پوکی استخوان چیست؟ بررسی علائم و روش‎‌های پیشگیری از این عارضه

پوکی استخوان (Osteoporosis) یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مفصلی مخصوصا در زنان بعد از یائسگی است که در بلند مدت باعث تضعیف استخوان‌ها و شکنندگی آن‌ها می‌شود. خوشبختانه راه‌های زیادی برای پیشگیری از این بیماری وجود دارد.

حتما تاکنون در اطرافیان خود افرادی را مشاهده کرده‌اید که از درد شدید مفاصل رنج می‌برند یا به‌دلیل یک سرفه کوچک دچار شکستگی استخوان شده‌اند. این افراد که مستعد شکستگی‌های ناگهانی و غیرمنتظره هستند اغلب در مراحل اولیه بیماری علامت مشخصی ندارند و تا زمانی‌که دچار شکستگی نشده‌اند از پوکی استخوان شدید خود مطلع نخواهند شد. 

داروها، رژیم غذایی سالم و ورزش با تحمل وزن می‌توانند به جلوگیری از شکستن استخوان یا تقویت استخوان‌های ضعیف کمک کنند. همراه ما باشید تا در این مقاله از مجله درمانکده شما را با علائم اصلی این بیماری و جدیدترین راه درمان آن آشنا کنیم.

پوکی استخوان چیست؟

پوکی استخوان یا بیماری استئوپروزیس که در انگلیسی به آن Osteoporosis می‌گویند به معنی استخوان متخلخل است. این بیماری با تضعیف استخوان‌ها شما را در معرض خطر شکستگی‌های ناگهانی و غیرمنتظره قرار می‌دهد. درواقع پوکی استخوان به معنی استحکام استخوان کمتر است. 

برخی حرکات یا فشارها که در حالت عادی مشکل‌ساز نیستند مانند زمین خوردن آهسته، خم شدن یا حتی سرفه در این مواقع موجب شکستگی می‌شوند. نواحی همچون لگن، دنده‌ها، مچ دست و ستون فقرات بیشتر از سایر مفاصل بدن مستعد شکستگی هستند. این شکستگی‌ها معمولا به صورت ترک خوردگی یا فروپاشی کامل استخوان بروز پیدا می‌کنند.

خوب است بدانید پوکی استخوان یا بیماری استئوپروزیس (Osteoporosis) در مراحل اولیه علامت مشخصی ندارد. درواقع افراد ممکن است سال‌ها به این بیماری مبتلا باشند اما تا زمان پیشرفت کامل (شکستن استخوان‌ها به دلایل بسیار جزئی مانند سرفه) متوجه نشوند. برای دریافت اطلاعات تکمیلی می‌توانید با دکتر ارتوپد و متخصص روماتولوژی درمانکده در ارتباط باشید.

نشانه‌های پوکی استخوان

پیشرفت این بیماری بسیار کُند است. به طوری‌که اغلب افراد با وجود ابتلا به آن در بلند مدت هیچ نشانه‌ای ندارند و پس از بروز شکستگی به‌دلیل یک اتفاق جزئی مانند خم شدن یا حتی سرفه متوجه بیماری می‌شوند. از طرفی علائم پوکی استخوان در زنان جوان و مردان یکسان است که شامل موارد زیر می‌شود:

• کمردرد، ناشی از شکستگی یا خوابیدن مهره‌ها روی هم
• کاهش قد به مرور زمان
• قامت خمیده
• شکستن استخوان بسیار راحت‌تر از حد انتظار

یکی از علائم پوکی استخوان در زنان که باید آن را نشانه هشداردهنده‌ای دانست عقب نشینی لثه و شکننده شدن ناخن‌ها است. این علائم در مراحل اولیه بیماری استئوپروزیس بروز پیدا می‌کند و در زنان جوان شیوع بیشتری دارد.

بیشتر بخوانیم: درمان پوکی استخوان؛ چگونه از شکستگی استخوان جلوگیری کنیم؟

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر دچار یائسگی زودرس هستید یا برای چند ماه کورتیکواستروئید مصرف کردید، همچنین اگر یکی از والدین شما دچار شکستگی لگن شده است باید در مورد پوکی استخوان با متخصص روماتولوژی خود صحبت کنید.

