انجمن روانپزشکی آمریکا (APA)، شخصیت شناسی را علمی توصیف میکند که به مطالعه ماهیت و تعریف شخصیت، ابعاد رشد، تغییرات و شکلهای ناسازگار آن میپردازد. اغلب ما میتوانیم فاکتورهای شخصیت را در دیگران توصیف کنیم. برای مثال میتوانیم بگوییم فرد شماره یک مهربان و فرد شماره ۲ لجباز است؛ اما توصیف دقیق شخصیت یک کار علمی است و بیشتر افراد با آن آشنا نیستند.
شخصیت شناسی یکی از بزرگترین و محبوبترین شاخههای رشته روانشناسی است. در ادامه این مقاله از مجله درمانکده به بررسی شخصیت، عوامل تاثیرگذار بر آن، ابزارهای شناخت آن و معرفی اختلالات شخصیت خواهیم پرداخت.
فهرست محتوا
شخصیت شناسی چیست؟
واژه «شخصیت» از کلمه لاتین Persona گرفته شده و به نقاب نمایشی اشاره دارد که توسط اجراکنندگان برای ایفای نقش یا پنهان کردن هویت آنها استفاده میشود. شخصیت، الگوهای منحصربهفردی از افکار، احساسات و رفتارهایی است که فرد را از دیگران متمایز میکند. این الگوها از ترکیب عواملی مانند ژنتیک، محیط زندگی و تجربیات فرد تشکیل شده و در طول زندگی نسبتا ثابت میماند.
بیشتر بخوانید: انواع اختلال های شخصیت
این شخصیت منحصربهفرد شماست که شما را به شخصی تبدیل میکند که در حال حاضر هستید و بر همه جوانب زندگیتان از روابط اجتماعی گرفته تا روشی که زندگی میکنید، تاثیر میگذارد. روانشناسان در تلاش هستند تا درک کنند که شخصیت چگونه رشد میکند و چگونه بر نحوه تفکر و رفتار ما تاثیر میگذارد.
حوزه شخصیت شناسی روانشناسی در صدد درک شخصیت و چگونگی تفاوت یا شباهت آن در افراد مختلف است. روانشناسان همچنین اختلالات شخصیتیای را که میتوانند در زندگی روزمره فرد تداخل ایجاد کنند، ارزیابی و درمان میکنند.
بیشتر بخوانید:روانشناسی فردی چگونه انجام میشود؟
نظریههای روانشناسی شخصیت یا شخصیت شناسی
چند تئوری مختلف برای تعیین جنبههای مختلف شخصیت وجود دارد. برخی از تئوریها بر توضیح چگونگی رشد شخصیت تمرکز دارند، در حالی که برخی دیگر به درک تفاوتهای فردی در شخصیت میپردازند. تئوریهایی که ویژگیهای شخصیتی را بررسی میکنند، بر این باور هستند که شخصیت از تعدادی خصوصیات و ویژگیهای مختلف تشکیل شده است.
بیشتر بخوانید: آزمایش رورشاخ یا تست روانشناسی لکه رورشاخ چیست؟
۱. نظریههای شخصیت که روی درک تفاوتهای فردی تمرکز دارند
بر همین اساس، تئوریهای مختلفی ارائه شده است تا دقیقا مشخص شود که کدام ویژگیها باید بهعنوان مولفههای اصلی شخصیت شناخته شوند و تعداد ویژگیهای شخصیتی چقدر است. روانشناس گوردون آلپورت (Gordon Allport) از نخستین کسانی بود که شخصیت را از نظر ویژگیهای فردی توصیف کرد.
طبق دیدگاه گوردون انواع مختلفی از صفات در افراد وجود دارد؛ اما تمام آنها را میتوان به ۲ دسته صفات مشترک و صفات اصلی تقسیم کرد. صفات مشترک در بسیاری از افراد یک فرهنگ خاص مشترک هستند و صفات اصلی آنهایی هستند که شخصیت یک فرد را تشکیل میدهند و آنچنان غالباند که شخص در درجه اول به خاطر آن خصوصیات شناخته میشود. برای مثال، مادر ترزا به دلیل کارهای خیرخواهانهاش چنان مشهور بود که نام او تبدیل به مترادف خدمت به افراد نیازمند شد.
