به رشد غیرعادی سلول داخل کانال نخاعی یا استخوان های ستون فقرات، تومور فقرات می گویند. تومور نخاعی، که به آن تومور داخل سخت شامه هم گفته می شود، تومور فقراتی است که منشا آن نخاع یا غلاف نخاع (سخت شامه) باشد. به توموری که استخوان های فقرات (مهره) را تحت الشعاع قرار دهد، تومور مهره ای می گویند.
بسته به محل بروز تومور متناسب با غشای محافظتی نخاع، تومور نخاعی در یکی از سه دسته ی بالا قرار می گیرد. اصلی ترین انواع تومور داخل سخت شامه عبارتند از:
- تومور داخل مغز استخوان که منشا آن سلول های داخل خود نخاع است، مانند گلیوما، آستروسیتوم یا اپاندیموم
- تومور بیرون از مغز استخوان: این تومور یا در غشای اطراف نخاع یا ریشه های عصبی آن رشد می کند. اگرچه منشا تومور از داخل خود نخاع نیست، این نوع از تومورها با ایجاد فشار روی نخاع و مشکلات دیگر عملکرد نخاع را تحت الشعاع قرار می دهد. نمونه های تومور بیرون از مغز استخوان که روی نخاع تاثیر می گذارد عبارتند از: مننژیوم، نوروفیبروم، شوانوما و تومور غلاف عصب.
ممکن است تومورهای سایر قسمت های بدن به مهره، شبکه ی محافظتی اطراف نخاع یا، در موارد نادر، به خود نخاع سرایت (متاستاز) کند.
تومور فقرات یا هرگونه رشد منجر به درد، مشکل عصبی و گاهی فلجی می شود. تومور فقرات می تواند مرگبار باشد و معلولیت دائمی ایجاد کند.
درمان تومور فقرات شامل جراحی، پرتودرمانی، شیمی درمانی یا سایر داروها می شود.
بیشتر بخوانید:علائم، نشانه ها و راه های درمان تومور مغزی
انواع تومور نخاعی
- 1. آستروسیتوم
- 2. کوردومای
- 3. اپاندیموم
- 4. گلیوما
- 5. مننژیوم
- 6. نوروفیبروم
- 7. شوانوما
علائم تومور نخاعی
علائم و نشانه های تومور نخاعی، به خصوص با رشد تومور، می تواند متفاوت باشد. ممکن است تومور نخاع یا ریشه های عصبی، عروق یا استخوان های ستون فقرات را تحت الشعاع قرار دهد. علائم و نشانه های آن عبارتند از:
- درد در ناحیه ی تومور به علت رشد تومور
- کمردرد که اغلب به قسمت های دیگر بدن می زند
- احساس حساسیت کم تر به درد، سرما و گرما
- از دست دادن اختیار مثانه
- مشکل در راه رفتن، گاهی منجر به افتادن می شود
- کمردرد که هنگام شب تشدید می شود
- از دست دادن حس یا ضعیف شدن عضلات، به خصوص عضلات دست یا پا
- تضعیف عضلات در قسمت های مختلف بدن که می تواند خفیف یا شدید باشد
کمردرد از جمله علائم زودهنگام و شایع تومور فقرات است. همچنین ممکن است درد از کمر به لگن، پاها و دست برسد و به-مرور زمان، حتی با درمان، تشدید شود.
میزان پیشرفت تومورهای فقرات بسته به نوع تومور متفاوت است.
چه زمان باید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کرد؟
کمردرد علل مختلفی دارد و در اکثر موارد تومور باعث بروز کمردرد نیست اما از آن جایی که تشخیص و درمان زودهنگام در تومورهای فقرات بسیار اهمیت دارد، اگر علائم زیر را دارید به بهترین دکتر فوق متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید:
- کمردرد دائمی و شدید
- کمردردی که به فعالیت مربوط نمی شود
- هنگام شب تشدید می شود
- سابقه ی سرطان دارید و دچار کمردرد شده اید
- علائم دیگر سرطان مانند تهوع، استفراغ یا سرگیجه دارید
درصورت تجربه ی موارد زیر، فورا مراقبت پزشکی دریافت کنید:
- ضعیف شدن شدید عضلات یا بی حسی دست یا پا
- تغییر در عملکرد مثانه و گوارش
علل به وجود آمدن تومور نخاعی
علت بروز اکثر تومورهای فقرات مشخص نیست. متخصصان حدس می زنند که ژن معیوب در این موضوع دخیل است اما معمولا مشخص نیست نارسایی ژنتیکی ارثی است یا به مرور زمان ایجاد می شود. ممکن است تومور در اثر عامل محیطی، مثل قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی، رخ دهد. با این حال، در برخی از موارد، تومورهای نخاع به علت سندرم های شناخته شده ی ارثی مانند نوروفیبروماتوز 2 و بیماری von Hippel-Lindau تشکیل می شوند.
