احتمالا شنیده‌اید که برخی افراد در خواب راه می‌روند، حرف می‌زنند و حتی ممکن است فریاد بکشند، بدون اینکه صبح چیزی را به خاطر بیاورند. این افراد ممکن است حتی در وسط شب، ناگهان با ترس شدیدی از خواب بیدار شوند و فکر کنند کابوس بدی دیده‌اند. در حالی که این واکنش‌ها می‌توانند ناشی از پدیده پیچیده و کمتر شناخته‌شده خواب پریشی یا همان پاراسومنیا باشند. اختلالی که بین خواب و بیداری رخ می‌دهد و ذهن و بدن را درگیر رفتارهای عجیب، ترسناک و گاهی خطرناک می‌کند. در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید تا شما را با علل، علائم، انواع و روش درمان خواب پریشی آشنا کنیم.
فهرست محتوا
خواب پریشی چیست؟
خواب پریشی یا پاراسومنیا (Parasomnia) نوعی اختلال خواب است که شامل رفتارها، گفتارها، احساسات، حرکات و ادراک غیر معمول هنگام خواب، بیدار شدن یا ورود به چرخه خواب می‌شود. این رویدادها و تجربیات غیر معمول و نامطلوب فیزیکی به نحوی هستند که دیگر اعضای خانواده تصور می‌کنند فرد بیدار شده، در حالی که ذهن او همچنان خواب است. این اختلال می‌تواند قبل خواب، در طول خواب یا هنگام بیدار شدن رخ دهد. افراد مبتلا به پاراسومنیا هنگام خواب اغلب کارها و حرکات غیر معمول انجام می‌دهند، صحبت می‌کنند و از احساسات‌شان حرف می‌زنند.
خواب پریشی یا پاراسومنیا و چرخه خواب
اختلال خواب پریشی به طور مستقیم با چرخه خواب مرتبط است. چرخه خواب انسان از ۲ مرحله REM و Non-REM تشکیل شده که به دنبال هم و به شکل یک چرخه در طول خواب تکرار می‌شوند. مرحله REM به معنی حرکات سریع چشم است و مرحله Non-REM به خواب بدون حرکات سریع چشم می‌گویند. شروع چرخه خواب انسان با Non-REM است و پس از مدت کوتاهی وارد مرحله REM و خواب عمیق می‌شود و در ادامه، این چرخه مجددا تکرار خواهد شد. متخصصان سلامت روان معتقدند، پاراسومنیا در سه گروه REM، NREM و انواع دیگر دسته‌بندی می‌شوند.
انواع پاراسومنیا
خواب پریشی به طور کلی دارای سه دسته اصلی است که شامل موارد زیر می‌شوند:
۱- پاراسومنیای مرتبط با NREM
انواع پاراسومنیای خواب NREM عبارت‌اند از:
- بیداری گیج‌کننده: وقتی از خواب بیدار می‌شوید، حس سردرگمی و گیجی دارید. ممکن است ابتدا برای دقایقی بنشینید، چشمان‌تان را باز نگه دارید یا دچار احساساتی همچون گریه کردن شوید. معمولا فرد در چنین وضعیتی آرام صحبت می‌کند و درک درستی از سوالاتی که از او می‌پرسید، ندارد. این نوع خواب پریشی ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد و معمولا در کودکان شایع‌تر است و با افزایش سن کاهش می‌یابد.
- راه رفتن در خواب: فرد مبتلا به این نوع خواب پریشی، با چشمان باز از رختخواب بلند می‌شود و شروع به راه رفتن می‌کند، اما در واقع خواب است. فرد در چنین وضعیتی می‌تواند صحبت کند، فعالیت پیچیده مانند رانندگی یا نواختن ساز، جابه‌جایی وسایل و حتی ادرار کردن در جای غیر متعارف مانند کمد انجام دهد.
- وحشت خواب: این وضعیت به بیدار شدن ناگهانی از خواب با ترس شدید گفته می‌شود. فرد مبتلا به این نوع پاراسومنیا ممکن است از شدت ترس فریاد بزند یا گریه کند. وحشت خواب معمولا حدود ۳۰ ثانیه طول می‌کشد، اما برخی افراد آن را تا چند دقیقه هم تجربه می‌کنند. این اختلال معمولا با تعریق شدید، افزایش ضربان قلب، تنفس سریع و گشاد شدن مردمک چشم همراه می‌شود.
۲- پاراسومنیای مرتبط با REM
انواع پاراسومنیای خواب REM عبارت‌اند از:
- اختلال کابوس: این کابوس‌ها نوعی رویای واضح هستند که با احساس ترس، وحشت و اضطراب همراه می‌شوند. فردی که در طول کابوس دیدن از خواب بیدار می‌شود، می‌تواند آن را با جزئیات کامل تعریف کند و معمولا خیلی سخت دوباره به خواب می‌رود. دلیل اختلال کابوس ناشی از پاراسومنیا می‌تواند در مواردی مشابه علت کابوس های شبانه باشد. احتمال وقوع این اختلال پس از تجربه استرس شدید، بیماری، تب بالا، رویداد آسیب‌زا، خستگی زیاد و مصرف مواد مخدر افزایش می‌یابد.
