهش خارش
• کورتیکواستروئید خوراکی برای التهاب شدید و مصرف کوتاه مدت

درمان خانگی خارش سر چگونه است؟

قبل از مصرف هر نوع روغن و داروی گیاهی باید علل خارش پوست سر را بررسی ‌کنید، همچنین حتما مقدار کمی از آن‌ها را امتحان کنید تا مطمئن شوید نسبت به این مواد حساسیت ندارید.

۱. آلوئه‌ورا

آلوئه‌ورا دارای مواد ضد‌التهابی است و همچنین خاصیت مرطوب‌کنندگی و خنک‌کنندگی بالایی دارد. اگر علت خارش شدید پوست سر، خشکی بیش‌از حد باشد مصرف ژل آلوئه‌ورا می‌تواند به درمان کمک کند. این گیاه التهاب، قرمزی و سوزش را تسکین می‌دهد.

آلوئه‌ورا برای قارچ یا شپش یا فولیکولیت درمان مناسبی نیست و نباید آن را روی زخم باز استفاده کنید.

۲. روغن نارگیل یا آرگان

اگر علت خارش سر مربوط به خشکی شدید پوست سر باشد، روغن آرگان و نارگیل می‌توانند در درمان شما کمک کنند. این روغن‌ها در مورد اگزما و پسوریازیس سر نیز تسکین‌دهنده هستند اما درمان اصلی محسوب نمی‌شوند. چنانچه علت خارش و قرمزی پوست سر قارچ یا فولیکولیت باشد، مصرف این روغن‌ها وضعیت را بدتر می‌کند.

۳. سرکه سیب رقیق‌شده

سرکه سیب pH اسیدی دارد و محیط قارچ مالاسزیا را مهار می‌کند، به همین دلیل شوره و التهاب کم می‌شود. بنابراین اگر علت خارش زیاد پوست سر شوره چرب، درماتیت سبورئیک و عفونت قارچی خفیف باشد، سرکه سیب رقیق‌شده می‌تواند گزینه بهتری برای درمان خانگی خارش سر باشد.

سرکه سیب می‌تواند خارش و سوزش پوست سر ناشی از خشکی پوست سر، اگزما و پسوریازیس را افزایش دهد.

توجه داشته باشید از سرکه خالص برای درمان استفاده نکنید، همچنین اگر زخم باز و فعال دارید سرکه سیب انتخاب درستی نیست.

۴. ماسک جو دوسر

اگر علت خارش و خشکی پوست سر ناشی از اگزمای آتوپیک باشد، ماسک جو دوسر می‌تواند به درمان کمک کند. این گیاه مواد ضد‌التهابی، ضد‌خارش و مرطوب‌کننده دارد و التهاب، سوزش و قرمزی را کاهش می‌دهد.

۵. روغن درخت چای

اگر خارش پوست سر و ریزش مو به دلیل شوره چرب و عفونت قارچی است، روغن درخت چای به عنوان درمان خانگی توصیه شده است. این گیاه دارای مواد ضد‌قارچ و ضد‌باکتریایی قوی است.

Tea tree oil is an antimicrobial and anti-inflammatory essential oil that may help relieve your itchy scalp.It can be irritating to the skin, so it’s important to use it sparingly or dilute it prior to use.Try adding 10–20 drops of tea tree oil to a gentle shampoo, or mix it with olive oil and massage it directly into your scalp.

روغن درخت چای خاصیت ضدباکتریایی، ضدقارچی و ضدالتهابی دارد و می‌تواند به کاهش خارش پوست سر کمک کند. البته برخی به این روغن حساسیت دارند و با عوارضی مانند تحریک و سوزش پوست مواجه می‌شوند، بنابراین حتما از رقیق‌شده آن استفاده کنید. برای این منظور می‌توانید ۱۰ تا ۲۰ قطره روغن درخت چای را به یک شامپوی ملایم اضافه کنید، یا آن را با روغن زیتون مخلوط کنید و به‌آرامی روی پوست سر ماساژ دهید.

به نقل از سایت healthline

۶. روغن جوجوبا

ساختار روغن جوجوبا بسیار شبیه سبوم طبیعی پوست سر است، بنابراین می‌تواند برای خشکی، پوسته‌ریزی، تحریکات خفیف و خارش ناشی از شوره خشک مفید باشد. توجه داشته باشید روغن جوجوبا برای خارش قارچی، شوره چرب یا درماتیت سبورئیک نمی‌تواند موثر باشد.

۷. روغن زیتون

روغن زیتون خاصیت مرطوب‌کنندگی قوی دارد، منبع خوبی از آنتی‌اکسیدان‌ها است و می‌تواند التهاب را کاهش دهد. بنابراین برای خارش ناشی از خشکی شدید پوست سر و اگزما می‌تواند مفید باشد.

روغن زیتون برای شوره چرب، خارش قارچی (مالاسزیا)، درماتیت سبورئیک مناسب نیست. چون چربی آن زیاد است و می‌تواند منبع خوبی برای تغذیه قارچ‌ها باشد.

۸. روغن فلفل

فلفل ماده‌ای دارد به نام کپسایسین (Capsaicin) که می‌تواند باعث افزایش جریان خون شود و سیگنال‌های خارش را کاهش دهد. بنابراین اگر خارش سر منشا عصبی و استرس داشته باشد، مصرف آن می‌تواند کمک‌کننده باشد.

۹. آب پیاز

آب پیاز دارای گوگرد و ترکیبات ضدباکتری خفیف است که می‌تواند در کاهش التهاب فولیکول‌ها موثر باشد.

توجه داشته باشید آب پیاز بوی تندی دارد و می‌تواند باعث تحریک زیاد و سوزش شود، در این صورت باید سریع پوست سر را شستشو دهید. همچنین مطمئن شوید پوست سر زخم باز یا التهاب فعال نداشته باشد.

۱۰. درمان خارش سر با نمک

درمان خارش سر با نمک یک روش خانگی نسبتا رایج است، اما پایه علمی آن محدود و مشروط است. نمک خاصیت ضد‌باکتریایی، ضد‌التهابی و لایه‌برداری ملایمی دارد و می‌تواند چربی اضافه، باکتری‌ها و پوسته‌ها را کاهش دهد. برای این منظور می‌توانید کمی نمک دریا را به شامپو اضافه و مصرف کنید.
اگر پوست‌خشک، حساس یا دارای اگزما و پسوریازیس دارید، نمک نمی‌تواند گزینه مناسبی برای درمان باشد.

۱۱. روغن کرچک

روغن کرچک به‌دلیل داشتن اسید ریسینولئیک (Ricinoleic Acid) خاصیت ضدالتهابی، ضدباکتریایی و مرطوب‌کنندگی دارد. به همین دلیل می‌تواند خارش پوست سر را در مواردی مثل خشکی پوست، التهاب خفیف یا تحریک ناشی از شامپوها کاهش دهد.

خارش پوست سر در چند خط

در این مقاله به این موضوع پرداختیم که خارش پوست سر نشانه چیست و چگونه می‌توان آن را درمان کرد. خارش پوست سر یک علامت است، نه یک بیماری مستقل و برای درمان آن، چه خانگی و چه دارویی باید اول علت اصلی را مشخص کنید.

اگر خارش پوست سر نگران‌تان کرده است، در درمانکده می‌توانید از پزشکان متخصص پوست آنلاین نوبت مشاوره اینترنتی بگیرید و سوال‌های خود را بپرسید. علاوه‌بر این، امکان رزرو نوبت حضوری از طریق سیستم آنلاین نیز برای شما مهیا است.

سوالات متداول

منبع: aad.org | healthdirect | health.harvard