در حالی که گوردون معتقد بود تقریبا ۴۰۰۰ صفت فردی وجود دارد، روانشناس ریموند کتل (Raymond Cattell) عنوان کرد که فقط ۱۶ صفت شخصیتی داریم. بعدها، روانشناس هانس آیزنک (Hans Eysenck) صفات شخصیتی را به برونگرایی، روانرنجوری و روانپریشی تقلیل داد.
امروزه نظریه پنج عاملی شخصیت (Five-Factor Model or FFM)، محبوبترین نظریه شخصیت است. این نظریه بیان میکند که شخصیت از پنج بعد شخصیتی گسترده شامل برونگرایی، تطابقپذیری، وظیفهشناسی، روانرنجوری و گشودگی نسبت به پذیرش تجربه ساخته شده است. این صفات بهعنوان یک طیف گسترده مشخص شده و شخصیت هر فرد در جایی از آن طیف قرار میگیرد.
برای مثال، ممکن است شخصی برای صفات گشودگی و روانرنجوری در وسط طیف قرار بگیرد؛ اما برای صفات برونگرایی، وظیفهشناسی و تطابقپذیری در بالای طیف قرار داشته باشد.
۲. نظریههایی که روی چگونگی رشد شخصیت تمرکز دارند
همانطور که اشاره شد، برخی از تئوریها به بررسی چگونگی رشد و تغییر شخصیت در طول زندگی میپردازند. نظریه فروید (Freud) در مورد رشد روانی-جنسی، یکی از شناختهشدهترین و بحثبرانگیزترین تئوریهای شخصیت شناسی است.
به گفته زیگموند فروید، کودکان یک سری مراحل روانی-جنسی را پشت سر میگذارند که منجر به رشد شخصیت آنها در بزرگسالی میشود. موفقیت در تکمیل هر مرحله منجر به انتقال فرد به مرحله بعدی رشد میشود؛ اما عدم موفقیت در هر مرحله ممکن است بر شخصیت فرد در بزرگسالی تاثیر بگذارد و حتی منجر به اختلالات شخصیتی شود. این مراحل رشد شخصیت عبارتاند از:
الف) مرحله دهانی (تولد تا یک سالگی)
در این مرحله، منبع اصلی تعامل نوزاد با محیط اطراف از طریق دهان اتفاق میافتد؛ بنابراین مراقبت نکردن از کودک در این مرحله میتواند باعث بروز رفتارهایی مانند پرخاشگری، جویدن ناخن و سیگار کشیدن در بزرگسالی شود.
بیشتر بخوانید: تست توانایی های شناختی چیست؟
ب) مرحله مقعدی (یک تا سه سالگی)
در این مرحله، چالش بزرگ کودک یاد گرفتن توالت رفتن است و کودک باید یاد بگیرد که نیازهای بدن خود را کنترل کند. موفقیت در این مرحله منجر به احساس موفقیت و استقلال در فرد میشود.
پ) مرحله فالیک (سه تا ۶ سالگی)
در این سن، کودک شروع به کشف تفاوتهای بین زن و مرد میکند. پس از کشف این تفاوتها، کودک بین خود و والد همجنس، همذاتپنداری کرده و برای ورود به جامعه و ارتباطات اجتماعی آماده میشود.
ت) مرحله نهفتگی (۶ سالگی تا سن بلوغ)
در این مرحله کودکان مهارتها، ارزشها و روابط اجتماعی خود با همسالان و بزرگسالان خارج از خانواده را توسعه میدهند.
ث) مرحله تناسلی (از بلوغ تا مرگ)
در این مرحله، نوجوانان میتوانند خواستهها و هنجارهای اجتماعی را بر نیازهای فردی خود ترجیح دهند؛ بنابراین رفاه دیگران برای فرد اهمیت پیدا کرده و برای توسعه خود و جامعه تلاش میکند.
