پیوند کبد عملی است که طی آن کبد بیمار یک نفر با همه یا بخشی از کبد سالم شخص دیگری که فرد اهدا کننده نامیده می شود، جایگزین می شود.
چه زمانی نیاز به پیوند کبد است؟
کبد بزرگترین ارگان داخلی شما است. وزن آن در یک بزرگسال حدود 3 پوند است. این ارگان درست در زیر دیافراگم در سمت راست شکم قرار دارد و عملکردهای مهم بسیاری، مانند تولید پروتئین و تجزیه مواد مغذی غذا برای کمک به تأمبن انرژی مورد نیاز بدن را انجام می دهد.
اگر کبد شما آنطور که باید کار نمی کند، ممکن است به پیوند نیاز داشته باشید. به این حالت نارسایی کبدی گفته می شود.
نارسایی کبدی می تواند به طور ناگهانی و در نتیجه هپاتیت ویروسی، آسیب ناشی از دارو یا عفونت رخ دهد. چنین شرایطی نارسایی حاد یا کامل کبدی نامیده می شود.
بیشتر بدانید: درمان کبد چرب چیست؟
همچنین می تواند دستاورد یک مشکل بلند مدت (مزمن) باشد. شرایطی که می تواند نارسایی مزمن کبدی را در پی داشته باشند، شامل موارد زیر هستند:
- هپاتیت مزمن همراه با سیروز
- کلانژیت صفراوی اولیه؛ بیماری نادری که در آن سیستم ایمنی بدن مجاری صفراوی را از بین می برد.
- کلانژیت اسکلروزان، زخم و تنگ شدن مجاری صفراوی در داخل و خارج کبد، که موجب بازگشت صفرا می شود.
- آترزی صفراوی؛ بیماری نادر کبدی که نوزادان را تحت تأثیر قرار می دهد
- مصرف بیش از حد الکل
- سرطان های کبد مانند کارسینوم سلول های کبدی
- بیماری ویلسون، که منجر به تولید سطح غیرمعمول مس در بدن، از جمله در کبد می شود
- هموکروماتوز، که در آن بدن حاوی آهن بیش از حد معمول است
- نقص آنتی تریپسین آلفا -1، ساختار غیرمعمول پروتئینی به نام آنتی تریپسین آلفا -1 در کبد، که منجر به سیروز می شود.
بیشتر بدانید: درمان آدنوم کبدی چیست؟
چگونه افراد برای پیوند کبد انتخاب می شوند؟
در صورتی که پزشکان سایر روش های درمانی در مورد بیماری شما را رد کرده باشد و معتقد باشند از سلامتی کافی برای انجام جراحی برخوردار هستید، ممکن است پیوند کبد را توصیه کنند. آنها شما را به یک مرکز پیوند ارجاع می دهند. در آنجا شما با متخصصان صحبت خواهید کرد و برای فهمیدن اینکه آیا می توانید پیوند دریافت کنید یا خیر، آزمایشاتی انجام خواهید داد.
هر مرکز قوانین متفاوتی در مورد اینکه چه کسی می تواند پیوند انجام دهد، دارد. در صورت داشتن هریک از موارد زیر ممکن است نتوانید تحت پیوند قرار بگیرید:
- عفونت شدید
- بیماری های ناشی از مصرف الکل یا مواد مخدر
- سرطان خارج از کبد
- بیماری قلبی یا ریوی جدی
شما یا همراهانتان نیز باید به دستورالعمل های پزشک پس از جراحی، از جمله داروهایی که باید تا آخر عمر مصرف کنید، توجه کرده و آن ها را دنبال کنید.
تیم پیوند کبد
تیمی از متخصصان در هر مرحله از شما حمایت خواهند کرد. اعضای تیم عبارتند از:
- متخصص کبد
- یک جراح پیوند
- یک هماهنگ کننده پیوند، که معمولاً پرستاری است که در زمینه ی مراقبت از بیماران پیوند کبد تخصص دارد. این شخص رابط اصلی شما با تیم پیوند خواهد بود.
- یک مددکار اجتماعی برای درمیان گذاشتن شبکه پشتیبانی شما با خانواده و دوستان، اشتغال و نیازهای مالی
- یک روانپزشک که به شما در کنار آمدن با مسائلی مانند اضطراب و افسردگی، که ممکن است با پیوند همراه باشند، کمک می کند.
