آزمایش FBS (آزمایش قند خون ناشتا) چیست؟ تفسیر کامل آن

آزمایش قند خون ناشتا (Fasting blood glucose یا آزمایش fbs) یکی از تست‌های چکاپ روتین سالیانه است. اگر می‌خواهید بدانید به دیابت یا پره دیابت (prediabetes) مبتلا هستید یا خیر؛ تست fbs اولین آزمایشی است که باید آن را انجام دهید. همچنین انجام آن به همه کسانی که یکی از اعضای خانواده به قند خون بالا مبتلا است، پیشنهاد می‌شود. این مقاله از مجله سلامت درمانکده به معرفی آزمایش fbs، علت تجویز آن، تفسیر آزمایش blood sugar، میزان نرمال fbs و دیگر مفاهیم مربوط به آن پرداخته است.

آزمایش fbs چیست؟

آزمایش قند خون ناشتا، میزان گلوکز خون (Glucose) را اندازه‌گیری می‌کند. گلوکز نوعی قند ساده (مونوساکارید) است که از تجزیه مواد غذایی به دست می‌آید. این قند به کمک هورمون انسولین به سمت سلول‌های بدن حرکت و انرژی آنها را تامین می‌کند. حالا سوال اینجاست، چه اتفاقی باعث بالا بودن fbs در آزمایش خون می‌شود؟ گاهی اوقات هورمون انسولین نمی‌تواند گلوکز را به سمت سلول‌های بدن هدایت کند، در نتیجه آنها در خون جمع می‌شود و زمینه را برای بروز دیابت فراهم می‌کنند. اگر در این مرحله آزمایش Fasting Blood Sugar را انجام دهید، نتایج آن، بالا بودن سطح قند خون را تایید می‌کنند.

علت تجویز آزمایش FBS چیست؟

فوق تخصص غدد، تست fbs را با هدف پیشگیری، درمان و کنترل قند خون بالا تجویز می‌کند. با تفسیر آزمایش قند خون ناشتا، مشخص می‌شود که شما به دیابت نوع ۲ مبتلا شده‌اید یا در مرحله پره‌دیابت (پیش دیابت) قرار دارید.

همچنین اگر در خانواده خود سابقه دیابت داشته باشید، لازم است در بازه‌های زمانی معین تست fbs را بدهید. قند خون بالا، بیماری خاموشی است. این بیماری چنان آهسته در وجودتان رشد می‌کند که اصلا متوجه آن نمی‌شوید. اختلالات بینایی (تاری دید)، آسیب‌های کلیوی، بیماری‌های قلبی و عروقی و فشار خون بالا از عوارض جدی دیابت به‌شمار می‌روند.

بیشتر بخوانیم: تست بلع باریم چیست؟

چطور برای آزمایش قند خون ناشتا حاضر شوم؟

• برای انجام تست fbs لازم است به مدت ۸ تا ۱۲ ساعت ناشتا باشید.
• شب قبل از آزمایش یک وعده شام سبک بخورید و سعی کنید تغییر خاصی در رژیم غذایی‌تان نداشته باشید.
• اگر داروی خاصی مصرف می‌کنید، حتما قبل از نمونه‌گیری و انجام آزمایش با پزشک راجع به آن صحبت کنید.
• در طی مدت زمان ناشتایی می‌توانید برای رفع تشنگی آب بنوشید؛ اما مصرف چای، قهوه و آبمیوه ممنوع است.
• سعی کنید مدت زمان ناشتایی را رعایت کنید. اگر زودتر یا دیرتر برای انجام آزمایش قند خون ناشتا، اقدام کنید، ممکن است نتیجه آزمایش خون با خطا مواجه شود.
• هنگام مراجعه به آزمایشگاه، حتما یک خوراکی همراه داشته باشید تا پس از نمونه‌گیری بخورید. به این ترتیب از ضعف احتمالی جلوگیری می‌کنید.

