واریکوسل چیست و چه علائمی دارد؟ + علت و روش درمان آن

بیضه‌ها یکی از اندام‌های مهم در سیستم تولید مثل مردانه هستند و نقش حیاتی در تولید اسپرم و هورمون‌های جنسی دارند. هرگونه اختلال در عملکرد یا ساختار عروقی بیضه‌ها می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر سلامت باروری و کیفیت زندگی مردان بگذارد. واریکوسل یکی از بیماری‌های شایع مرتبط با بیضه‌ها است که به اتساع و پیچ‌خوردگی شبکه وریدی اطراف بیضه گفته می‌شود. عدم درمان به موقع این عارضه می‌تواند به تدریج موجب کاهش عملکرد بیضه‌ها شود. در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید تا در مورد علل، علائم، روش تشخیص و راه‌کارهای درمان واریکوسل بیشتر توضیح دهیم.

واریکوسل چیست؟

واریکوسل یکی از اختلالات شایع مردانه است که به بزرگ شدن و پیچ‌خوردگی سیاهرگ‌های کیسه بیضه گفته می‌شود. این بیماری که به آن واریس بیضه هم می‌گویند، شباهت زیادی به رگ‌های واریسی دارد که در پا ایجاد می‌شوند، اما محل بروز آن کیسه بیضه است. واریکوسل علاوه بر ایجاد درد و ناراحتی، یکی از علل اصلی ناباروری در مردان به‌شمار می‌آید؛ زیرا این عارضه دمای بیضه را افزایش می‌دهد و باعث کاهش کیفیت اسپرم از جمله تعداد و تحرک آن می‌شود. 

این عارضه می‌تواند موجب کوچک شدن بیضه شود و در طول زمان پیشروی کند. اما خوشبختانه در حال حاضر بیماری واریکوسل قابل تشخیص است و در صورت مراجعه زودهنگام به دکتر اورولوژی می‌توان از بروز عوارض جبران‌ناپذیر جلوگیری کرد. اگر کنجکاوید درباره ناباروری مربوط به تخمدان‌ها بدانید، می‌توانید مقاله مرتبط با آن را در درمانکده بخوانید.

در ادامه می‌توانید تصویر واریس بیضه را مشاهده کنید:

بیشتر بدانید: مثانه بیش فعال چیست؟ + بررسی علل، نشانه‌ها و راه‌های درمان مثانه پرکار

علائم واریکوسل

معمولا مردان مبتلا به این عارضه می‌گویند علائم خاصی نداشتند. این در حالی است که اغلب آقایان یک سری نشانه‌های مشترکی را تجربه می‌کنند، اما توجهی به آن‌ها ندارند. برخی از این علائم عبارت‌اند از:

• بزرگ شدن و پیچ‌خوردگی رگ‌های درون کیسه بیضه که ظاهری شبیه به یک کیسه پر از کرم پیدا می‌کند.
• یکی از بیضه‌ها (معمولا بیضه سمت چپ) بزرگتر یا سنگین‌تر از دیگری است.
• احساس سنگینی، گرفتگی و درد در پوست بیضه وجود دارد.
• احساس توده یا گره‌ای درون بیضه که درد ندارد.
• تعداد اسپرم کاهش می‌یابد.

مشاهده بیشتر: بهترین دکتر متخصص قلب

چگونه بفهمیم واریکوسل داریم؟

همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، اغلب مردان نشانه‌های واریکوسلی را تجربه نمی‌کنند و فقط حدود ۱۵ درصد آن‌ها ممکن است از درد شاکی شوند. درد ناشی از واریس بیضه معمولا به شکل زیر بروز پیدا می‌کند:

• درد ممکن است به شکل‌های متفاوت، از تیز تا مبهم و خسته‌کننده تجربه شود.
• درد می‌تواند با ایستادن یا انجام کارهای سنگین فیزیکی، به‌ویژه در طول دوره‌های طولانی افزایش یابد.
• ممکن است در طول روز بدتر شود.
• دردی که ممکن است با دراز کشیدن بهتر شود.
• دردی که پس از فعالیت شدید یا گرما بدتر می‌شود.

اگر یکی از این حالت‌های درد بیضه را دارید یا مشکوک به علائم واریکوسل هستید، بهترین اقدام مشاوره فوری نزد یک دکتر اورولوژیست آنلاین است تا از پیشرفت بیماری و بروز عوارض احتمالی جلوگیری شود.