- فلج خواب تکرارشونده منزوی: افراد مبتلا به این نوع خواب پریشی بیدار می‌شوند، اما نمی‌توانند بدن یا اندام‌های خود را تکان دهند. فلج خواب تکرارشونده منزوی ممکن است درست در لحظه‌ای که به خواب می‌روید یا موقع بیدار شدن رخ دهد. فرد مبتلا به این نوع پاراسومنیا به آن چیزی که اتفاق می‌افتد آگاه است، اما نمی‌تواند صحبت یا حرکت کند. حمله فلج خواب می‌تواند چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد و اغلب موجب ترس شدید می‌شود. در چنین وضعیتی اگر کسی با شما حرف بزند یا لمس‌تان کند، ممکن است از حالت فلج خواب خارج شوید.
- اختلال رفتاری خواب در مرحله REM: این اختلال به عنوان یک واکنش به رویای خشونت‌آمیز بروز می‌کند. در واقع، فرد صداها را بیان می‌کند، مثلا حرف می‌زند، می‌خندد، قسم می‌خورد یا فریاد می‌کشد و حتی ممکن است حرکات پرخاش و خشونت مانند مشت و لگد زدن انجام دهد. این نوع اختلال خواب در افراد بزرگسال مسن و مبتلایان به بیماری‌های عصبی تخریب‌کننده همچون پارکینسون، زوال عقل جسم لوئی، آتروفی سیستم چندگانه یا سکته مغزی شایع‌تر است.
۳- سایر پاراسومنیاها
دیگر انواع خواب پریشی که در دسته‌های خواب REM و NREM قرار نمی‌گیرند، عبارت‌اند از:
- سندرم انفجار سر: افراد مبتلا به این نوع خواب پریشی، قبل از به خواب رفتن یا بیدار شدن صدای بلند یا صدای انفجار در سر خود می‌شوند. همچنین برخی افراد یک فلش نوری خیالی می‌بینند و دچار تکان عضلانی ناگهانی می‌شوند.
- شب ادراری: این نوع شب ادراری با شب ادراری کودکان متفاوت است. شب ادراری ناشی از پاراسومنیا در کودکان بالای پنج سال بروز پیدا می‌کند و اگر حداقل ۲ بار در هفته و به مدت سه ماه ادامه داشته باشد، به عنوان خواب پریشی تایید می‌شود.
- توهمات مرتبط با خواب: فرد مبتلا به این اختلال هنگام به خواب رفتن یا بیدار شدن تصورات نادرستی را تجربه می‌کند. آن‌ها ممکن است چیزهایی را ببینند، بشنوند یا احساس کنند که واقعا وجود ندارد.
- اختلالات خوردن مرتبط با خواب: این اختلال باعث می‌شود فرد هنگام خواب چیزی بخورد یا بنوشد. مواد غذایی تا ترکیباتی که در طول خواب خورده می‌شوند، ممکن است مثل مرغ خام قابل خوردن نباشند یا فرد در حالت هوشیار علاقه‌ای به خوردن آن‌ها نداشته باشد. نکته مهم این است که اختلال خوردن ناشی از پاراسومنیا در برخی افراد موجب خطراتی مانند خوردن مواد سمی یا خفگی و جراحت (بریدگی یا سوختگی) ناشی از تهیه و پختن غذا می‌شود.
- ناله‌های مرتبط با خواب: فرد مبتلا به این نوع پاراسومنیا در طول خواب ناله‌های مکرر دارد که معمولا بسیار طولانی هستند و با آه یا غرغر همراه می‌شوند.
- سکسومنیا: این اختلال باعث می‌شود تا فرد در طول خواب رفتار جنسی انجام دهد. رفتارهای جنسی می‌توانند شامل آمیزش جنسی، خودارضایی، حمله جنسی، لمس شریک خواب یا تولید صداهای جنسی باشند.