نحوه انجام آزمایش FBS چگونه است؟

تکنسین آزمایشگاه، نمونه خون را از ورید بازویی شما می‌گیرد. برای این منظور باندی به نام گارو را روی بازوی شما می‌بندد و پس از پیدا کردن رگ، با سرنگ خونگیری را انجام می‌دهد. اگر پزشک این تست را برای نوزاد تجویز کرده باشد، نمونه خون از پاشنه پای کودک گرفته می‌شود.

پس از خونگیری برای لحظاتی در محل آزمایشگاه حضور داشته باشید تا در صورت بروز عوارض احتمالی، به وضعیت شما رسیدگی شود.

میزان نرمال و سطح بحرانی قند خون در آزمایش FBS

میزان نرمال fbs و سطح بحرانی آن را در جدول زیر می‌بینید:

وضعیت قند خون	تفسیر آزمایش blood sugar
رِنج نرمال قند خون ناشتا	۹۹ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (mg/dL) و کمتر از آن
پره‌دیابت (prediabetes)	۱۰۰ تا ۱۲۵ mg/dL
دیابت	۱۲۶ mg/dL و بالاتر

نکته: سطح قند خون ناشتا برای افراد دیابتی باید بین ۸۰ تا ۱۳۰ mg/dL باشد.

بیشتر بخوانیم: تست مثبت کرونا؛ و هرآنچه که باید بدانید

تفسیر آزمایش قند خون ناشتا

اگر نتیجه برگه آزمایش، بالا بودن fbs را نشان دهد، پزشک متخصص احتمالا تکرار تست خون را تجویز می‌کند. اگر نتیجه همچنان مثبت بود، برنانه درمانی شما آغاز می‌شود.

پزشک برای تفسیر آزمایش FBS، سایر تست‌های مرتبط با آن را نیز توصیه می‌کند. تست‌های مربوط با آزمایش fbs شامل موارد زیر هستند:

تست A1C یا HbA1c

این آزمایش برای تشخیص دیابت نوع یک از ۲ کاربرد دارد. نتایج آن میزان هموگلوبین خون که به گلوکز متصل می‌شود را نشان می‌دهد. اگر سطح این تست بالا باشد، یعنی فرد با دیابت کنترل‌نشده مواجه است. نتایج آن با درصد بیان می‌شود:

وضعیت	سطح تست HbA1c
نرمال	۵.۶ درصد و کمتر
پیش‌دیابت	۵.۷ تا ۶.۴ درصد
دیابت	۶.۵ درصد و بالاتر

جدول زیر نیز به مقایسه سطح تست A1C و میزان گلوکز کمک می‌کند:

سطح A1C در خون	سطح گلوکز خون بر حسب میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (mg/dL)	سطح گلوکز خون بر حسب میلی‌‌مول بر لیتر (mmol/L)
۶ درصد	۱۲۶	۷
۷ درصد	۱۵۴	۸.۶
۸ درصد	۱۸۳	۸
۹ درصد	۲۱۲	۱۱.۸
۱۰ درصد	۲۴۰	۱۳.۴
۱۱ درصد	۲۶۹	۱۴.۹
۱۲ درصد	۲۹۸	۱۶.۵

آزمایش قند خون تصادفی (Random blood sugar test)

برای انجام این تست نیازی نیست ناشتا باشید و در هر ساعتی از روز می‌توانید برای نمونه‌گیری اقدام کنید. این تست بیشتر برای افرادی تجویز می‌شود که به دیابت نوع ۱ مبتلا هستند و پزشک یک بررسی سریع از وضعیت آنها را می‌خواهد. اگر نتیجه ۲۰۰ میلی‌‌گرم بر دسی‌لیتر و بیشتر از آن باشد، یعنی به دیابت مبتلا هستید.