روانشناس دیگری به نام اریک اریکسون (Erik Erikson) مجموعهای از هشت مرحله روانی-اجتماعی را توصیف میکند که افراد در طول زندگی از آن عبور میکنند و هر مرحله نقش مهمی در رشد شخصیت و مهارتهای روانشناختی فرد ایفا میکند. در طی هر مرحله، فرد با یک بحران رشدی روبهرو میشود که نقطه عطفی در رشد است.
اریکسون بیشتر به این موضوع علاقهمند بود که تعاملات اجتماعی چگونه بر رشد شخصیت تاثیر میگذارند. موفقیت در تکمیل مراحل، منجر به رشد سالم شخصیت میشود. فروید معتقد بود که شخصیت در سنین بسیار پایین (تا پنج سالگی) شکل میگیرد و تثبیت میشود؛ اما اریکسون معتقد بود که شخصیت در طول زندگی همچنان رشد میکند.
بیشتر بخوانید:آیا مشاوره فردی واقعا موثر است؟
انواع تست شخصیت شناسی
روانشناسان برای مطالعه و سنجش شخصیت، تستهای مختلف شخصیت شناسی را تهیه کردهاند. بسیاری از این تستها در موقعیتهای مختلفی مورد استفاده قرار میگیرند. برای مثال، شاخص مشهور MBTI اغلب بهعنوان یک ارزیابی غربالگری قبل از استخدام مورد استفاده قرار میگیرد. برخی از تستهای شخصیت نیز برای تشخیص اختلالات شخصیت استفاده میشوند.
البته دقت داشته باشید که برخی از تستهای شخصیت شناسی موجود در فضای اینترنت، برای سرگرمی ساخته شدهاند و هیچ مبنای علمی ندارند. علاوه بر این، پاسخ تست شخصیت شما باید توسط یک متخصص روانسنجی یا روانشناس بررسی شود. در ادامه با بهترین تست های شخصیت شناسی آشنا خواهیم شد.
بیشتر بخوانید: تست شخصیت شناسی Disc چیست؟ در کجاها میتوان از آن استفاده کرد؟
۱. تست شخصیت شناسی پنج عاملی
در حال حاضر تست پنج عاملی، دقیق ترین تست شخصیت شناسی است. این تست یک مقیاس خودگزارشی برای اندازهگیری پنج ویژگی بزرگ شخصیتی (برونگرایی، توافقپذیری، وظیفهشناسی، روانرنجوری و گشودگی) است. تست پنج عاملی شخصیت ۴۴ سوال دارد که در مقیاس لیکرت پنج درجهای از ۱ (خیلی مخالفم) تا ۵ (خیلی موافقم) رتبهبندی میشود.
۲. پرسشنامه شخصیت NEO
تست شخصیت NEO نیز بر اساس نظریه پنج عاملی شخصیت و برای افراد بالای ۱۷ سال طراحی شده و دارای ۲۴۰ سوال است.
۳. پرسشنامه HEXACO
این پرسشنامه بر اساس نظریه HEXACO ساخته شده و ویژگیهای شخصیتی انسان را در ۶ بعد صداقت- فروتنی، احساسات، برونگرایی، توافقپذیری، وظیفهشناسی و گشودگی به تجربه خلاصه میکند. این تست شخصیت شناسی میتواند گزارشهایی در مورد الگوهای رفتاری، ترجیحات و ویژگیهای شخصی فرد ارائه دهد.
۴. پرسشنامه شخصیت چند مرحلهای مینه سوتا
پرسشنامه شخصیت چند مرحلهای مینه سوتا (MMPI) برای ارزیابی علائم بیماری روانی و ویژگیهای شخصیتی ناسازگار استفاده میشود. آخرین نسخه این پرسشنامه شامل مقیاسهای مربوط به پرخاشگری، اجتناب اجتماعی، شک به خود و همچنین مقیاسهایی برای عوامل فراگیرتر است.
این پرسشنامه برای تحقیقات در حوزههای سلامت روان، ارزیابی پزشکی قانونی و استخدام افراد در مشاغل ایمنی عمومی نیز استفاده میشود.
