مجرای بینی از سوراخ‌های بینی آغاز شده و تا بخش فوقانی گلو در پشت بینی امتداد می‌یابد و نقش مهمی در ورود و خروج هوا دارد. تنگی مجرای بینی می‌توانند منجر به بروز مشکلاتی نظیر دشواری در تنفس، اختلالات خواب و حتی مشکلات تغذیه‌ای در نوزادان و کودکان شوند. تنگ بودن مجرای بینی ممکن است به دلایل مختلفی از جمله عوامل ژنتیکی، افزایش سن، آسیب‌های فیزیکی یا وجود بیماری‌های زمینه‌ای ایجاد شود.
خوشبختانه، بسته به علت زمینه‌ای و شدت تنگی مجرا، گزینه‌های درمانی متعددی برای مدیریت این وضعیت وجود دارد که در این مقاله مجله درمانکده به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.
فهرست محتوا
تنگی مجرای بینی چه تفاوتی با تنگی دریچه بینی دارد؟
بینی از لحاظ آناتومیک شامل ۲ بخش اصلی است؛ بخش خارجی شامل سوراخ‌ها و اسکلت غضروفی و بخش داخلی که به آن مجرای بینی گفته می‌شود. مجرای بینی مسیر عبور هوا از ورودی بینی تا ناحیه پشت حلق را شامل می‌شود و ساختارهایی مانند تیغه بینی، شاخک‌ها (توربینت‌ها) و سینوس‌ها را در بر می‌گیرد.
در ابتدای این مسیر، ناحیه‌ای بسیار باریک به نام دریچه بینی وجود دارد که باریک‌ترین بخش مجرای تنفسی است و نقش مهمی در کنترل جریان هوا ایفا می‌کند. دریچه بینی شامل دریچه داخلی (در ناحیه بین غضروف جانبی بالا و تیغه بینی) و دریچه خارجی (در ناحیه سوراخ بینی) است. در حالی که تنگی دریچه بینی معمولا به اختلال در ساختار ورودی و جلوی بینی اشاره دارد، تنگی مجرای بینی به هرگونه انسداد یا باریکی در طول مسیر داخلی بینی اطلاق می‌شود.
علائم و نشانه‌های تنگی مجرای بینی
تنگی مجرای بینی علائم و نشانه‌های مختلفی دارد و معمولا این علائم در بزرگسالان و کودکان شباهت زیادی به هم دارند. از آنجایی که نوزادان و شیرخواران بیشتر از راه بینی نفس می‌کشند، تنگ بودن یا انسداد مجرای بینی در آن‌ها می‌تواند علائم شدیدتری ایجاد کند. علائم این اختلال در بزرگسالان عبارت‌اند از:
- سختی در نفس کشیدن
- تنفس با صدای بلند
- اختلال در خواب
- ابتلا به عفونت‌های سینوسی
علائم تنگی مجرای بینی نوزاد و کودکان خردسال عبارت‌اند از:
- تنفس سخت یا صدادار
- نفس کشیدن از راه دهان
- بی‌قراری و مشکل در خوابیدن
- سختی در شیر خوردن یا تغذیه
- ناراحتی یا درد گوش
در نظر داشته باشید که جراحی بینی (رینوپلاستی) می‌تواند باعث تنگ شدن مجرای بینی شود؛ به‌ویژه اگر به درستی انجام نشود یا ساختارهای داخلی بینی بیش از حد دستکاری شوند. علائم تنگی مجرای بینی بعد از انواع جراحی بینی عبارت‌اند از:
- سختی در نفس کشیدن از بینی
- گرفتگی مداوم بینی (بدون وجود التهاب یا آلرژی)
- احساس خفگی هنگام خواب
- نیاز به تنفس از راه دهان
علل تنگی مجرای بینی چیست؟
تنگ شدن مجرای بینی می‌تواند ناشی از عوامل ژنتیکی، افزایش سن یا آسیب‌های فیزیکی باشد. همچنین ممکن است این اختلال به دلیل وجود برخی بیماری‌های زمینه‌ای خاص ایجاد شود. رایج‌ترین علل ایجاد تنگی مجرای بینی عبارت‌اند از:
۱. ژنتیک
ژنتیک ممکن است در تنگ شدن مجرای بینی نقش داشته باشد. اگر سایر اعضای خانواده‌تان چنین مشکلی دارند، احتمال دارد شما نیز به آن مبتلا شوید.