علت بیماری استئوپروز

استخوان‌های شما در حال بازسازی مداوم قرار دارند، بافت استخوانی جدید ساخته شده و بافت قدیمی تخریب می­‌شود. هنگامی که جوان هستید سرعت تشکیل استخوان جدید بیشتر از تخریب استخوان کهنه است و توده استخوانی شما افزایش می‌یابد. پس از اوایل دهه 20 این روند کُند می‌شود و بیشتر افراد تا سن 35 سالگی به حداکثر توده استخوانی خود می‌رسند. با افزایش سن، تخریب توده استخوان سریع‌تر از ایجاد آن خواهد شد.

بیماری استئوپروز می‌تواند مردان و زنان را به یک نسبت درگیر کند. با این حال به‌دلیل کاهش ناگهانی استروژن در زمان یائسگی زنان آن‌ها بیشتر در معرض خطر هستند. زیرا استروژن از زنان در برابر این بیماری تا 2 برابر بیشتر محافظت می‌کند. اما علائم پوکی استخوان در زنان جوان هم دیده شده است.

بیشتر بدانید:ترک برداشتگی یا شکستگی استخوان؛ علل، علائم و درمان

علت پوکی استخوان در جوانی احتمالا به میزان توده استخوانی که در این بازه سنی به دست آورده‌اید بستگی دارد. توده استخوانی حداکثر تا حدودی ارثی است و همچنین در گروه­‌های قومی متفاوت است. هرچه توده استخوانی حداکثر شما بیشتر باشد، استخوان بیشتری در “بانک” دارید و با افزایش سن احتمال ابتلا به این بیماری نیز کمتر خواهد شد.

عوامل و شرایط موثر در ایجاد پوکی استخوان کدامند؟

تعدادی از عوامل می توانند احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش دهند. آن‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:

• جنسیت: زنان نسبت به مردان احتمال بیشتری برای ابتلا به بیماری استئوپروز دارند.
• سن: هر چه سن شما بیشتر شود خطر ابتلا به این بیماری بیشتر می‌شود.
• نژاد: اگر سفید پوست یا از نژاد آسیایی هستید بیشترین خطر ابتلا را دارید.
• سابقه خانوادگی: داشتن والدین یا خواهر و برادر با پوکی استخوان، شما را در معرض خطر بیشتری قرار می دهد، به خصوص اگر مادر یا پدر سابقه شکستگی مفصل لگن را داشته باشند.
• اندازه اسکلت بدن: مردان و زنانی که دارای اسکلت بدنی کوچکی هستند، احتمال خطر بیشتری دارند زیرا ممکن است با افزایش سن توده استخوانی کمتری داشته باشند.

در جدول زیر سایر عوامل و شرایط موثر در بروز بیماری استئوپروز را مشاهده می‌کنید:

عوامل موثر در ایجاد پوکی استخوان	توضیحات
شرایط پزشکی	پرکاری تیروئید، پاراتیروئید یا غدد فوق کلیوی/سابقه جراحی چاقی یا پیوند عضو
بیماری‌ها	درمان هورمونی سرطان سینه یا پروستات/بیماری سلیاک یا بیماری التهابی روده/ بیماری مولتیپل میلوما
داروها	استروئیدها، داروهای تشنج، رفلاکس معده، رد پیوند، سرطان
عادات غذایی	کمبود کلسیم و عدم جذب ویتامین D، اختلالات خوردن مانند پرخوری عصبی یا بی اشتهایی عصبی
سبک زندگی	انتخاب سبک زندگی کم تحرک (غیرفعال)
دخانیات	سیگار کشیدن و مصرف الکل

عوارض بیماری استئوپروز

شکستگی استخوان‌ها، به ویژه در ستون فقرات یا لگن، جدی‌ترین عارضه پوکی استخوان است. شکستگی‌های لگن اغلب در اثر افتادن ایجاد می‌شود و می‌تواند منجر به ناتوانی و حتی افزایش خطر مرگ در سال اول پس از آسیب شود.
در بعضی موارد، شکستگی ستون فقرات حتی بدون افتادن ممکن است رخ دهد. استخوان‌هایی که ستون فقرات شما (مهره‌ها) را تشکیل می‌دهند می‌توانند تا حد خرد شدن ضعیف شوند و این مورد اغلب منجر به کمردرد، کاهش قد و حالت خمیده به سمت جلو می‌شود.

