استرس یکی از واکنش‌های طبیعی بدن و ذهن نسبت به چالش‌های مختلفی است که تعادل زندگی را برهم می‌زنند. این واکنش زمانی رخ می‌دهد که فرد در موقعیتی تهدیدآمیز یا طاقت‌فرسا قرار بگیرد. در واقع، استرس به تحریک فرآیندهای درونی برای سازگاری یا مقابله فرد با موقعیت خطر کمک می‌کند. اما همه افراد، استرس را در سطح طبیعی تجربه نمی‌کنند. گاهی سطح استرس در بدن افراد آن‌قدر بالا می‌رود که موجب بروز پیامدهای منفی می‌شود. شناخت انواع استرس به ما کمک می‌کند تا بهتر با آن مقابله کنیم و بتوانیم کیفیت زندگی خود را افزایش دهیم.
در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید تا در مورد انواع استرس و روشهای مقابله با آن بیشتر صحبت کنیم.
فهرست محتوا
استرس مثبت در مقابل استرس منفی
استرس ذاتا منفی نیست، بلکه باعث می‌شود ما در موقعیت‌های تهدیدآمیز و چالش‌ها واکنش سریعی داشته باشیم. در واقع، استرس طبیعی نقش مهمی در بقای ما ایفا می‌کند. با این حال، ماهیت و تاثیر استرس می‌تواند بسته به مدت زمان، شدت و توانایی مقابله‌ای فرد متفاوت باشد. برای درک بهتر اینکه استرس چیست، باید با ۲ جنبه کلی آن آشنا شوید.
متخصصان سلامت روان انواع استرس مثبت و منفی را از جنبه‌های مهم این واکنش می‌دانند که به شرح زیر هستند:
یوسترس یا استرس مثبت
استرس مثبت نوعی استرس کوتاه‌مدت و سازنده است که به افزایش انگیزه، تمرکز و بهبود عملکرد فرد کمک می‌کند. این نوع استرس فرد را به سمت پذیرش چالش‌ها سوق می‌دهد و موجب رشد شخصی، افزایش تاب‌آوری و حس موفقیت می‌شود. نمونه‌هایی از عوامل استرسزا مثبت عبارت‌اند از:
- دریافت ترفیع
- افزایش حقوق
- ازدواج
- خرید خانه
- داشتن فرزند
- رفتن به تعطیلات
دیسترس یا استرس منفی
استرس منفی زمانی رخ می‌دهد که فشارهای روانی، جسمی و چالش‌های زندگی از آستانه تحمل فرد فراتر روند. این نوع استرس، ناتوان‌کننده و آسیب‌زا است و در صورت عدم مدیریت، می‌تواند موجب بروز اختلالات خواب، اضطراب، افسردگی و حتی بیماری‌های جسمی مانند مشکلات قلبی شود. مواجهه مداوم با استرس منفی، به تدریج سیستم ایمنی بدن را ضعیف کرده و کیفیت زندگی را به شدت کاهش می‌دهد.
نمونه‌هایی از عوامل استرسزا منفی عبارت‌اند از:
- مرگ عزیزان
- طلاق
- قطع ارتباط با نزدیکان
- آسیب و بیماری خود یا یکی از اعضای خانواده
- مورد آزار و اذیت و بی‌توجهی قرار گرفتن
- ورشکستگی و مشکلات مالی شدید
- بیکاری
- مشکلات خواب
- مشکلات کودکان در مدرسه
- تعارض در روابط بین فردی
انواع استرس و شایع ترین علائم آن‌ها
قبل از بررسی انواع استرس در روانشناسی، خوب است بدانید که استرس با انواع اضطراب فرق دارد. افراد زیادی این ۲ مفهوم را با یکدیگر اشتباه می‌گیرند. اگر شما هم تصور می‌کنید استرس و اضطراب معنی یکسانی دارند، پیشنهاد می‌کنیم مقاله تفاوت استرس و اضطراب را مطالعه کنید. همچنین برای افزایش اطلاعات خود درباره اینکه اضطراب چیست، می‌توانید مقاله مرتبط با آن را در درمانکده بخوانید.