عوامل خطرناک
تومورهای نخاعی در افراد دچار وضعیت های زیر شایع تر است:
- نوروفیبروماتوز 2: در این اختلال ارثی، تومور خوش خیم کنار یا روی اعصاب شنوایی تشکیل می شود. این امر منجر به از دست دادن شنوایی در یک یا هردو گوش می شود. بعضی از افراد مبتلا به نوروفیبروماتوز 2 دچار تومور کانال نخاع هم می شوند.
- بیماری von Hippel-Lindau: این اختلال نادر و چندسیستمی به تومور رگ های مغز (همانژیوبلاستوم)، شبکیه و نخاع و سایر انواع تومور در کلیه یا غدد آدرنال مربوط می شود.
عوارض تومور نخاعی
تومور فقرات به اعصاب فقرات فشار وارد می آورد و باعث از دست رفتن توانایی حرکت یا لامسه در ناحیه ی پایین تومور می-شود. این امر در بعضی از موارد از دست دادن کنترل مثانه را به دنبال دارد. ممکن است آسیب عصبی دائمی باشد.
اما اگر زود تشخیص داده و درمان شود، امکان جلوگیری از مشکلات بیشتر و بازیابی عملکرد اعصاب وجود دارد. بسته به موقعیت تومور، فشار آوردن آن به نخاع می تواند مرگبار باشد.
تشخیص تومور نخاعی
گاهی ممکن است تومور فقرات نادیده گرفته شود چون شایع نیست و علائم آن به بیماری های شایع تر شباهت دارد. به همین دلیل، بسیار مهم است که پزشک کاملا به سابقه ی پزشکی شما واقف باشد و معاینات فیزیکی و عصب شناختی را کاملا انجام دهد.
اگر دکتر متخصص مغز و اعصاب به تومور فقرات مشکوک شود، برای تایید تشخیص و تعیین محل تومور از آزمایشات زیر کمک می گیرد:
- ام آر آی: در این روش از میدان مغناطیسی قوی و امواج رادیویی برای تهیه ی تصاویر دقیق از ستون فقرات، نخاع و اعصاب استفاده می شود. معمولا استفاده از ام آرآی برای تشخیص تومور نخاعی و بافت های اطراف ارجحیت دارد. هنگام تست، رنگ مخصوصی به رگ دست یا ساعد تزریق می شود تا بافت و ساختار خاص مشخص شود. ممکن است بعضی از افراد داخل دستگاه دچار ترس از فضای بسته شوند یا صدای بلند آن اذیتشان کند. اما معمولا به شما گوش بند داده می شود تا سروصدا کم تر شود و بعضی اسکنرها تلویزیون یا هدفون دارند. اگر اضطرابتان بالاست، درخواست آرام بخش کنید تا آرام شوید. در بعضی موارد خاص، لازم است بیهوشی عمومی انجام شود.
- سی تی اسکن: در این تست از پرتو باریک برای تهیه ی تصاویر دقیق از ستون فقرات استفاده می شود. گاهی رنگ کنتراست هم تزریق می شود تا بهتر بتوان تغییرات غیرعادی کانال نخاع یا نخاع را مشاهده کرد. به ندرت پیش می آید که برای تشخیص تومور فقرات از سی تی اسکن استفاده شود.
- بافت برداری: تنها راه برای تعیین نوع دقیق تومور فقرات این است که نمونه ی کوچکی از بافت آن را زیر میکروسکوپ مشاهده کنیم. نتایج بافت برداری به تعیین روش درمان کمک می کند.
