افراد زیادی به تجربه دریافته‌اند که بین اضطراب و بیماری ارتباط وجود دارد. هنگامی که در خانه یا محل کار دچار اضطراب می‌شویم، سرماخوردگی، آنفلونزا، تبخال و حساسیت تشدید می‌شود. به همین دلیل ویروس کرونا هم از این قاعده مستثنی نیست. افراد مبتلا به ویروس کرونا اگر تحت استرس قرار بگیرند دچار تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شوند.
ارتباط بین استرس و بیماری متفاوت است: دسته‌ای تا زمانی‌که به مرخصی می‌روند، هرگز بیمار نمی‌شوند (یعنی بعد از تمام شدن استرس) و بعد تمام مدت را صرف مبارزه با ویروس می‌کنند. دسته‌ی دیگر به محض مواجه شدن با استرس و اضطراب دچار بیماری می‌شوند. امروزه بسیاری از محققان به‌خاطر ارتباطاتی از این دست درحال تحقیق به‌روی این موضوع هستند که آیا واقعا بین اضطراب و بیماری ارتباط هست (و اگر بله چگونه؟). یکی از اصلی‌ترین موارد قابل توجه در این تحقیق، مطالعه‌ی تاثیر استرس به‌روی سیستم ایمنی است زیرا یکی از راه‌های بروز بیماری در اثر استرس، تاثیر آن به‌روی سیستم ایمنی است. اگر احساس بالا بودن استرس دارید، تست استرس رایگان درمانکده مناسب شماست.
سیستم ایمنی بدن چگونه کار می‌کند؟
کار سیستم ایمنی محافظت از بدن در برابر عوامل و سایر موادی است که باعث بروز بیماری می‌شود و برای بدن مضر است. سلولهای سیستم ایمنی (یعنی گلبول سفید) از طریق خون در سراسر بدن جریان دارد و در اندام‌های مختلفی، از جمله مغز استخوان، غده‌ی تیموس، غدد لنفاوی و طحال نیز دیده می‌شود.
گلبول سفید انواع مختلفی دارد ولی مهم‌ترین نوع آن در این زمینه لنفوسیت است. برخی از آزمایشات تعیین سلامت سیستم ایمنی تنها تعداد گلبولهای سفید خون را مشخص می‌کنند و در برخی دیگر میزان کیفیت تعداد پادتن‌های بدن تعیین می‌شود. هنگام هجوم عوامل مضر به بدن، تعدادی از لنفوسیت‌ها پروتئینی به نام پادتن تولید می‌کنند. پادتن به‌محض تولید شدن، به مواد مضر می‌چسبد تا سایر گلبولهای سفید آن را از بین ببرند و از بروز عفونت جلوگیری می‌کند.
بیشتر بخوانیم: تفاوت استرس و اضطراب؛ علل، نشانه‌ها و راه‌های مقابله با آن
در دیگر آزمایشات مربوط به سیستم ایمنی، عملکرد تعدادی از لنفوسیت‌های خاص سنجیده می‌شود. استرس با انکوباسیون کردن گلبولهای سفید به‌مدت چند روز ظرفیت لنفوسیت برای مبارزه با عفونت و تکثیر شدن را تضعیف می‌کند. گفته می‌شود هرچه میزان تکثیر بالاتر باشد، گلبول سفید عملکرد بهتری دارد. اهمیت تکثیر در این است که با هجوم عامل بیماری‌زا به بدن، سلولهای ایمنی باید قبل از حذف موفقیت‌آمیز آن تکثیر شوند تا تعداد خود را افزایش دهند. در نوع دیگری از آزمایش میزان «سمیت سلول کشنده‌ی طبیعی» ارزیابی می‌شود. در این روش، به‌مدت چندساعت گلبولهای سفید را با سلولهای تومور انکوباسیون میکنیم تا میزان تاثیرگذاری آن در از بین بردن تومور مشخص شود. گلبولهای سفید هرچقدر بتوانند تعداد بیشتری از تومورها را از بین ببرند، یعنی عملکرد سلولهای کشنده‌ی طبیعی بهتر است. اهمیت این پتانسیل در این است که سلولهای کشنده‌ی طبیعی یکی از سریع‌ترین سلولهای سیستم ایمنی هستند که هنگام مبارزه با ویروس و تومور واکنش نشان می‌دهند.
مشاهده بیشتر : بهترین پزشک روان شناس
عوامل استرس‌زا
تحقیقاتی که تمرکز خود را به‌روی تعیین رابطه‌ی میان استرس و سیستم ایمنی گذاشته‌اند، تاثیر عوامل مختلفی نظیر امتحان، سوگواری، طلاق، بیکاری، محاسبه‌ی ذهنی و مراقبت از یکی از بستگان مبتلا به آلزایمر را بررسی کرده‌اند. درمجموع، یافته‌ها حاکی از این است که استرس هم به تغییر تعداد گلبولهای سفید خون و هم تعداد پادتن‌های موجود در خون مربوط می‌شود. به‌علاوه، استرس در عملکرد سیستم ایمنی نیز تغییر ایجاد می‌کند. یعنی، افرادی که دچار استرس می‌شوند با کاهش شدید میزان تکثیر لنفوسیت و سمیت سلولهای کشنده‌ی طبیعی روبه‌رو هستند. به‌نظر میرسد بین مدت زمان استرس و میزان تغییر ایمنی ارتباط وجود دارد. مثلا، هرچقدر استرس طولانی‌تر باشد، تعداد بیشتری از گلبولهای سفید خون کاهش پیدا می‌کند. همچنین استرس درون‌فردی (مانند طلاق و سوگواری) در مقایسه با استرس ناشی از امتحان یا بیکاری تاثیر متفاوتی به‌روی سیستم ایمنی می‌گذارد.