در روانشناسی، انواع استرس بسته به منشا، شدت، مدت و نحوه بروز در دسته‌های مختلفی قرار می‌گیرند. متخصصان سلامت روان سه دسته کلی برای استرس در نظر گرفته‌اند که شامل موارد زیر می‌شوند:
۱- استرس حاد
استرس حاد رایج‌ترین و در عین حال کوتاه‌مدت‌ترین نوع استرس است که در واکنش به یک رویداد استرسزا، به صورت لحظه‌ای و ناگهانی ایجاد می‌شود. اغلب ما این نوع استرس را در موقعیت‌هایی مانند مصاحبه شغلی، سخنرانی برای یک جمع یا شرکت در آزمون تجربه کرده‌ایم. مهم‌ترین نشانه‌های استرس حاد عبارت‌اند از:
- تعریق
- تنگی نفس
- مشکل در تمرکز
- گشادی مردمک چشم
اگر علائم استرس حاد پس از یک رویداد آسیب‌زا بیش از چند روز ادامه یابند، ممکن است فرد به اختلال استرس حاد دچار شود.
۲- استرس حاد اپیزودیک
زمانی که استرس حاد را به طور مداوم در زندگی روزمره خود تجربه کنیم، ممکن است دچار استرس حاد اپیزودیک شویم. افرادی که شغل پر استرس دارند و با چالش‌های زیادی روبه‌رو می‌شوند (مانند پزشکان یا آتش‌نشان‌ها) بیشتر در معرض این نوع استرس قرار می‌گیرند. در این نوع استرس فرد دائما استرس حاد را تجربه می‌کند و بدن فرصت بازگشت به حالت عادی و آرامش ندارد؛ از همین‌رو اغلب عضلات منقبض می‌شوند و اگر بیش از حد ادامه پیدا کند، تاثیرات منفی بر سلامت فرد می‌گذارد.
از مهم‌ترین علائم استرس حاد اپیزودیک باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- میگرن
- افزایش فشار خون
- بالا رفتن ضربان قلب
- درد و گرفتگی عضلات
- وحشت‌زدگی
- تحریک‌پذیری
۳- استرس مزمن
استرس مزمن یکی از انواع استرس است که برای مدت طولانی ادامه پیدا می‌کند و معمولا در پاسخ به فشار عاطفی شدید ایجاد می‌شود. عواملی مانند مشکلات مالی، بیکاری یا روابط ناسالم موجب بروز استرس مزمن می‌شوند. این نوع استرس بسیار طاقت‌فرسا است و اگر به موقع درمان نشود، اثرات مخربی بر سلامت روان و جسم به‌جا می‌گذارد. مهم‌ترین علائم آن عبارت‌اند از:
- کابوس شبانه
- تنش عضلانی
- اختلال در خواب
- مشکل گوارشی
- پرخوری عصبی یا کاهش اشتهای شدید
- ابتلای مکرر به عفونت‌ها و بیماری‌های مختلف
علاوه بر دسته‌بندی فوق، انواع استرس را می‌توان از لحاظ ماهیت علائم و عوامل استرسزا به صورت زیر طبقه‌بندی کرد:
۴- استرس تروماتیک
استرس آسیب‌زا یا تروماتیک نوعی واکنش طبیعی به یک رویداد شوکه‌کننده مانند تصادف شدید، آزار جسمی یا روانی، جنگ و فجایع طبیعی است. در برخی افراد ممکن است این نوع استرس به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) تبدیل شود. مهم‌ترین علائم استرس تروماتیک عبارت‌اند از:
- کابوس شبانه
- کناره‌گیری اجتماعی
- احساس خشم و درماندگی
- افسردگی
- گرگرفتگی و افزایش ضربان قلب
- تحریک‌پذیری و اضطراب شدید
- احساس گناه یا شرم
- پرهیز از قرار گرفتن در موقعیت‌های یادآور رویداد شوکه‌کننده
در اغلب موارد، استرس تروماتیک خودبه‌خود و با گذشت زمان برطرف می‌شود، اما در صورت ادامه داشتن متخصصان سلامت روان معمولا برای درمان آن از رویکرد شناختی رفتاری (CBT)، دارودرمانی و گروه درمانی استفاده می‌کنند.
۵- استرس روانی
یکی دیگر از انواع استرس که بیشتر در افرادی با حساسیت ذهنی بالا دیده می‌شود، استرس روانی است. این نوع استرس ریشه در افکار منفی، نشخوار فکری، اضطراب آینده و تعارضات درونی دارد. افراد کمال‌گرا و با عزت‌نفس پایین بیشتر در معرض این نوع استرس قرار دارند.