۲. آسیب ناشی از ضربه، سوختگی یا جراحی
همان‌طور که اشاره شد، مجرای بینی ممکن است بر اثر آسیب‌دیدگی، سوختگی یا حتی پس از جراحی‌هایی مانند عمل زیبایی بینی (رینوپلاستی) تنگ‌تر شوند. در ادامه، انواع جراحی بینی را بر اساس میزان تاثیر آن‌ها بر خطر تنگ شدن مجرای بینی، از بیشترین تا کمترین، رتبه‌بندی و بررسی کرده‌ایم که عبارت‌اند از:
الف) عمل بینی فانتزی
در عمل بینی فانتزی بیشترین احتمال تنگ شدن مجرای بینی وجود دارد. در برخی موارد، جراح برای رسیدن به این فرم، بخشی از پره‌های بینی یا تیغه میانی (سپتوم) را بیش از اندازه برمی‌دارد. این اقدام می‌تواند ساختار حمایتی بینی را تضعیف کند و در نتیجه باعث فروپاشی پره‌های بینی هنگام تنفس شود. همچنین در مواردی که فرد دچار انحراف تیغه بینی (انحراف بینی) باشد، برداشتن بیش از حد ساختارها می‌تواند مشکلات تنفسی را تشدید کند.
ب) عمل بینی نیمه فانتزی
در عمل بینی نیمه فانتزی احتمال تنگ شدن مجرای بینی در حد متوسط است؛ زیرا جراح سعی می‌کند بین زیبایی و حفظ عملکرد تنفسی تعادل برقرار کند. با این حال، اگر بینی بیش از حد باریک شود یا ساختارهای داخلی به‌درستی حفظ نشوند، همچنان احتمال بروز مشکل در راه هوایی بینی وجود دارد.
بعد از این نوع جراحی ممکن است ورم شدید در اطراف بینی و چشم‌ها مشاهده شود؛ بنابراین، رعایت رژیم غذایی مناسب قبل و بعد از عمل اهمیت زیادی دارد. برای مثال، دانستن اینکه قبل عمل بینی چی بخوریم کبود نشویم و اینکه بعد از عمل بینی چی بخوریم به کاهش عوارض کمک می‌کند.
پ) جراحی بینی استخوانی
در جراحی بینی استخوانی احتمال تنگ شدن مجرای بینی به‌ویژه در صورت انجام جراحی فانتزی بیشتر است. این نوع بینی معمولا دارای استخوان و غضروف قوی‌تری است و برای رسیدن به ظاهر ظریف‌تر و باریک‌تر، جراح ممکن است بخش‌های بیشتری از ساختار بینی را بردارد.
دقت داشته باشید که در این نوع جراحی به‌ویژه اگر همراه با شکستگی استخوان بینی باشد، کبودی و ورم چشم بعد عمل بینی شایع‌تر است. در این دوران، خوابیدن به پشت با زاویه بالا توصیه می‌شود؛ زیرا نحوه خوابیدن بعد از عمل بینی تاثیر زیادی در کنترل ورم دارد.
ت) عمل بینی طبیعی
عمل بینی طبیعی کمترین احتمال تنگ شدن مجرای بینی را دارد؛ زیرا تمرکز اصلی بر حفظ ساختارهای داخلی و عملکرد طبیعی بینی است و معمولا تغییرات زیادی روی مجرای تنفسی انجام نمی‌شود. در برخی بیماران، سرفه بعد از عمل بینی ممکن است به دلیل تحریک گلو در حین بیهوشی ایجاد شود و معمولا بعد از چند روز برطرف می‌شود.
ث) عمل بینی گوشتی
احتمال تنگ شدن مجرای بینی در عمل بینی گوشتی کم است؛ زیرا این نوع بینی معمولا پوستی ضخیم و غضروفی ضعیف دارد و هدف جراحی بیشتر شکل‌دهی و تقویت ساختار بینی است تا کوچک کردن بیش از حد آن. به همین دلیل، دستکاری‌های شدید روی مجرای تنفسی کمتر انجام می‌شود. در بینی‌های گوشتی که ورم طولانی‌تری دارند، ممکن است پزشک برای کاهش التهاب، تزریق کورتون بعد از عمل بینی یا حتی تزریق امپول دگزا برای ورم بینی را توصیه کند.
ج) عمل بینی بسته
در عمل بینی بسته معمولا دسترسی به ساختارهای داخلی بینی محدودتر است و به همین دلیل دستکاری کمتری روی مجرای تنفسی انجام می‌شود. چون بخیه‌ها در این نوع جراحی داخل بینی هستند، احتمال بروز عفونت بینی بعد از عمل خیلی کم است؛ اما در صورت بی‌توجهی و رعایت نکردن بهداشت ممکن است باعث رشد باکتری و عفونت شود.