علت واریکوسل چیست؟

علت دقیق این عارضه هنوز به طور کامل مشخص نیست. با این حال، اغلب پزشکان بر این باورند که اختلال در عملکرد دریچه‌های ورید بیضه نقش اصلی در ایجاد آن دارند. به طور معمول، سیاهرگ‌هایی که خون را از بیضه‌ها برمی‌گردانند، دارای دریچه‌هایی هستند که از برگشت مجدد خون به سمت بیضه جلوگیری می‌کنند. اگر این دریچه‌ها ضعیف یا ناکارآمد باشند، بازگشت خون به سمت پایین رخ می‌دهد و باعث تجمع خون در سیاهرگ و پیچ‌خوردگی وریدهای اطراف بیضه می‌شود.

 از طرفی، ممکن است در موارد نادر، تورم غدد لنفاوی یا سایر توده‌های غیر طبیعی در پشت شکم، جریان خون را مسدود کنند. واریس بیضه معمولا در بیضه سمت چپ رخ می‌دهد. دلیل آن را می‌توان ناشی از موقعیت ورید بیضه سمت چپ دانست. احتمالا فشار خون در ورید بیضه سمت چپ بیشتر است که موجب تجمع خون و گشادشدن سیاهرگ می‌شود.

واریکوسل گرید ۱

واریکوسل گرید یک یا خفیف، کوچک‌ترین نوع این عارضه است که در آن وریدهای بیضه به طور جزئی گشاد می‌شوند. واریس بیضه درجه یک معمولا علائمی ندارد و به طور تصادفی موقع معاینه فیزیکی توسط پزشک یا آزمایش تشخیصی همچون سونوگرافی قابل تشخیص است. این عارضه تا زمانی که درد، ناراحتی یا مشکلات باروری ایجاد نکند، نیاز به درمان فوری ندارد.

واریکوسل گرید ۲

این نوع واریکوسل بین حالت خفیف و شدید است. در این حالت، وریدها کمی بزرگ شده‌اند و هنگام ایستادن یا انجام مانور والسالوا (تکنیکی برای افزایش فشار در حفره‌های قفسه سینه) قابل لمس هستند. واریکوسل گرید ۲ معمولا درد خفیف تا متوسط و ناراحتی ایجاد می‌کند و در صورت عدم درمان می‌تواند موجب ناباروری در مردان شود. پزشک بسته به شدت علائم یکی از روش‌های درمان مانند نظارت و پیگیری یا جراحی را انتخاب می‌کند.

واریکوسل گرید ۳

واریکوسل گرید سه شدیدترین حالت این بیماری است که رگ‌های وریدی حتی بدون نیاز به انجام مانور والسالوا، کاملا قابل مشاهده و لمس هستند. فرد مبتلا به گرید سه این بیماری، درد و ناراحتی دارد و در بیضه‌ها احساس سنگینی می‌کند. در این حالت، برای جلوگیری از عوارض جبران‌ناپذیر مانند ناباروری، باید اقدامات درمانی که اغلب شامل جراحی برای بستن رگ‌های آسیب‌دیده است، در کوتاه‌ترین زمان انجام شود.

بیشتر بدانید: عمل واریکوسل چیست؟ عوارض، انواع عمل، مدت زمان عمل واریکوسل

چرا واریکوسل میگیریم؟

واریکوسل معمولا به دلیل اختلال در عملکرد دریچه‌های سیاهر‌گ‌های بیضه ایجاد می‌شود. علاوه بر آن، مواردی که در ادامه معرفی می‌کنیم، ریسک ابتلا به بیماری واریس بیضه را افزایش می‌دهند:

• تفاوت‌های آناتومیکی در وریدهای بیضه سمت چپ که منجر به افزایش خطر واریکوسل می‌شود.
• فاکتورهای ژنتیکی که ممکن است باعث ضعف دیواره‌های وریدی و عملکرد نادرست دریچه‌ها شوند.
• انسداد در وریدهای بزرگ‌تر که منجر به افزایش فشار خون در رگ‌های بیضه می‌شود.
• افزایش فشار شکمی به دلیل ایجاد تومور یا بیماری‌های دیگر در فرآیند برگشت خون از بیضه اختلال ایجاد می‌کند و موجب واریکوسل می‌شود.
• انجام فعالیت‌های بدنی سنگین و ایستادن طولانی‌مدت می‌تواند برگشت خون از بیضه را دشوارتر کند و فشار شکمی را افزایش دهد.

چه کسانی واریکوسل میگیرند؟

این عارضه می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما در بررسی‌های انجام شده توسط متخصصان، بیماری واریکوسل بیشتر در پسران نوجوانان و در سنین بلوغ دیده می‌شود. در دوره بلوغ، حجم و فشار جریان خون در اندام‌های تناسلی از جمله بیضه‌ها بیشتر خواهد شد؛ در نتیجه احتمال بروز بیماری واریس بیضه افزایش می‌یابد. با این حال، مردان بالغ هم در صورت داشتن سابقه خانوادگی واریکوسل یا عدم رعایت مواردی که موجب افزایش فشار شکمی می‌شوند، در معرض ابتلا به این عارضه قرار دارند.