- متخصص بیهوشی
- یک مشاور اعتیاد برای کمک به شما در زمینه مصرف الکل یا مواد مخدر
- یک مشاور مالی برای شما و شرکت بیمه تان به عنوان یک راه حل کلیدی عمل خواهد کرد
چه آزمایشاتی پیش از پیوند کبد مورد نیاز است؟
تمام پرونده های پزشکی، گرافی ها، لام های بیوپسی کبد و سوابق دارویی را برای ارزیابی پیوند کبد به همراه داشته باشید. این تیم ممکن است آزمایشاتی مانند موارد زیر را انجام دهند:
- CT، که برای گرفتن عکس از کبد از اشعه ایکس و کامپیوتر استفاده می کند. CT و گرافی اشعه ایکس از قفسه سینه نیز برای ارزیابی قلب و ریه ها گرفته می شود.
- سونوگرافی داپلر برای دیدن وجود یا عدم وجود رگ های خونی در داخل و خارج کبد.
- اکوکاردیوگرام برای بررسی قلب
- بررسی های عملکرد ریوی برای ارزیابی میزان تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن در ریه ها
- آزمایشات خون برای دستیابی به اطلاعات بیشتر در مورد عملکرد خون و کبد. همچنین از نظر HIV، ویروس های دیگر (مانند هرپس و اپشتین بار) و هپاتیت نیز غربالگری خواهید شد.
فعالیت لیست انتظار پیوند کبد به چه صورتی است؟
اگر معیارهای پیوند را داشته باشید اما در صف اهدا کنندگان نباشید، مرکز شما را در لیست انتظار قرار خواهد داد. این بیماران بر اساس گروه خونی، اندازه بدن و وضعیت پزشکی (درجه بیماری آنها) لیست شده اند. براساس سه آزمایش خون (کراتینین، بیلی روبین و INR) به هر بیمار نمره اولویت داده می شود. این نمره در بزرگسالان تحت عنوان MELD (مدل بیماری کبدی مرحله آخری) و PELD (بیماری کبدی مرحله آخری در کودکان) شناخته می شود.
بیشتر بخوانید: درمان انواع سندرم کبدی
بیماران دارای بالاترین امتیازات و بیماران مبتلا به نارسایی حاد کبدی بیشترین اولویت را در پیوند کبد دارند. در صورتی که وضعیت آنها بدتر شود، امتیازات آنها افزایش یافته و اولویت آنها برای پیوند بیشتر می شود. به این ترتیب پیوندها به افرادی می رسد که بیشترین اولویت را دارند.
تعیین مدت زمان انتظار دریافت کبد دشوار است. رابط شما همیشه آماده است تا در مورد جایی که در لیست انتظار هستید بحث و مذاکره کنید.
کبد پیوندی از کجا گرفته می شود؟
ممکن است کبد از اهدا کننده زنده یا متوفی گرفته شود.
اهدا کننده زنده
در پیوند کبد اهدا کننده زنده، پزشک بخشی از کبد شخص سالم را برداشته و در فرد پیوند می زند. در عرض چند هفته، هر دو قسمت کبد به حالت عادی بازمی گردند.
اهدا کننده متوفی
اهدا کننده متوفی ممکن است تصادف کرده باشد یا از ناحیه سر دچار آسیب شده باشد. قلب این افراد هنوز می تپد، اما چون مغز آنها برای همیشه از کار افتاده است، از نظر قانونی مرده اند. اهدا کننده معمولاً در بخش مراقبت های ویژه بستری است. این تیم حین پیوند، دستگاه پشتیبانی از زندگی را در اتاق عمل خاموش می کنند.
هویت اهدا کننده و جزئیات مرگ آنها محرمانه است.
بسته به شرایط بیمار، ممکن است پیوند “دومینو” کبد انجام گیرد. این حالت مربوط به زمانی است که یک فرد جوان مبتلا به بیماری متابولیک کبد، کبد را از یک اهدا کننده سالم دریافت می کند. اما با این حال، پزشکان به جای دور انداختن کبد شخص جوان، آن را به بیمار مسن تر با کبد بیمارتر می دهند. چندین سال طول می کشد تا فرد مسن علائم بیماری متابولیک را نشان دهد. یا ممکن است هرگز به آن مبتلا نشود. پیوندهای دومینو به طیف گسترده ای از افرادی اهدا کننده ی عضو کمک می کند.
چه کسی می تواند پیوند کبد اهدا کند؟
اهدا کننده زنده ممکن است خویشاوند، همسر، دوست یا یک “انسان نیکوکار” باشد. آنها آزمایشات پزشکی و روانشناسی کاملی انجام می دهند تا میزان خطرات را به حداقل برسانند. گروه خون و اندازه بدن برای مطابقت بسیار حائز اهمیت است. اهدا کننده زیر 60 سال گزینه ایده آلی است.