۳. اختلالات هنگام تولد
برخی مشکلات ساختاری از بدو تولد در فرد وجود دارند که می‌توانند باعث تنگی مجرای بینی شوند. این مشکلات ساختاری عبارت‌اند از:
الف) انحراف تیغه بینی
تیغه بینی بخشی است که مجاری بینی را به ۲ قسمت تقسیم می‌کند. شاید این سوال برای شما ایجاد شود که انحراف بینی چیست؟ انحراف بینی به کج شدن یا جابه‌جایی تیغه میانی بینی (سپتوم) گفته می‌شود که باعث مسدود شدن یک یا هر ۲ مجرای بینی می‌شود. این مشکل می‌تواند تنفس را دشوار کند و منجر به گرفتگی بینی، خروپف یا عفونت‌های مکرر سینوسی شود.
این وضعیت شایع است و می‌تواند بر اثر رشد غیر طبیعی یا ضربه به صورت ایجاد شود. به گفته آکادمی گوش، حلق و بینی آمریکا، حدود ۸۰ درصد افراد درجاتی از انحراف تیغه بینی دارند. علائم این اختلال عبارت‌اند از:
- مشکل در تنفس
- عفونت سینوس‌ها
- خون‌ریزی بینی
- دشواری در خواب
- خروپف
بدین‌ترتیب انحراف بینی می‌تواند یکی از دلایل اصلی تنگی مجرای بینی باشد و اگر اصلاح نشود می‌تواند تنفس را دشوار‌تر کند.
ب) افتادگی دریچه بینی
افتادگی دریچه بینی به معنای ضعف یا تنگی در باریک‌ترین بخش راه هوایی بینی است. هرگونه تنگی بیشتر در این ناحیه می‌تواند جریان هوا را کاهش دهد و در برخی موارد باعث انسداد کامل راه هوایی بینی شود. شایع‌ترین علت افتادگی دریچه بینی، جراحی بینی یا ضربه به بینی است.
پ) بزرگی شاخک تحتانی بینی (هیپرتروفی توربینت تحتانی)
شاخک‌های بینی، کانال‌هایی باریک و دراز هستند که به گرم و مرطوب شدن هوای ورودی از بینی کمک می‌کنند. اگر این شاخک‌ها بیش از حد بزرگ شوند، می‌توانند مسیر عبور هوا را مسدود کنند. بزرگی شاخک تحتانی بینی می‌تواند منجر به عفونت‌های مکرر و خون‌ریزی بینی نیز شود.
ت) تنگی دهلیز بینی (Nasal vestibular stenosis)
این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که پوشش داخلی دهلیز بینی به دلیل آسیب یا عفونت دچار اختلال شود. یکی از علائم آن دشواری در تنفس از یک یا هر ۲ سوراخ بینی است.
ث) آترزی کوان و تنگی کوان
این وضعیت از بدو تولد وجود دارد و زمانی رخ می‌دهد که بخش پشتی حفره بینی به‌طور کامل مسدود (آترزی کوان) یا تنگ (تنگی کوان) باشد. از هر ۷۰۰۰ نوزاد، یک نفر به آترزی کوان مبتلا است. نوزادانی که هر ۲ سمت بینی‌شان دچار آترزی است، نیاز به درمان فوری دارند، زیرا عملا قادر به نفس کشیدن از راه بینی نیستند؛ اما اگر فقط یکی از سمت‌ها درگیر باشد، ممکن است مشکل تا مدتی تشخیص داده نشود چون نوزاد می‌تواند از طرف دیگر نفس بکشد.
نوزادان مبتلا به این بیماری اغلب دچار تنفس متناوب و مضطرب می‌شوند که با گریه تسکین می‌یابد. یعنی چون از راه دهان نفس می‌کشند، در هنگام تغذیه نمی‌توانند هم‌زمان نفس بکشند، دچار دیسترس (Distress) می‌شوند و با گریه، راه هوایی دهانی‌شان باز شده و علائم بهبود پیدا می‌کنند.
ج) تنگی مدخل پیر‌فرم (Pyriform aperture stenosis)
این بیماری نادر و مادرزادی است و زمانی رخ می‌دهد که نوزاد به دلیل رشد بیش از حد استخوان فک بالا، یک دهانه استخوانی بسیار تنگ در بافت نرم بینی دارد. این وضعیت اغلب با بیماری‌های دیگری مانند دندان پیشین بزرگ مرکزی (Central Mega Incisor) و هولوپروزنسفالی (Holoprosencephaly) همراه است.
خطرات احتمالی داشتن مجرای بینی باریک‌تر از حد معمول چیست؟
اگر مجرای بینی باریک باشد، ممکن است افراد مشکلات زیر روبه‌رو شوند:
- دشواری در تنفس، از جمله ناتوانی در تنفس از یک یا هر ۲ سمت بینی
- مشکل در خواب
- خون‌دماغ
اختلالات خواب - مشکل در غذا خوردن در نوزادان و کودکان
همان‌طور که اشاره شد، مجرای بینی باریک ممکن است منجر به اختلالات خواب شود. یکی از بیماری‌هایی که مستقیما با مشکلات خواب مرتبط است، آپنه خواب است. این بیماری باعث می‌شود در طول خواب برای مدت کوتاهی تنفس متوقف شود. داشتن مجرای بینی باریک می‌تواند در ایجاد آپنه خواب نقش داشته باشد؛ اما عوامل دیگر مانند لوزه‌های بزرگ یا آدنوئید (بافت پشت بینی) در کودکان و اضافه وزن در بزرگسالان نقش پررنگ‌تری دارند.
