تنبلی چشم یا آمبلیوپی یک بیماری در اوایل کودکی است که در آن بینایی کودک در یک چشم آنگونه که باید، رشد نمی کند.
در این بیماری، مغز بیشتر بر یک چشم تمرکز می کند و عملا چشم “تنبل” را نادیده می گیرد. اگر این چشم به درستی تحریک نشود، سلول های عصبی که مسئول بینایی هستند به طور طبیعی تکامل نمی یابند.
در ایالات متحده، تنبلی چشم تقریبا 2 درصد از کل کودکان را درگیر می کند و شایع ترین عامل نابینایی جزئی یا کلی در یک چشم به شمار می آید. اصطلاح “تنبلی چشم” گمراه کننده است زیرا چشم تنبل نیست. در واقع این یک مشکل تکاملی در عصب متصل کننده چشم به مغز است، و خود چشم مشکلی ندارد.
بهتر است بخوانید: لیست علائم و نشانه های کرونا
چند نکته در مورد تنبلی چشم
- نشانه های تنبلی چشم شامل تاری دید و درک ضعیف عمق است.
- تنبلی چشم یک مشکل چشمی نیست بلکه ارتباط چشم با مغز مشکل دارد.
- تنبلی چشم می تواند توسط عوامل مختلفی مانند یک عدم تعادل ماهیچه ای یا بیماری چشمی ایجاد شود.
- درمان می تواند موثر واقع گردد و هر چه زودتر شروع شود بهتر است.
درمان
معمولا هر چه سن کودک کمتر باشد، اثربخشی درمان بیشتر خواهد بود. پس از 8 سالگی، احتمال بهبود بینایی به طور قابل توجهی کاهش می یابد ولی درمان هنوز هم می تواند موثر باشد.
دو روش برای درمان تنبلی چشم وجود دارد:
- برطرف کردن یک مشکل اساسی در چشم
- به کار انداختن چشم مبتلا به تنبلی برای تکامل بینایی
بیشتر بخوانید : گل مژه چیست و چگونه درمان می‌شود؟
درمان مشکلات اساسی چشم
بسیاری از کودکانی که دید یکسانی از دو چشم ندارند (آنیزومتروپی)، نمی دانند که به یک مشکل چشمی مبتلا هستند زیرا چشم قوی تر و مغز کمبودها را جبران می کنند. چشم ضعیف تر به تدریج بدتر شده و تنبلی چشم ایجاد می شود.
عینک:
برای کودک مبتلا به نزدیک بینی، دوربینی یا آستیگماتیسم عینک تجویز می شود. کودک باید همواره از عینک استفاده کند تا متخصص بتواند میزان تاثیر آن در بهبود مشکلات بینایی مرتبط با تنبلی چشم را ارزیابی کند. همچنین عینک می تواند انحراف چشم را اصلاح کند. گاهی عینک می تواند تنبلی چشم را برطرف نموده و به درمان دیگری نیاز نیست.
گاهی کودک از زدن عینک شکایت می کند و می گوید که وقتی از عینک استفاده نمی کند دید بهتری دارد. برای اثربخشی درمان، باید کودکان را به استفاده از عینک تشویق کرد.
جراحی آب مروارید یا فاکوامولسیفیکاسیون:
اگر آب مروارید علت تنبلی چشم باشد، می توان آن را با بی حسی موضعی یا بیهوشی عمومی طی عمل جراحی برطرف کرد.
اصلاح افتادگی پلک ها:
در برخی افراد، افتادگی یک پلک و مسدود شدن بینایی چشم ضعیف تر می تواند به تنبلی چشم منجر شده باشد. در این مورد، درمان معمولا از طریق عمل جراحی برای لیفت پلک انجام می شود.
بیشتر بخوانید: عدسی بلوکات و بلوکنترل چه تفاوتی با هم دارند؟
به کار گرفتن چشم تنبل
پس از اصلاح بینایی و رفع هرگونه مشکل اساسی، اقدامات متعددی وجود دارد که می تواند برای کمک به بهبود بینایی انجام شود.
اکلوژن یا استفاده از چشم بند: یک چشم بند بر روی چشم “سالم” قرار می گیرد تا چشم تنبل مجبور به کار شود. از آنجا که مغز اطلاعات را فقط از این چشم دریافت می کند لذا نمی تواند آن را نادیده بگیرد. چشم بند نمی تواند انحراف چشم را برطرف کند ولی باعث بهبود بینایی چشم تنبل می شود.