۵. تست شخصیت مایرز بریگز
پرسشنامه مایرز بریگز (MBTI)، افراد را بر اساس هشت ویژگی برونگرایی (E) یا درونگرایی (I)، حسی (S) یا شهودی (N)، متفکر (T) یا احساسی (F) و قضاوتکننده (J) یا ادراککننده (P) میسنجد. بر اساس نتایج آزمون، افراد به ۱۶ تیپ شخصیتی تقسیم میشوند.
برای مثال یک فرد برونگرا، شهودی، متفکر و قضاوتکننده در دسته ENTJها قرار میگیرد. دقت داشته باشید که هیچیک از این تیپهای شخصیتی بر دیگری برتری ندارند و تمام افراد دارای نقاط قوت و ضعف خاص خود هستند.
۶. پرسشنامه شخصیت هوگان
پرسشنامه شخصیت هوگان (HPI) بر اساس نظریه پنج عاملی طراحی شده و اغلب برای پیشبینی عملکرد شغلی افراد به کار میرود. این پرسشنامه مقیاسهایی مانند جاهطلبی، جامعهپذیری و حساسیت بین فردی را میسنجد.
بیشتر بخوانید: تست MBTI چیست؟
انواع اختلالات شخصیت شناسی
روانشناسان شخصیت نه تنها چگونگی رشد شخصیت را مطالعه میکنند؛ بلکه به اختلالات و مشکلات شخصیت نیز میپردازند. اختلالات شخصیت بهعنوان اختلالات روانی مزمن و فراگیر شناخته میشوند که بر افکار، رفتارها و عملکرد بین فردی تاثیر میگذارند. کتابچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالهای روانی (DSM-5) در حال حاضر ۱۰ اختلال شخصیت مختلف را معرفی کرده است که عبارتاند از:
- اختلال شخصیت پارانوئید
- اختلال شخصیت اسکیزوئید
- اختلال شخصیت اسکیزوتایپی
- اختلال شخصیت ضداجتماعی
- اختلال شخصیت مرزی
- اختلال شخصیت نمایشی
- اختلال شخصیت خودشیفته
- اختلال شخصیت دوریجو
- اختلال شخصیت وابسته
- اختلال شخصیت وسواسی-جبری
در نظر داشته باشید که تشخیص این اختلالها فقط باید توسط متخصص سلامت روان انجام شود؛ بنابراین توصیه میکنیم از نسبت دادن علائم هر اختلال به خود بپرهیزید.
جمعبندی
شخصیت موضوعی گسترده است که تقریبا همه جنبههای زندگی فرد مانند تحصیل، شغل، ازدواج، تربیت فرزند و… را تحت تاثیر قرار میدهد. در این مقاله به بررسی روشهای شخصیت شناسی و انواع تستهای معتبر شخصیت پرداختیم.
شناخت شخصیت علاوه بر کمک به افراد برای درک بهتر تصمیمات، به آنها کمک میکند تا زندگی خود را همانطور که دوست دارند، پیش ببرند. علاوه بر این، روانشناسان و روانپزشکان با درک بهتر شخصیت به درمان انواع اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب و وسواس میپردازند.
اگر شما نیز درباره چگونگی شخصیت خود کنجکاو هستید، توصیه میکنیم با مراجعه به یک متخصص سلامت روان، در یکی از تستهای شخصیت شرکت کنید. شما میتوانید به صورت آنلاین و از طریق امکان مشاوره آنلاین با روانشناس در سایت درمانکده نوبت خود را رزرو کنید.
سوالات متداول
بله، علایق بخشی از شخصیت یک فرد هستند و افراد بر اساس علایق خود، شغل، رشته تحصیلی، فعالیتهای هنری، فعالیت ورزشی و… را انتخاب میکنند.
تست شخصیت پنج عاملی، تست شخصیت MMPI، پرسشنامه NEO و تست شخصیت MBTI از بهترین تستهای شخصیت هستند.
منابع: Verywellmind | apa | psychologytoday