درمان تنگی مجرای بینی
هدف از درمان این اختلال، گشاد کردن، پایدارسازی یا ترمیم بخشی از بینی بوده که باعث بروز علائم شده است. هر بیمار خاص ممکن است به درمان متفاوتی نیاز داشته باشد. رایج‌ترین اقدامات درمانی برای رفع این مشکل عبارت‌اند از:
- عمل تنگی مجرای بینی برای ترمیم بخشی از بینی
- جراحی برای قرار دادن استنت (لوله نگه‌دارنده) یا ایمپلنت
- گشادسازی مجرای بینی
- استفاده از اسپری یا قطره بینی
برخی بیماری‌هایی که نیاز به درمان‌های مشخص دارند شامل موارد زیر هستند:
- انحراف تیغه بینی (سپتوم): در این جراحی، تیغه بینی به گونه‌ای جا‌به‌جا می‌شود که تقارن (برابری) مجرای بینی بازگردانده شود.
- فروریزش دریچه بینی: این اختلال اغلب با جراحی درمان می‌شود. افرادی که نمی‌خواهند جراحی انجام دهند، می‌توانند با استفاده از گشادکننده دریچه بینی علائم خود را کاهش دهند.
- بزرگ‌شدگی شاخک‌های تحتانی بینی: درمان‌های بدون نسخه و جراحی می‌توانند در بهبود این وضعیت موثر باشند.
- تنگی دهلیز بینی (وستیبول بینی): پزشک ممکن است استفاده از استنت داخل بینی را توصیه کند.
- آترزی کوآنال (Choanal Atresia): آترزی دو‌طرفه نیاز به جراحی فوری دارد. در موارد یک‌طرفه ممکن است به جراحی نیاز باشد؛ اما گاهی استفاده از اکسیژن کمکی یا اسپری کفایت می‌کند.
- تنگی دهانه پیریفورم: در این اختلال فرد بسته به شدت بیماری، ممکن است به اسپری یا جراحی نیاز داشته باشد.
همان‌طور که اشاره شد این بیماری‌ها می‌توانند علت تنگی و باریک بودن مجرای بینی باشد. با این حال وجود یک مشکل یا بیماری به معنای نیاز حتمی به درمان نیست. برای مثال، بسیاری از افرادی که دچار انحراف خفیف تیغه بینی هستند، تصمیم می‌گیرند درمانی انجام ندهند. اگر مبتلا به اختلال تنگی مجرای بینی هستید، توصیه می‌کنیم برای انتخاب بهترین روش درمانی به یک متخصص گوش، حلق و بینی مراجعه کنید.
جمع‌بندی
تنگی مجرای بینی مشکلی نسبتا شایع است که می‌تواند بر کیفیت زندگی افراد در هر سنی تاثیر بگذارد. این مشکل ممکن است به دلیل ضربه، جراحی یا بیماری‌های مرتبط با تولد ایجاد شود و با علائمی مثل سختی در تنفس، خرخر شبانه و مشکلات تغذیه‌ای همراه باشد. روش‌های درمانی مختلفی برای مدیریت این وضعیت وجود دارد؛ از جراحی‌های ترمیمی گرفته تا داروهای موضعی و استفاده از استنت. برای تشخیص دقیق علت و انتخاب بهترین گزینه درمانی، توصیه می‌شود حتما با یک متخصص گوش، حلق و بینی مشورت کنید.
شما می‌توانید از طریق سایت درمانکده اقدام کنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله دکتر گوش و حلق و بینی آنلاین مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری متخصص گوش و حلق و بینی از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
خیر. جراحی فقط زمانی توصیه می‌شود که باریک بودن مجرای بینی باعث اختلال جدی در تنفس یا کیفیت زندگی شود. در موارد خفیف، استفاده از اسپری‌های بینی یا ابزارهای گشادکننده می‌تواند علائم را کنترل کند.
تشخیص دقیق این مسئله نیاز به معاینه فیزیکی و گاهی تصویربرداری مثل سی‌تی‌اسکن توسط پزشک دارد. علائمی مثل تنفس صدادار، تنفس دهانی و گرفتگی مزمن بینی می‌توانند نشانه‌هایی از تنگی مجرا باشند؛ ولی برای افتراق آن از آلرژی، پولیپ یا سینوزیت، حتما باید به متخصص گوش، حلق و بینی مراجعه کرد.
منبع: healthline | palmettoentallergy