آزمایش تحمل گلوکز OGTT یا (Glucose tolerance test)

این تست به تشخیص دیابت بارداری و دیابت تیپ یک و ۲ کمک می‌کند. این تست ۲ مرحله دارد. در مرحله اول باید ناشتا باشید و خون دهید. پس از آن یک محلول گلوکز باید بخورید که آزمایشگاه در اختیار شما قرار می‌دهد. سپس در بازه‌های زمانی مشخص که معمولا ۳۰ دقیقه، یک ساعته، یک و نیم ساعته، ۲ و سه ساعته است، دوباره از شما نمونه خون گرفته می‌شود. این بازه‌های زمانی توسط پزشک معالج تعیین می‌شود.

بیشتر بخوانیم: تست فولیک اسید خون؛ نحوه انجام این آزمایش چگونه است؟

جدول مقایسه انواع تست قند خون و نتایج آنها

نتایج	تست A1C یا HbA1c	آزمایش FBS	آزمایش تحمل گلوکز OGTT	آزمایش قند خون تصادفی
نرمال	کمتر از ۵.۷درصد	۹۹ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (mg/dL) یا کمتر	۱۴۰ mg/dL یا کمتر	—
پیش دیابت	۵.۷ تا ۶.۴ درصد	۱۰۰ تا ۱۲۵ mg/dL	۱۴۰- ۱۹۹ mg/dL	—
دیابت	۶.۵ درصد و بالاتر	۱۲۶ mg/dL و بالاتر	۲۰۰ mg/dL و بالاتر	۲۰۰ mg/dL و بالاتر

علت بالا بودن FBS در آزمایش خون

به سطح بالای قند خون هیپرگلیسمی (hyperglycemia) می‌گویند که موارد زیر از رایج‌ترین دلایل بروز آن هستند:

• بیماری‌های زمینه‌ایی مانند مشکلات لوزالمعده یا غدد فوق کلیوی.
• استرس
• خوردن بیش‌از‌حد مواد غذایی دارای نشاسته و قند
• بی‌تحرکی
• بی‌توجهی به مصرف داروهای دیابت

بیشتر بخوانیم: آزمایش تستوسترون چیست؟ و چه زمانی تجویز می‌شود؟

علائم FBS بالا در آزمایش خون

• تکرر ادرار
• تشنگی شدید
• احساس ضعف و خستگی
• کاهش وزن
• اختلالات بینایی مانند تاری دید

علت پایین بودن FBS در آزمایش خون

پزشکان به سطح پایین قند خون هیپوگلیسمی (hypoglycaemia) می‌گویند. این عارضه بیشتر در افرادی دیده می‌شود که انسولین مصرف می‌کنند. اگر سطح پایین قند خون به سرعت درمان نشود، تهدیدکننده زندگی خواهد بود.

• مصرف بیش از حد انسولین
• بی‌توجهی به وعده‌های غذایی
• فعالیت‌های شدید ورزشی

علائم fbs پایین در آزمایش خون

• احساس گرسنگی و ضعف
• تعریق بیش‌از حد
• لرزش عضلات بدن
• احساس سوزن سوزن سوزن شدن لب‌ها
• ضربان قبل بالا
• تاری دید
• خواب‌الودگی

ممکن است علائم قند خون پایین در خواب ایجاد شوند. در این حالت بیمار پس از بیدار شدن با سردرد، احساس خستگی و تعریق زیاد مواجه خواهد شد.

بیشتر بخوانیم: 15 آزمایش و تست مهم برای افراد مسن

سخن آخر

آزمایش FBS (آزمایش قند خون ناشتا)، یکی از آزمایش‌های روتین و رایج برای تشخیص دیابت است. اگر با علائمی مانند تاری دید، تکرر ادرار و تشنگی بیش‌از حد مواجه هستید، بهتر است سطح قند خون خود را کنترل کنید. تست FBS به همه زنان باردار، افرادی که در خانواده آنها سابقه دیابت وجود دارد و کسانی که با چاقی و اضافه وزن مواجه هستند، پیشنهاد می‌شود.

برای مشاوره با متخصص غدد آنلاین در سایت درمانکده کلیک کنید.

بیشتر بدانید: چه زمانی باید آزمایش ویتامین B12 داده شود؟

سوالات رایج

منبع: cdc.gov | my.clevelandclinic | medicalnewstoday