عوارض واریکوسل چیست؟

مهم‌ترین عوارض واریس بیضه که معمولا موقع پیشرفت بیماری و در گرید سه بروز پیدا می‌کنند، عبارت‌اند از:

• کاهش تولید اسپرم
• کاهش کیفیت اسپرم‌ها
• کوچک شدن بیضه‌ها
• تجمع خون در بیضه‌ها و آسیب رسیدن به آن‌ها
• افزایش دمای بیضه و تاثیر بر تشکیل اسپرم‌ها، حرکت و عملکرد آن‌ها
• مشکلات ناباروری

روش تشخیص واریکوسل

این بیماری از طریق معاینه فیزیکی اسکروتوم تشخیص داده می‌شود. بدین معنی که پزشک در حالت ایستاده و نشسته بیضه‌های بیمار را به صورت بصری و لمسی بررسی می‌کند. اگر رگ‌های واریسی بیضه بزرگ شده باشند، قابل لمس هستند، اما اگر کوچک باشند، پزشک از شما می‌خواهد در حالت ایستاده نفس بکشید و نفس خود را تا زمانی که می‌توانید نگه دارد. این روش با نام مانور والسالوا شناخته می‌شود و به پزشک برای تشخیص بزرگ شدن غیر طبیعی سیاهرگ‌های بیضه کمک می‌کند. 

زمانی که معاینه فیزیکی موثر نباشد، پزشک سونوگرافی بیضه انجام می‌دهد. این تست به کمک امواج صوتی با فرکانس بالا، تصاویر دقیقی از داخل بدن ثبت می‌کند تا پزشک مطمئن شود علائم واریس بیضه به بیماری دیگری مرتبط نمی‌شود. به طور کلی می‌توان گفت، سونوگرافی بیشتر زمانی انجام می‌شود که در معاینه فیزیکی، پزشک متوجه مشکلی شده باشد. همچنین برای جلوگیری از پیشرفت علل دیگر واریکوسل مانند تومور سونوگرافی توصیه می‌شود.

بیشتر بدانید: آزمایش اسپرم چگونه است؟

درمان واریکوسل چگونه است؟

در اغلب موارد این عارضه نیاز به درمان ندارد و مشکلی برای باروری آقایان ایجاد نمی‌کند. اما زمانی که واریکوسل با درد، آتروفی بیضه، رشد آهسته بیضه سمت چپ و مشکلات باروری همراه باشد، پزشک مراحل درمان را آغاز می‌کند. به طور کلی هدف از درمان واریکوسل، بستن یا برداشت رگ‌های آسیب‌دیده است تا خون‌رسانی به حالت طبیعی برگردد. عمل واریکوسل که باید توسط متخصص واریکوسل و اورولوژی انجام شود را می‌توان معجزه درمان واریکوسل دانست. این جراحی شامل تکنیک‌های مختلفی است.

برای گرفتن نوبت پزشک در سراسر ایران می‌توانید بدون نیاز به مراجعه حضوری یا تماس تلفنی، نوبت خود را به صورت آنلاین از پلتفرم درمانکده رزرو کنید. کافیست شهر و تخصص موردنظرتان را انتخاب کنید تا لیست پزشکان و نوبت‌های خالی آن‌ها را ببینید. مثلا اگر در مشهد به متخصص اورولوژی نیاز دارید، با انتخاب این موارد می‌توانید لیست پزشکان متخصص اورولوژی مشهد را ببینید و از پزشک مورد نظر خود نوبت دریافت کنید. این امکان برای تمامی شهرهای ایران و طیف وسیعی از تخصص‌های پزشکی در دسترس است.

آمبولیزاسیون (Embolization) یکی دیگر از روش‌های درمان این عارضه به‌شمار می‌آید. این تکنیک یک روش غیر جراحی و کم‌تهاجمی برای مسدود کردن سیاهرگ‌ها است که اگر با صلاحدید پزشک انجام شود، می‌تواند معجزه درمان واریکوسل باشد و علائم واریس بیضه را بهبود ببخشد. در این روش، یک کاتر کوچک به درون یکی از سیاهرگ‌های کشاله ران وارد می‌شود. سپس یک سیم‌پیچ (کویل) را از طریق کاتتر به محل واریکوسل می‌فرستند تا مسیر سیاهرگ‌های درگیر را مسدود کند و مانع از ورود خون به آن‌ها شود.