علت پاراسومنیا
عوامل مختلفی که می‌توانند باعث خواب پرشی شوند یا احتمال بروز آن را افزایش دهند، شامل موارد زیر هستند:
- اختلال در مرحله گذر از بیداری به خواب
- برنامه خواب و بیداری نامنظم (مثلا جت لگ یا شیفت کاری شبانه)
- ژنتیک و سابقه خانوادگی
- عدم بلوغ چرخه خواب در کودکان
- استرس و اضطراب بالا
- برخی شرایط پزشکی مانند درد مزمن، نارکولپسی، آپنه خواب انسدادی، سندرم پای بی‌قرار و اختلال حرکتی دوره‌ای اندام‌ها
- شرایط سلامت روان مانند افسردگی، اضطراب و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- بیماری التهابی آنسفالیت
- بارداری
- آسیب مغزی تروماتیک (TBI)
- شرایط عصبی مانند پارکینسون، زوال عقل لویی، سکته مغزی، آتروفی سیستم چندگانه، مولتیپل اسکلروزیس، تومورهای مغزی، میگرن و آتاکسی نخاعی مخچه‌ای نوع ۳
- عوارض جانبی برخی داروها مانند آنتی‌بیوتیک‌ها (فلوروکینولون‌ها)، داروهای ضد افسردگی (آمی تریپتیلین، بوپروپیون، پاروکستین و میرتازاپین)، داروهای ضد تشنج (توپیرامات)، داروهای ضد روان‌پریشی (کوئتیاپین، الانزاپین)، داروهای آسم/آلرژی (مونتلوکاست)، داروهای فشار خون بالا (پروپرانولول، متوپرولول) و آرام‌بخش‌ها (بنزودیازپین‌ها، زولپیدم)
- مصرف الکل یا مواد مخدر
- کم‌خوابی شدید
علائم اختلال خواب پریشی
علائم پاراسومنیا بر اساس نوع آن متفاوت است. برخی از شایع‌ترین علائم عبارت‌اند از:
- مشکل در خوابیدن و بیدار شدن مکرر در طول شب
- بیدارشدن با حالت گیجی و سردرگمی
- احساس خستگی در طول روز
- کابوس دیدن
- بیدارشدن با احساس ترس، اضطراب یا استرس
- ایجاد بریدگی، برآمدگی یا کبودی روی بدن که دلیل ایجاد آن را به خاطر نمی‌آورید.
- انجام حرکات غیر طبیعی، تغییر حالات چهره و تولید صداهایی که دیگر اعضای خانواده متوجه می‌شوند، اما شما به یاد نمی‌آورید.
آیا خواب پریشی در کودکان رخ می‌دهد؟
اختلال خواب پریشی در کودکان پنج سال به بالا شایع است. این اختلال که در دسته پاراسومنیای NREM جای می‌گیرد، بر اثر شرایط سلامت عصب یا روانپزشکی از جمله صرع، اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD) یا مسائل رشدی رخ می‌دهد. این اختلال در کودکان می‌تواند با رفتارهایی مانند راه رفتن در خواب، وحشت شبانه، صحبت کردن در خواب و بیداری گیج‌کننده همراه باشد.
در اغلب موارد پاراسومنیای دوران کودکی نیازی به درمان ندارد و با بزرگتر شدن از بین می‌رود. اما زمانی که این اختلال به طور مکرر رخ دهد و بر عملکرد روزانه کودک تاثیر منفی بگذارد، ممکن است پزشک به مدت سه تا ۶ هفته داروهایی همچون بنزودیازپین‌ها یا داروهای ضد اضطراب تجویز کند.
راه‌های تشخیص پاراسومنیا
تشخیص اختلال خواب پریشی نیازمند بررسی دقیق علائم است. همچنین برخی افراد به دلیل کم‌خوابی شدید دچار پاراسومنیا می‌شوند؛ بنابراین ارزیابی سوابق خواب بیمار در تشخیص علت ایجاد این اختلال موثر است. اگر کنجکاو شده‌اید بدانید بی خوابی نشانه چه بیماری است، می‌توانید مقاله مرتبط با آن را در درمانکده مطالعه کنید. دیگر آزمایشات مورد نیاز برای تشخیص پاراسومنیا شامل موارد زیر هستند:
- تست خواب یا پلی‌سومنوگرافی: این آزمایش فعالیت مغز، حرکت چشم‌ها، عضلات، ضربان قلب، تنفس و حرکات بدن هنگام خواب را ثبت می‌کند و باعث می‌شود پزشک راحت‌تر بتواند نوع پاراسومنیا را تشخیص دهد.
- الکتروانسفالوگرافی خواب یا EEG خواب: پزشک می‌تواند به کمک نوار مغزی ویدئویی (EEG) فعالیت مغز را در طول یک رویداد مغزی ببیند و ثبت کند.
- اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): این آزمایشات، سلامت عصب را ارزیابی می‌کنند و باعث می‌شوند تا پزشک بفهمد علائم بیمار ناشی از تخریب مغز است یا اختلال عصبی.