بیمارستان ها اهدا کنندگان احتمالی را از نظر مشکلات کبدی یا بیماری های دیگر، از جمله موارد زیر، بررسی می کنند:
- بیماری کبد
- مصرف بیش از حد از الکل یا مواد مخدر
- سرطان
- عفونت ها
- هپاتیت
- HIV
با پیدا شدن پیوند کبد سازگار چه اتفاقی روی می دهد؟
با پیدا شدن اهدا کننده احتمالی، هماهنگ کننده پیوند با شما تماس خواهد گرفت. پس از اعلام مراجعه کردن به بیمارستان، نباید چیزی نخورید و بیاشامید. پس از مراجعه به بیمارستان، احتمالاً آزمایشات خون، الکتروکاردیوگرام و گرافی از قفسه سینه انجام خواهد شد. همچنین ممکن است با متخصص بیهوشی و یک جراح ملاقات داشته باشید. در صورت تأیید کبد اهدا کننده، پیوند ادامه خواهد یافت. در غیر اینصورت به خانه باز خواهید گشت.
در حین عمل پیوند کبد چه اتفاقی روی می دهد؟
پیوند کبد معمولاً 6 تا 12 ساعت بطول می انجامد. جراحان کبد شما را خارج کرده و آن را با کبد اهدا کننده جایگزین می کنند. از آنجا که پیوند یک عمل بزرگ است، جراحان چندین لوله در بدن قرار خواهند داد. این لوله ها برای کمک به بدن در انجام کارهای خاصی در حین عمل و تا چند روز بعد لازم هستند.
عوارض جانبی همراه با پیوند کبد چیست؟
پیوند کبد روش پیچیده ای است که ممکن است بلافاصله بعد از جراحی یا سال ها بعد از آن عوارضی در پی داشته باشد.
رد پیوند
سیستم ایمنی بدن هر چیزی که بدن را مورد تهاجم قرار دهد، از بین می برد. اما نمی تواند تفاوت بین کبد پیوندی و مهاجمان ناخواسته مانند ویروس ها و باکتری ها را تشخیص دهد. از این سیستم ایمنی بدن ممکن است به کبد جدید حمله کند. این فرایند پديده
دفع پيوند نامیده می شود. در حدود 64٪ از بیماران پیوند کبد نوعی از رد عضو دیده می شود که عمده آن ها در 90 روز اول روی می دهد. برای جلوگیری از حمله ایمنی، داروهای ضد رد تجویز خواهد شد.
بیشتر بدانید: آبسه کبدی چیست؟
عفونت
داروهایی که مانع از رد کبد جدید توسط بدن می شوند، سیستم ایمنی بدن را تضعیف می کنند. این داروها سرکوب کننده سیستم ایمنی نامیده می شوند. این ها احتمال ابتلا به عفنونت را افزایش می دهند. این مشکل با گذشت زمان برطرف می شود.
مشکلات عملکردی کبد
حدود 1٪ تا 5٪ کبد های جدید آنطور که باید کار نمی کنند یا اصلاً کار نمی کنند. اگر مشکل به سرعت بهبود نیابد ممکن است انجام پیوند دوم لازم باشد.
خطرات جراحی
عوارض ناشی از جراحی عبارتند از:
- ایجاد لخته درشریانی که خون را از قلب به کبد می برد (که اصطلاحاً ترومبوز شریان کبدی نامیده می شود) یا در وریدی که خون را از روده، پانکراس و طحال به کبد می برد (ترومبوز ورید پورت)
- نشت صفرا به خارج از مجاری صفراوی و به داخل شکم
- تنگ شدن مجاری صفراوی
- خون ریزی
- عفونت زخم جراحی
بازگشت بیماری
برخی از بیماری ها که منجر به نارسایی کبدی می شوند همچنان می توانند کبد جدید را تحت تأثیر قرار داده یا از بین ببرند. این بیماری ها عبارتند از:
- هپاتیت C
- کلانژیت اسکلروزان اولیه
- بیماری کبد چرب
سرطان
افرادی که پیوند عضو انجام می دهند 25٪ بیشتر از سایر افراد در معرض سرطان پوست قرار دارند. داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی نیز می توانند احتمال ابتلا به سرطان های دیگر، از جمله بیماری نادری به نام اختلال لنفوپرولیفراتیو پس از پیوند (PTLD) را افزایش دهند.
مشاهده بیشتر : بهترین متخصص گوارش
داروهای ضد رد شامل چه مواردی هستند؟
شما باید حداقل یک سرکوب کننده سیستم ایمنی بدن تا آخر عمر مصرف کنید. این دارو ممکن است ترکیبی از یک مهار کننده کلسینورین (CNI) مانند سیکلوسپورین (Neoral) یا تاکرولیموس (Prograf)؛ یک گلوکوکورتیکوئید مانند پردنیزون (با نام های تجاری Medrol ، Prelone ، Sterapred DS)؛ و یک عامل ثانویه مانند آزاتیوپرین (ایموران)، ائرولیموس (آفینیتور، زورترس)، مایکوفنولات موفتیل (CellCept) یا سیرولیموس (راپامون) باشد.