طول دوره درمان به عوامل زیادی از جمله سن کودک، شدت مشکل، و میزان پایبندی آن ها به دستورالعمل های متخصص بستگی دارد. چشم بند معمولا هر روز چند ساعت پوشیده می شود. کودک باید هنگام استفاده از چشم بند، به انجام فعالیت هایی با فاصله نزدیک مانند خواندن، رنگ آمیزی، یا انجام تکالیف مدرسه تشویق شود.
قطره چشمی آتروپین:
این قطره ها ممکن است برای تاری دید در چشم سالم مورد استفاده قرار گیرند. آتروپین مردمک چشم را گشاد می کند و لذا هنگام مشاهده اشیاء نزدیک، دید را تار می کند. این وضعیت باعث می شود که چشم تنبل بیشتر کار کند. در مقایسه با چشم بند، آتروپین معمولا برای کودکان کمتر ناخوشایند بوده و می تواند به همان اندازه موثر باشد. برای کودکانی که تحمل پوشیدن چشم بند ندارند، ممکن است قطره چشمی تجویز شود.
تمرین بینایی:
تمرینات و بازی های مختلفی وجود دارد که می تواند برای بهبود بینایی در کودکان مورد استفاده قرار گیرد. متخصصان این روش ها را برای کودکان بزرگ تر مفید می دانند. تمرین بینایی می تواند همراه با سایر روش های درمانی انجام شود.
عمل جراحی: گاهی برای بهبود انحراف چشم از عمل جراحی استفاده می شود که به ترازمندی بهتر چشم ها می انجامد. این عمل ممکن است بینایی را بهتر کند یا تاثیری در بینایی نداشته باشد.
تمرین ها
تمرین هایی برای کمک به اصلاح بینایی وجود دارد که با عنوان ارتوپتیک شناخته می شوند. با این حال، در مراحل اولیه هیچ تمرین خاصی وجود ندارد که بتواند به بهبود تنبلی چشم کمک کند.
ممکن است برای چشم قوی تر از چشم بند استفاده شود و چشم ضعیف برای انجام فعالیت هایی بینایی مانند رنگ آمیزی، نقاشی نقطه به نقطه، بازی کلمات، یا ساختن لگو (بسته به سن کودک)، تحریک شود.
پس از بازگشتن توانایی به چشم ضعیف تر می توان از تمرینات دیگری مانند تمرین های خانگی با مداد (HBPP)، استفاده نمود. در این تمرین، یک مداد با فاصله در مقابل بینی قرار می گیرد و به آهستگی به طرف بینی حرکت داده می شود؛ در طی این حرکت، فرد دید خود را بر روی مداد متمرکز می کند تا اینکه با نزدیک شدن مداد، تصویر آن تار شود.
با این حال، به احتمال زیاد این تمرینات خانگی به عنوان اولین خط درمانی در مورد افراد مبتلا به تنبلی چشم مورد استفاده قرار نمی گیرند. بسیاری از تمرینات ارتوپتیک به بینایی در هر دو چشم نیاز دارند و برای افرادی با مشکلات بینایی مختلف طراحی شده اند.
علت ها
هر عاملی که در مرحله رشد کودک مانع بینایی در یک یا هر دو چشم شود، می تواند باعث تنبلی چشم شود. مغز تصاویر دریافتی از چشم ضعیف تر را نادیده می گیرد، هرچند که علت این وضعیت به طور کامل مشخص نیست.
در ادامه برخی از دلایل احتمالی ذکر شده است.
استرابیسم
استرابیسم عبارت است از عدم تعادل در ماهیچه های چشم که باعث چپ شدن یا انحراف چشم می شود. عدم تعادل ماهیچه ای ردیابی هماهنگ اشیا برای هر دو چشم را دشوار شود. استرابیسم ممکن است ارثی باشد یا ناشی از دوربینی یا نزدیک بینی، یک بیماری ویروسی، یا یک آسیب باشد.
تنبلی چشم آنیزومتروپیک
یک عیب انکساری چشم باعث می شود نور هنگام عبور از عدسی چشم به درستی متمرکز نشود. عیوب انکساری چشم به علت نزدیک بینی، دوربینی، یا آستیگماتیسم رخ می دهند و باعث تاری دید می شوند.
کودک مبتلا به تنبلی چشم آنیزومتروپیک، دوربینی یا نزدیک بینی بیشتری در یک چشم نسبت به چشم دیگر خواهد داشت، که این وضعیت باعث ایجاد تنبلی در چشمی که بیشتر تحت تاثیر قرار گرفته است می شود.