بیشتر بخوانیم: 7 مکمل و ویتامین ضروری پوکی استخوان

پیشگیری از پوکی استخوان

این پیشنهادات ممکن است به کاهش خطر بیماری استئوپروز یا شکسته شدن استخوان‌ها کمک کنند:سیگار نکشیدن

پرهیز از نوشیدن الکلی

حفط تناسب اندام (اصلاح کمبود یا اضافه وزن)

مراقبت از خود (کفش های پاشنه کوتاه بپوشید تا از افتادن و لیز خوردن جلوگیری شود. همچنین مراقب سطوح لغزنده، قالیچه یا هر مانعی که سر راهتان قرار دارد باشید. اتاق ها را کمی روشن نگه دارید، میله هایی برای گرفتن در داخل و خارج درب حمام خود نصب کنید و اطمینان حاصل کنید که می توانید به راحتی داخل تختخواب خود شوید و از آن خارج شوید)

فعالیت بدنی منظم (تمرینات تحمل وزن مانند پیاده روی، آهسته دویدن، دویدن، بالا رفتن از پله ها، پرش از طناب، اسکی و ورزش هایی با فشار عمدتا بر استخوان های پاها، لگن و ستون فقرات شما تأثیر می گذارند. تمرینات تعادل مانند تای‌چی می تواند خطر افتادن شما را بخصوص با پیرتر شدن کاهش دهد)

تشخیص بیماری استئوپروز

تراکم استخوان شما با دستگاهی که از مقدار کم اشعه X استفاده می‌کند، برای تعیین میزان ماده معدنی در استخوا‌ن‌ها اندازه‌گیری خواهند کرد. در طول این آزمایش بدون درد، در حالی که روی یک میز نرم قرار دارید یک اسکنر از بدن شما عبور می‌کند. در بیشتر موارد فقط چند استخوان در لگن و ستون فقرات بررسی خواهند شد.

درمان پوکی استخوان و درد مفاصل

توصیه های درمانی غالباً براساس تخمین خطر احتمال شکستن استخوان در 10 سال آینده با استفاده از اطلاعاتی مانند آزمایش تراکم استخوان انجام می شود. اگر خطر شما زیاد نیست، ممکن است درمان شامل دارو نباشد و در عوض ممکن است بر اصلاح عوامل خطر افتادن و تخریب استخوانی متمرکز شود.

دارودرمانی

برای درمان این بیماری از دسته مختلفی دارو استفاده می‌شود که شامل موارد زیر هستند:

بیس‌فسفونات‌ها

برای آقایان و خانم‌هایی که بیشتر در معرض خطر شکستگی قرار دارند، بیشترین تجویز داروهای پوکی استخوان بیس فسفونات‌ها هستند. مثال‌ها عبارتند از:

• آلندروناتAlendronate (Binosto, Fosamax)
• ریزدروناتRisedronate (Actonel, Atelvia)
• ایباندروناتIbandronate (Boniva)
• زولدرونیک اسیدZoledronic acid (Reclast, Zometa)

عوارض جانبی شامل تهوع، دل درد و علائمی مانند سوزش سر دل است. اگر دارو به درستی مصرف شود، این موارد کمتر رخ می‌دهند.
اشکال داخل وریدی بیس‌فسفونات‌ها باعث ناراحتی معده نمی‌شوند اما می‌توانند تا سه روز تب، سردرد و دردهای عضلانی ایجاد کنند.

داروهای آنتی بادی مونوکلونال

این داروها ضمن کاهش سرعت تضعیف استخوان ها باعث افزایش قدرت آنها میشوند:

• Denosumab/دونوسوماب (Prolia)
• Raloxifene /رالوکسیفن (Evista)
• Calcitonin/ کلسی تونین (Calcimar)

بیشتر بخوانیم: سرطان استخوان؛ انواع، نشانه‌ها، تشخیص و درمان

هورمون درمانی HRT

استروژن به ویژه هنگامی که بلافاصله پس از یائسگی شروع شود، می‌تواند به حفظ تراکم استخوان کمک کند. اما، استروژن درمانی خطر لخته شدن خون، سرطان آندومتر، سرطان پستان و احتمالا بیماری قلبی را افزایش می‌دهد. بنابراین استروژن به‌طور معمول برای سلامتی استخوان در خانم‌های جوان تر یا در زنانی که علائم یائسگی آن‌ها نیز به درمان نیاز دارد استفاده خواهد شد.