به یاد داشته باشید، در حال حاضر هیچ دارو و قرصی برای درمان این عارضه وجود ندارد و فقط ممکن است پزشک در مواردی که بیمار درد شدیدی دارد، مسکن‌هایی مانند استامینوفن یا ایبوپروفن تجویز کند.

درمان خانگی واریکوسل

روش‌های خانگی درمان‌کننده این عارضه نیستند، اما می‌توانند به کاهش درد ناشی از آن کمک کنند. برخی از روش‌های درمان خانگی درد بیضه عبارت‌اند از:

• پوشیدن لباس زیر مناسب: استفاده از شورت‌های تنگ طبی و مخصوص باعث کاهش فشار روی بیضه‌ها و تسکین درد می‌شود.
• کمپرس سرد: قرار دادن کمپرس سرد روی کیسه بیضه‌ها به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه برای کاهش تورم و درد مفید است. البته باید این کار با احتیاط انجام شود، زیرا مضرات آب سرد برای بیضه در صورت استفاده مستقیم بیشتر است.
• استراحت کافی: از انجام فعالیت‌های بدنی شدید و بلندکردن اجسام سنگین یا زور زدن هنگام دفع خودداری کنید. استراحت کافی برای بهبود علائم واریس بیضه ضروری است.
• تغذیه سالم: مصرف غذاهای ضد التهاب و حاوی فیبر، میوه‌ها، سبزیجات و آب کافی به بهبود گردش خون کمک می‌کند و مانع از بروز یبوست می‌شود. یبوست یکی از عوامل تشدیدکننده علائم واریکوسل است.
• فعالیت بدنی سبک: پیاده‌روی، یوگا و حرکات کششی ساده به بهبود جریان خون کمک می‌کنند. البته انجام ورزش‌های سنگین مانند وزنه زدن ممنوع است.

ایا واریکوسل باعث مرگ میشود؟

واریکوسل تهدیدکننده زندگی نیست و به ندرت خطرناک می‌شود. این عارضه یکی از اختلالات شایع در مردان به‌شمار می‌آید که در صورت عدم درمان به موقع می‌تواند موجب بروز درد، ناراحتی و مشکلات باروری در آقایان شود. این عوارض می‌توانند تا حد زیادی کیفیت زندگی مردان را تحت تاثیر قرار دهند، اما به طور کلی تهدیدکننده جان بیمار نیستند. مگر در مواردی که واریکوسل به دلیل توده شکمی یا فشار غیر طبیعی روی سیاهرگ‌ها ایجاد شده باشد. در چنین مواقعی مراجعه زودهنگام به متخصص اورولوژی می‌تواند از بروز عوارض جبران‌ناپذیر جلوگیری کند. اگر این سوال که سرطان بیضه کشنده است یا خیر، ذهن‌تان را درگیر کرده، می‌توانید مقاله مرتبط با آن را در درمانکده مطالعه کنید.

راهنمای مراجعه به پزشک

واریکوسل یا واریس بیضه یکی از اختلالات شایع در مردان است که به اتساع و پیچ‌خوردگی رگ‌های وریدی اطراف کیسه بیضه گفته می‌شود. این عارضه بیشتر در نوجوانان و مردان جوان بروز پیدا می‌کند و ممکن است در مراحل اولیه هیچ علائمی نداشته باشد. واریس بیضه تهدیدی برای جان بیمار به‌شمار نمی‌آید، اما در صورت بی‌توجهی به آن، می‌تواند موجب بروز درد و ناباروری در مردان شود. 

ما در این مقاله از مجله درمانکده به طور مفصل در مورد علل، علائم، روش تشخیص و راه‌کارهای درمانی واریکوسل صحبت کردیم. اگر در این مورد سوالات بیشتری دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و از بهترین پزشکان متخصص همچون پزشک متخصص جراحی کلیه و مجاری ادرار یا اورولوژیست مشورت بگیرید. همچنین درمانکده امکان دریافت نوبت اینترنتی جهت مراجعه حضوری یا مشاوره آنلاین تلفنی، متنی و تصویری را برای شما فراهم کرده است.

سوالات متداول

منابع:‌ webmd | Healthline

پزشکان برتر اورولوژی در تهران: دکتر سیمین وحیدی | دکتر محمدرضا جعفری | دکتر محمدعلی عسکری | دکتر امیرمحسن ضیائی | دکتر اکبر نورعلیزاده

پزشکان برتر اورولوژی در مشهد: دکتر مهدی قاضی | دکتر علیرضا گلشن | دکتر مهدی نخعی | دکتر رحیم تقوی