درمان تومور نخاعی
در حالت ایده آل، هدف از درمان تومور فقرات این است که کاملا تومور را از بین ببریم اما رسیدن به این هدف دشوار است چون خطر آسیب همیشگی به نخاع و عصب های اطراف وجود دارد. پزشک همچنین باید سن و سلامت عمومی شما را در نظر بگیرد. به علاوه، هنگام انتخاب روش درمان باید به نوع تومور و این که منشا آن کانال نخاع است یا از قسمت دیگری در بدن به ستون فقرات سرایت کرده توجه کرد.
روش های درمان برای اکثر تومورهای فقرات عبارتند از:
- نظارت. در بعضی از موارد قبل از بروز علائم- اغلب زمانی که برای بیماری دیگر تحت معاینه قرار می گیرید- می-توان تومور فقرات را تشخیص داد. اگر تومورهای کوچک رشد نکند یا روی بافت مجاور فشار نیاورد، کافی است آن را تحت نظارت قرار دهید. طی این مرحله، پزشک چند دوره ام آرآی یا سی تی اسکن به فاصله ی مناسب تجویز می-کند تا تومور تحت کنترل باشد.
- جراحی. اغلب برای درمان تومورهایی که خطر آسیب نخاعی یا عصبی هنگام برداشتن آن ها قابل قبول است از این روش استفاده می شود. روش و ابزار جدید به جراحان اعصاب اجازه می دهد به تومورهایی دسترسی داشته باشند که قبلا برداشتن آن ها غیرممکن بود. میکروسکوپ های قوی مورد استفاده در جراحی میکرو کار تشخیص تومور از بافت سالم را راحت تر کرده است. پزشکان همچنین می توانند حین جراحی عملکرد نخاع و سایر عصب های مهم را تحت نظارت قرار دهند بنابراین احتمال آسیب رسیدن به این قسمت ها به حداقل می رسد. در بعضی از موارد، از امواج صدا با بسامد بالا استفاده می شود تا تومور بشکند و پزشک بتواند تکه های آن را بردارد. اما باز هم با وجود تازه ترین پیشرفت های تکنولوژی در جراحی، نمی توان همه ی تومورها را کاملا برداشت. اگر نتوان کاملا تومور را از بین برد، بعد از جراحی از پرتودرمانی یا شیمی درمانی یا هردو استفاده می شود. دوره ی نقاهت بعد از جراحی، بسته به عمل، چند هفته یا بیشتر طول می کشد. ممکن است به صورت موقتی حس لامسه ی خود را از دست بدهید یا دچار سایر مشکلات مانند خونریزی و آسیب به بافت عصب شوید.
- پرتودرمانی. از این روش برای از بین بردن قسمت های باقی مانده ی تومور بعد از جراحی، درمان تومورهایی که قابل جراحی نیست یا درمان تومورهایی که انجام جراحی برای از بین بردن آن بسیار خطرناک است استفاده می-شود. برای تسکین برخی عوارض پرتودرمانی مانند تهوع و استفراغ از دارو کمک گرفته می شود. گاهی لازم است دوره ی پرتودرمانی طوری تنظیم شود تا میزان بافت های سالمی که آسیب می بیند به حداقل برسد و درمان موثرتر واقع شود. ممکن است فقط دوز پرتودرمانی تغییر داده شود یا از روش های حرفه ای مانند پرتودرمانی هم شکل 3 بعدی استفاده شود.
- شیمی درمانی. در شیمی درمانی، که روش استاندارد درمان بسیاری از انواع سرطان است، از دارو برای از بین بردن سلول های سرطانی یا توقف رشد آن استفاده می شود. پزشک تصمیم می گیرد آیا شیمی درمانی به تنهایی مفید است یا باید همراه با پرتودرمانی انجام شود. خستگی، تهوع، استفراغ، بالا رفتن خطر عفونت و ریزش مو ازجمله اثرات جانبی شیمی درمانی است.
- سایر داروها. از آن جایی که جراحی، پرتودرمانی و همین طور خود تومورها باعث التهاب نخاع می شود، پزشکان گاهی داروهای کورتیکواستروئید تجویز می کنند تا التهاب بعد از جراحی یا حین پرتودرمانی را کاهش دهد. گرچه این داروها در پایین آوردن التهاب موثر است، معمولا طی مدت کوتاه تجویز می شود تا از بروز اثرات جانبی جدی مانند ضعیف شدن عضلات، پوکی استخوان، فشار خون بالا، دیابت و بالا رفتن خطر عفونت جلوگیری شود.