داروهای استخوان‌ساز

اگر نمی‌توانید درمان‌های متداول پوکی استخوان را تحمل کنید، یا اگر به اندازه کافی اثر نکنند، پزشک متخصص روماتولوژی ممکن است موارد زیر را پیشنهاد کند:

• داروی Teriparatide: تحریک کننده رشد استخوانی جدید
• داروی Abaloparatid : داروی مشابه هورمون پاراتیروئید
• داروی Romosozumab : این دارو جدیدترین درمان پوکی استخوان است که تزریق آن هرماه در مطب دکتر روماتولوژیست انجام می‌شود. بعد از یک سال درمان با این دارو، درمان با سایر داروهای ضد پوکی‌استخوان ادامه می­‌یابد.

درمان پوکی استخوان در طب سنتی

روش سنتی مختلفی برای درمان این بیماری در طب سنتی وجود دارد. اما قبل از مصرف داروهای گیاهی ابتدا با پزشک معالج خود مشورت کنید. زیرا درمان طب سنتی همچنان مورد تحقیق است که به داده و اطلاعات بیشتری نیاز دارد. با این حال داروی قوی گیاهی برای پوکی استخوان به روش طب سنتی شامل موارد زیر می‌شود:

• مریم گلی قرمز
• شبدر قرمز
• گیاه دم اسب
• آویشن
• سویا

برای درمان پوکی استخوان چی بخوریم؟

تغذیه در جوانی و میانسالی تاثیر به‌سزایی در جلوگیری از این بیماری دارد. مهمترین موارد را در زیر مشاهده می‌کنید:

کلسیم

کلسیم یک ماده معدنی ضروری برای سلامت استخوان‌ها است. بدن به این ماده در افراد بالای 19 سال به مقدار روزانه 1000 میلی‌گرم، در زنان بالای 51 سال و همه افراد بالای 71 سال روزانه 1200 میلی‌گرم نیاز دارد. شما می‌توانید کلسیم را از منابع غذایی زیر به دست آورید:

• شیر
• پنیر
• ماست
• سبزیجات با برگ سبز مانند انواع کلم
• ماهی قزل‌آلا و ماهی سالمون
• غلات غنی‌شده

ویتامین D

برای جذب کلسیم باید ویتامین D را به‌طور منظم مصرف کنید. این ویتامین اگر توسط مواد غذایی همچون ماهی آب شور، جگر یا قرار گرفتن در معرض نور خورشید به بدن نرسد، باید به صورت مکمل جایگزین شود. برای دریافت ویتامین D کافی برای حفظ سلامتی استخوان، توصیه می‌شود بزرگسالان در سنین 51 تا 70 سال 600 واحد بین‌المللی (IU) و 800 IU روزانه بعد از سن 70 سالگی از طریق غذا یا مکمل دریافت کنند.

بیشتر بخوانیم: بیوپسی مغز استخوان چیست؟

پروتئین

پروتئین یکی از بلوک­‌های ساختمان استخوان است. بیشتر افراد پروتئین زیادی را از طریق رژیم غذایی خود دریافت می‌کنند. گیاهخواران و افراد وگان می‌توانند پروتئین را از منایع مناسب مانند سویا، آجیل، حبوبات و دانه‌ها به‌دست آورند. بدن برخی افراد مسن به دلایل مختلف پروتئین خوبی جدب نمی‌کند که باید مکمل مصرف کنند.

بهترین راه درمان مراجعه به دکتر متخصص است که ما پیشنهاد می‌کنیم از طریق امکان مشاوره آنلاین با دکتر ارتوپد و دکتر روماتولوژی آنلاین ویزیت شوید و درمان خود را آغاز کنید.

نتیجه پوکی استخوان شدید

درد مفاصل می‌تواند نشانه‌ای از این بیماری باشد. اما اغلب افراد پس از شکستگی استخوان به‌دلیل حرکت جزئی مانند خم شدن یا سرفه متوجه بیماری خود می‌شوند. بنابراین بهتر است برای پیشگیری از پوکی استخوان شدید مخصوصا زنان بعد از یائسگی به صورت سالانه چکاپ شوند. اگر آزمایش تراکم استخوان بسیار غیرطبیعی است یا مشکلات پیچیده مربوط به سلامتی دیگری دارید، باید به یک پزشک متخصص در اختلالات متابولیک (لیست دکتر غدد) یا یک پزشک متخصص در زمینه بیماری‌های مفاصل، عضلات یا استخوان­‌ها(روماتولوژیست) مراجعه کنید.

سوالات متداول

منبع: clevelandclinic | healthdirect | medicalnewstoday