این داروها ممکن است عوارض جانبی جدی به همراه داشته باشند. این ها ضمن افزایش احتمال ابتلا به عفونت، می توانند موارد زیر را در پی داشته باشند:
- پوکی استخوان
- دیابت
- افزایش فشار خون
- بالا رفتن کلسترول ( درمان کلسترول بالا با تغذیه مناسب )
- آسیب کلیوی
- افزایش وزن
سایر داروها و مکمل ها می توانند نحوه عملکرد این داروها را تحت تأثیر قرار دهند. قبل از مصرف هر چیز جدید یا در صورت داشتن نگرانی نسبت به عوارض جانبی، با پزشک خود صحبت کنید.
چه زمانی پس از پیوند کبد می توان به خانه بازگشت؟
میانگین زمان بستری در بیمارستان پس از پیوند کبد 2 تا 3 هفته است. برخی از بیماران زودتر مرخص می شوند، اما برخی دیگر باید مدت بیشتری بمانند.
پرسنل پرستاری و هماهنگ کننده پیوند، پس از انتقال شما از بخش مراقبت های ویژه (ICU) به بخش معمولی، به سرعت شما را برای ترخیص آماده می کنند. آنها یک کتابچه راهنما برای تخلیه به شما خواهند داد که بسیاری از مواردی را که باید قبل از رفتن به خانه بدانید، در آن شرح داده شده است.
شما نحوه مصرف داروهای جدید و چگونگی اندازه گیری فشار خون و نبض، وهمچنین علائم رد پیوند و عفونت را یاد خواهید گرفت؛ و یاد می گیرید چه زمانی تماس با پزشک ضروری و مهم است.
بسیاری از افراد، به ویژه در اولین سال پس از پیوند، مجبور می شوند مجدداً در بیمارستان بستری شوند. این امر معمولاً به دلیل درمان پدیده رد پیوند یا عفونت است.
پس از پیوند کبد
مراقبت های بعدی
اولین مراجعه شما احتمالاً حدود 1 تا 2 هفته پس از ترک بیمارستان خواهد بود. شما با جراح پیوند و هماهنگ کننده پیوند ملاقات خواهید کرد. یک مددکار اجتماعی یا یکی از اعضای تیم روانپزشکی نیز ممکن است حضور داشته باشند. پس از آن شما 3، 6، 9 و 12 ماه پس از پیوند، و سپس سالی یک بار در بقیه عمر تحت کنترل قرار خواهید گرفت.
پزشک مراقبت های اولیه باید از زمان پیوند و زمان ترخیص مطلع شود. اگرچه مرکز پیوند بیشتر مشکلات مربوط به پیوند را برطرف خواهد کرد، اما پزشک مراقبت های اولیه همچنان بخش مهمی از مراقبت های پزشکی فرد خواهد بود.
خودمراقبتی
برخی تغییرات سبک زندگی می‌توانند سلامت کلی شما را پس از پیوند کبد حفظ کنند:
- رژیم غذایی سالم و متعادل داشته باشید. نمک، کلسترول، چربی و قند را محدود کنید. یک متخصص تغذیه می تواند در تهیه برنامه غذایی به شما کمک کند.
- گریپ فروت یا آب گریپ فروت میل نکنید. این ها می توانند نحوه عملکرد برخی از سرکوب کننده های سیستم ایمنی را تحت تأثیر قرار دهند.
- محصولات حاصل از شیر غیر پاستوریزه یا تخم مرغ، گوشت یا ماهی خام مصرف نکنید.
- در صورت داشتن سابقه اختلال در مصرف الکل، الکل مصرف نکنید و از آن در غذا استفاده نکنید.
- به طور منظم ورزش کنید.
- سیگار نکشید.
- ارتباط خود با چیزهایی مانند خاک، پشه ها، کنه ها، جوندگان، خزندگان، پرندگان و آب دریاچه ها یا رودخانه ها که ممکن است حامل میکروب باشند، کم کنید.
- اگر قصد سفر دارید (به خصوص به یک کشور در حال توسعه)، حداقل ۲ ماه پیش از رفتن با تیم مراقبت خود در مورد نحوه کاهش خطرات صحبت کنید.
چشم انداز پیوند کبد
چشم انداز شما پس از پیوند کبد به چیزهای مختلفی، از جمله شرایطی که موجب نارسایی کبد شما شده است، بستگی دارد. حدود 88٪ بیماران حداقل یک سال، و 73٪ حداقل 5 سال پس از پیوند زندگی می کنند.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره ی پیوند کبد می توانید از مشاوره با متخصصین داخلی درمانکده استفاده کنید.