گاهی‌اوقات استرس روانی از اثرات منفی استرس مزمن است و فرد مبتلا به آن با وجود قرار گرفتن در محیط شاد، احساس غم و ناراحتی دارد. افرادی که درگیر استرس روانی هستند، اغلب با وجود کسب دستاوردهای مثبت، از موفقیت‌های خود خوشحال نمی‌شوند و دائما احساس عدم رضایت از زندگی دارند.
از مهم‌ترین علائم این نوع استرس باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- عدم حس ارزشمندی
- خود بیمارانگاری
- انگ زدن به خود
- عدم خودباوری
- کاهش اعتمادبه‌نفس
- وسواس ذهنی و افکار مزاحم
- رفتارهای منفعل
- عدم توانایی اعتماد به دیگران
از آن جایی که استرس روانی موجب فرسودگی ذهنی می‌شود، برای درمان باید به روانشناس مراجعه کنید. روانشناسان معمولا برای درمان این نوع استرس از درمان شناختی رفتاری (CBT) استفاده می‌کنند. همچنین تمرین ذهن آگاهی و عدم توجه به دغدغه‌های ذهنی پرتنش برای کاهش استرس روانی مفید هستند.
۶- استرس فیزیولوژیکی
زمانی که بدن تحت فشار عوامل اثرگذار بر فیزیولوژیک بدن مانند بیماری، کم‌خوابی، درد مزمن یا بیماری جسمی قرار می‌گیرد، دچار استرس فیزیولوژیکی می‌شود. این نوع استرس ممکن است در بلندمدت به استرس مزمن تبدیل شود. افراد مبتلا به استرس فیزیولوژیکی معمولا اضطراب شدیدی را تجربه می‌کنند و این عارضه باعث می‌شود تا نتوانند مشکلات مرتبط با بیماری خود را بپذیرند و نسبت به درمان انعطاف کمی نشان می‌دهند. مهم‌ترین علائم استرس فیزیولوژیکی عبارت‌اند از:
- کاهش امید به زندگی
- اضطراب
- افسردگی
- ضعف سیستم ایمنی بدن
- احساس شکست
- سردردهای تنشی
- مشکلات گوارشی
- افکار منفی
بهترین راه‌کارهای مقابله‌ای برای این نوع استرس را می‌توان شامل بهبود کیفیت خواب، توجه به رژیم غذایی، ورزش منظم، مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای و مصرف داروهای تجویزی توسط پزشک دانست. اگر احساس می‌کنید بیماری زمینه‌ای شما منجر به بروز علائم مرتبط با استرس فیزیولوژیکی شده است، حتما برای مدیریت آن به روانشناس مراجعه کنید.
۷- استرس اجتماعی
استرس اجتماعی یکی دیگر از انواع استرس است که به جنبه اجتماعی زندگی مربوط می‌شود. استرسی که به دلیل ازدواج، رابطه فرد با دوستان و خانواده یا احساس طرد و قضاوت شدن ایجاد شود، تحت عنوان استرس یا اضطراب اجتماعی شناخته می‌شود. از مهم‌ترین نشانه‌های آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- انزواطلبی
- احساس شرمندگی یا ناامنی در جمع
- ترس از صحبت کردن در جمع
روش درمان این نوع استرس معمول ترکیبی از درمان شناختی رفتاری (CBT)، تمرین مهارت‌های ارتباطی، گروه درمانی و خانواده درمانی زیر نظر متخصص سلامت روان است.
۸- استرس احساسی
استرس احساسی یا عاطفی نوعی واکنش بدن به هیجانات قوی مانند غم، خشم، ترس، حسادت یا فقدان است. افرادی زیادی در مواجهه با موقعیت‌های عاطفی و استرسزا مانند طلاق، خیانت، مرگ عزیزان یا ناکامی در روابط فردی دچار استرس احساسی می‌شوند. مهم‌ترین علائم این نوع استرس عبارت‌اند از:
- نوسانات خلقی شدید
- اضطراب
- تحریک‌پذیری
- گریه‌های مکرر و بی‌دلیل
- احساس ناامنی و بی‌ارزشی
- پرخاشگری
- بی‌انگیزه شدن
- دوری از اطرافیان
از راه‌کارهای مقابله‌ای با استرس عاطفی می‌توان به بیان احساسات از طریق نوشتن، گفتگو با دوستان، تمرین‌های آرام‌سازی ذهن و بدن، خود مراقبتی و پذیرش هیجانات اشاره کرد. همچنین در صورتی که میزان استرس و احساسات منفی شما پس از تجربه رویداد عاطفی بسیار زیاد است، به نحوی که زندگی روزمره‌تان را مختل کرده، حتما به روانشناس مراجعه کنید. روانشناسان به کمک روان‌درمانی فردی و گروهی یا دارودرمانی همچون قرص ضد استرس به مدیریت استرس احساسی کمک می‌کنند.