درمان خواب پریشی چگونه است؟
درمان پاراسومنیا به نوع، شدت و علت زمینه‌ای آن بستگی دارد. بهترین روش بهبود آن، تغییر سبک زندگی است، اما متخصص سلامت روان در موارد مزمن و آزاردهنده از روش‌های دیگری استفاده می‌کند که در ادامه درباره آن‌ها بیشتر توضیح می‌دهیم:
تغییر سبک زندگی
- تنظیم ساعت خواب و بیداری منظم
- خواب کافی و پرهیز از کم‌خوابی
- کاهش استرس و اضطراب قبل از خواب به کمک تکنیک‌های آرام‌بخش مانند مدیتیشن
- اجتناب از مصرف الکل، کافئین و داروهای محرک
- بهبود بهداشت خواب، به معنی ایجاد محیط خواب ایمن و راحت
- ایجاد عادات خواب خوب مانند خاموش کردن تلویزیون، چراغ‌های اضافی و دستگاه‌های الکترونیکی
درمان روانشناختی پاراسومنیا
- درمان رفتاری شناختی (CBT) برای کمک به شناسایی و اصلاح افکار و رفتارهای ناسالم مرتبط با خواب
- آموزش تصویرسازی ذهنی برای کنترل کابوس و وحشت شبانه
درمان دارویی پاراسومنیا
داروها خط اول درمان اختلال خواب پریشی به‌شمار نمی‌آیند، اما اگر رعایت بهداشت خواب و عادات خواب مناسب علائم را برطرف نکنند، می‌توانند موثر واقع شوند. پزشک معمولا برای پاراسومنیای NREM دارو تجویز نمی‌کند، اما داروهایی که ممکن است برای پاراسومنیای REM تجویز شوند، عبارت‌اند از:
لازم به ذکر است، گاهی فرد مبتلا به پاراسومنیا به دلیل ترس از تکرار رفتارهای شبانه، دچار اضطراب یا بی‌خوابی شبانه می‌شود. در چنین مواردی، پزشک ممکن است برای بهبود کیفیت خواب، علاوه بر درمان اصلی، بهترین دارو برای بی خوابی شبانه را بر اساس شرایط فرد تجویز کند.
چگونه از آسیب خواب پریشی جلوگیری کنیم؟
برای جلوگیری از آسیب پاراسومنیا باید محیط خواب شما ایمن باشد. نکات مهم در این مورد شامل موارد زیر می‌شوند:
- وسایل خطرناک، سنگین، شکستنی و تیز را از محیط اتاق خواب دور کنید.
- چراغ خواب را در جای خود محکم کنید تا به راحتی جدا نشود.
- برای جلوگیری از آسیب ناشی از سقوط، اطراف تخت خود تشک نرم بگذارید.
- لبه تخت خود را با بالش‌های نرم بپوشانید.
- کنار تخت خود بطری و لیوان آب پلاستیکی بگذارید.
- دربهای خروجی و پنجره‌ها را قفل کرده و در صورت امکان زنگ هشدار نصب کنید.
- اگر فرد مبتلا به خواب پریشی، رفتار تهاجمی مانند لگد زدن دارد، به طور مشترک با او روی یک تخت نخوابید.
راهنمای مراجعه به پزشک
خواب پریشی یا پاراسومنیا یکی از اختلالات خواب است که می‌تواند با رفتارهای غیر معمول، ناخواسته و گاهی خطرناک در طول خواب همراه شود. این اختلال می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما در کودکان شایع‌تر است. پاراسومنیا انواع مختلفی دارد که هر یک ویژگی‌های خاص خودشان را دارند و می‌توانند بر کیفیت زندگی فرد و اطرافیانش تاثیر منفی بگذارند. ما در این مقاله از مجله درمانکده به طور مفصل شما را با علل، علائم، انواع و روش درمان پاراسومنیا آشنا کردیم.
اگر در این مورد سوالات بیشتری دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس مشاوره آنلاین داشته باشید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید. همچنین می‌توانید با روانپزشک آنلاین مشاوره داشته باشید و یا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانپزشک از روانپزشک مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
برخی دلایل پاراسومنیا مانند بیماری عصبی، مشکلات روانشناختی و علل ژنتیکی قابل پیشگیری نیستند، اما می‌توان با رعایت بهداشت خواب، تنظیم ساعت خواب و بیداری منظم و محدود کردن مصرف الکل از دیگر علت‌های بروز آن جلوگیری کرد.
اگر پاراسومنیا به طور مکرر و با شدت زیاد ادامه پیدا کند، موجب آسیب‌های جسمی، اختلال در کیفیت خواب، افزایش اضطراب، ترس از به خواب رفتن و ایجاد تنش در روابط شخصی می‌شود.
اگر خواب کافی ندارید، کیفیت خواب‌تان کم شده، با احساس گیجی از خواب بیدار می‌شوید، توانایی حرکت‌تان پس از بیداری کاهش می‌یابد یا بدون علت پزشکی کنترل ادرارتان را از دست داده‌اید، بهتر است در مورد علائم خود با پزشک متخصص مشورت کنید.
منابع: clevelandclinic | webmd