ارتباط بین وضعیت روانی منفی (مثل اضطراب و افسردگی) و متغیرهای سیستم ایمنی نیز مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاکی از این است که افسردگی و اضطراب با کاهش تکثیر لنفوسیت و سلولهای کشنده‌ی طبیعی و همچنین تغییر در تعداد گلبولهای سفید خون و میزان پادتن‌های موجود در خون مرتبط است. به‌نظر میرسد توانایی بدن در تولید پادتن برای یک عامل خاص به میزان اضطراب فرد وابسته است: هرچه اضطراب بیشتر باشد، پس از مواجهه با عامل بیماری‌زا پادتن‌های کمتری تولید می‌شود.
بیشتر بخوانید: انواع استرس
استرس یا وضعیت منفی روانی چطور می‌تواند سیستم ایمنی را دستخوش تغییر کند؟
مکانیزم‌های روانی و رفتاری پاسخ احتمالی این پرسش را فراهم کرده‌اند. پاسخ مکانیزم روانی این است که استرس با فعال شدن چند سیستم، ازجمله محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال و دستگاه عصبی سمپاتیک، همراه است. فعال شدن این دو گذرگاه منجر به بالا رفتن میزان هورمون‌های خاصی، مثل کورتیزول و کاته‌کولامین‌ها (اپینفرین و نوراپینفرین)، در خون می‌شود. میزان این هورمون‌ها در خون در عملکرد سیستم ایمنی تاثیر می‌گذارد. مثلا، افزایش شدید کورتیزول و اپینفرین منجر به کاهش تعداد گلبولهای سفید موجود در خون می‌شود. به‌علاوه، با افزایش کورتیزول و اپینفرین، از میزان تکثیر لنفوسیت و سلولهای کشنده‌ی طبیعی هم کاسته می‌شود.
آزادسازی هورمون‌های دیگری مانند هورمون رشد، پرولاکتین، و اپیوئید طبیعی (بتااندورفین و انکفالین) نیز به‌روی سیستم ایمنی تاثیر می‌گذارد. این هورمون‌ها در بافت سلولی به گیرنده‌های گلبول سفید می‌چسبند و بدین‌ترتیب رویشان اثر می‌گذارند. پاسخ دیگر مربوط به مکانیزم‌های رفتاری ماست که به تاثیر استرس در تعدیل واکنش ایمنی بدن مربوط می‌شود. افراد مضطرب معمولا کمتر می‌خوابند، کمتر ورزش می‌کنند، رژیم غذایی ناسالمی دارند، بیشتر سیگار می‌کشند و بیشتر از افراد غیرمضطرب از الکل و سایر مواد مخدر استفاده می‌کنند. ثابت شده که تمام این رفتارها به‌روی سیستم ایمنی تاثیرگذار است. برای تقویت سیستم ایمنی بدن برای مقابله با ویروس کرونا این نوشته را بخوانید.
توضیح بروز این تغییرات در سیستم ایمنی به‌دلیل استرس دشوار است. اگرچه کاهش میزان سمیت سلولهای کشنده‌ی طبیعی در برخی بیماری‌های خاص انسان (مانند سرطان، بیماری‌های حاد مسری یا خودایمنی) بارز است، ولی عوارض مستقیم این کاهش به‌روی سلامتی ثابت نشده است.
بیشتر بدانید: تقویت سیستم ایمنی بدن با رعایت چند نکته ساده!
کاهش تکثیر لنفوسیت منجر به افزایش آمار مرگ‌ومیر و بستری شدن افراد مسن در بیمارستان می‌شود ولی بین بروز بیماری‌های خاص به‌واسطه‌ی سیستم ایمنی پیوند مشخصی برقرار نیست. به‌هرحال، واضح است که استرس تاثیر مخربی به‌روی سلامت فرد می‌گذارد که دست کم بخشی از آن به‌واسطه‌ی تضعیف سیستم ایمنی بدن رخ می‌دهد. امید است تحقیقات آتی نشان دهد چطور می‌توانیم، با کاهش استرس، سلامت خود را بهبود ببخشیم. پیشنهاد میکنیم برای آشنایی بیشتر با مباحث روانشناسی، نوشته “روانشناسی چیست؟” را بخوانید.
نویسنده مقاله: تریسی.ب.هربرت، بخش روانشناسی دانشگاه کارنگی ملون، پیتزبورگ، ایالت متحده آمریکا