۹- استرس پنهان
استرس پنهان یکی از انواع استرس به‌شمار می‌آید که ممکن است روزانه آن را چندین بار تجربه کنیم. این نوع استرس به صورت آگاهانه احساس نمی‌شود اما در خلق‌وخو، رفتار یا عملکرد جسمی و ذهنی قابل تشخیص است. ریشه استرس پنهان به فشارهای سرکوب‌شده و احساسات نادیده برمی‌گردد. از مهم‌ترین علائم آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- احساس خستگی و بی‌حوصلگی بدون علت
- سردرد یا دردهای پراکنده مزمن
- پرخاشگری و عصبانیت بدون دلیل
- بدخلقی
- اختلال در تمرکز
- مشکل گوارشی
- اختلال در خواب
برای مقابله با استرس پنهان، بهترین راه‌حل مراجعه به روانشناس است. روانشناس به کمک راه‌کارهای مختلف، ابتدا علت استرس پنهان را مشخص می‌کند، سپس به درمان آن می‌پردازد.
۱۰- استرس فیزیکی
استرس فیزیکی یکی از رایج‌ترین انواع استرس است که به فشارهای واردشده مستقیم به بدن اشاره دارد و منشا آن روانی نیست. مواردی مانند آسیب‌دیدگی، خستگی عضلانی، ورزش سنگین، جراحی یا فعالیت روزمره فشرده می‌توانند موجب استرس فیزیکی شوند.
همچنین استرسی که بعد از خواب زیاد یا کم، انجام کارهای سرپایی در برای مدت طولانی، بازی در پارک با کودک، منتظر ماندن برای تاخیر هواپیما و معطل شدن در فرودگاه تجربه می‌کنید از نوع استرس فیزیکی به‌شمار می‌آیند. از علائم این نوع استرس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کشیدگی عضلات
- درد مزمن ناشی از قرار گرفتن بدن در وضعیت نادرست
- افت شدید انرژی بدن
پزشکان معمولا بهترین راه‌کار مقابله‌ای با استرس فیزیکی را شامل استراحت کافی، فعالیت بدنی منظم مانند انجام حرکات کششی، یوگا، تغذیه مناسب، هیدراته نگه داشتن بدن و فیزیوتراپی در صورت ادامه‌دار شدن دردهای عضلانی می‌دانند.
راهنمای مراجعه به پزشک
استرس بخش جدایی‌ناپذیر زندگی در عصر حاضر است که سطح طبیعی آن می‌تواند موجب افزایش انگیزه و تلاش بیشتر برای موفقیت شود. اما اگر سطح استرس در بدن بیش از حد شود، سلامت جسم و ذهن را تحت تاثیر قرار می‌دهد و به خطر می‌اندازد. آشنایی با انواع استرس به فرد کمک می‌کند تا از سطح طبیعی آن برای رشد فردی بهره ببرد و با استرس‌های آسیب‌زا برخوری آگاهانه داشته باشد.
ما در این مقاله از مجله درمانکده، انواع استرس را از لحاظ میزان اثرگذاری و ماهیت علائم و عوامل ایجادکننده بررسی کردیم. اگر در این مورد سوالات بیشتری دارید، شما می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس مشاوره آنلاین داشته باشید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
در روانشناسی ترس به انواع مختلفی مانند ترس از شکست، طرد شدن، از دست دادن، تنهایی، ترس از آینده و ترس از تغییر تقسیم می‌شود. این ترس‌ها در بسیاری از موارد عامل یا تشدیدکننده انواع استرس همچون استرس روانی یا احساسی به‌شمار می‌آیند.
شایع‌ترین عوارض استرس برای سلامتی بدن شامل افزایش فشار خون، ضعف سیستم ایمنی، مشکلات گوارشی، دردهای عضلانی و سردردهای مکرر هستند.
راه‌کارهای کاربردی برای کنترل و مدیریت استرس شامل آمادگی جسمانی، تمرینات آرام‌سازی ذهن و بدن، خواب کافی، ارتباطات اجتماعی، بهبود مهارت تنظیم هیجانات، روان‌درمانی و دارودرمانی زیر نظر روانشناس هستند.
منابع: mentalhealth | betterup | good-thinking