تنبلی چشم ناشی از محرومیت تحریکی
این نوع تنبلی چشم کمتر شایع است. از بینایی در یک چشم جلوگیری شده و آن چشم ضعیف تر می شود. گاهی ممکن است هر دو چشم تحت تاثیر قرار بگیرند.
این وضعیت می تواند به دلایل زیر رخ دهد:
- زخم قرنیه، اسکار، یا بیماری چشمی دیگر
- آب مروارید مادرزادی، که عدسی چشم نوزاد در هنگام تولد کدر است
- پتوز، یا افتادگی پلک
- گلوکوم (آب سیاه)
- آسیب چشمی
- عمل جراحی چشم
همچنین بخوانید: جراحی پیوند قرنیه ؛ کاربرد، انواع، بهبود و عوارض
نشانه ها
کودک مبتلا به تنبلی چشم قادر به تمرکز مناسب با یکی از چشم های خود نخواهد بود.
چشم دیگر این مشکل را جبران می کند، به حدی که مشکل چشم ضعیف بیشتر می شود.
چشمی که دارای اختلال بینایی است نمی تواند تصاویر واضحی دریافت کند. مغز اطلاعات واضحی دریافت نمی کند و در نهایت شروع به نادیده گرفتن آن چشم می کند.
در بسیاری از موارد، مغز و چشم قوی تر این کمبود را جبران می کنند به طوری که کودک متوجه نمی شود مشکلی دارد. به همین علت است که چشم تنبل اغلب تا زمانی که کودک آزمایش های معمول چشم را انجام ندهد، تشخیص داده نمی شود.
نشانه های تنبلی چشم می تواند شامل موارد زیر باشد:
- تاری دید
- دوبینی
- درک ضعیف عمق
- عدم هماهنگی چشم ها
- انحراف چشم، به سمت بالا، پایین، بیرون یا داخل
مهم است که کودک تحت یک معاینه بینایی قرار گیرد. در بیشتر کشورها، اولین معاینه چشم در سن 3 تا 5 سالگی انجام می شود. در صورت وجود سابقه خانوادگی انحراف چشم، آب مروارید مادرزادی، یا سایر بیماری های چشمی، بررسی زودهنگام چشم بسیار مهم است. والدینی که متوجه حرکات غیر طبیعی چشم نوزاد چند هفته ای خود می شوند، باید چشم پزشک را مطلع سازند.
مشاهده بیشتر : لیست دکتر چشم پزشک
تشخیص
تشخیص زودهنگام، ترجیحا قبل از 6 سالگی ضروری است. از آنجا که کودک اغلب متوجه وجود مشکل نمی شود، همواره تشخیص تنبلی چشم امکان پذیر نیست.
معاینه معمول چشم
در کشورهای توسعه یافته، کودکان بین سنین 3 تا 5 سالگی یا پیش از آغاز مدرسه تحت اولین معاینه چشم قرار می گیرند. لذا اکثر موارد تنبلی چشم تشخیص داده شده و تحت درمان قرار می گیرد.
اگر متخصص چشم پزشک یا بینایی سنج به تنبلی چشم کودک مشکوک شود، آزمایش های بیشتری قبل از تشخیص قطعی انجام می شود.
هر چشم به طور جداگانه معاینه می شود تا وجود هرگونه نزدیک بینی یا دوربینی و شدت آن تعیین گردد. همچنین برای بررسی انحراف چشم، کودک به دقت مورد آزمایش قرار می گیرد.
عوارض
نابینایی: اگر تنبلی چشم درمان نشود، ممکن است بیمار نهایتا دید آن چشم را از دست بدهد. این نابینایی معمولا دائمی است. طبق اعلام موسسه ملی چشم آمریکا، تنبلی چشم شایع ترین عامل اختلال بینایی در یک چشم در افراد بزرگسال و میانسال آمریکا محسوب می شود.
انحراف چشم: استرابیسم، یا عدم هم ترازی چشم ها، می تواند به یک مشکل دائمی تبدیل شود.
دید مرکزی: اگر تنبلی چشم در دوران کودکی درمان نشود، ممکن است دید مرکزی بیمار به درستی تکامل نیابد. این مشکل می تواند توانایی فرد در انجام بعضی کارها را تحت تاثیر قرار دهد.
[sibwp_form id=5]
