برخی افراد، هر روز صبح بعد از یک خواب طولانی و کافی، همچنان با بدنی سنگین، ذهنی مه‌آلود و خمیازه‌هایی که تمامی ندارد، از خواب بیدار می‌شوند. آن‌ها در طول روز همیشه خسته هستند و در موقعیت‌های حساس مانند جلسه کاری، کلاس درس یا پشت فرمان چرت می‌زنند. این تجربه ناتوان‌کننده می‌تواند ناشی از اختلال پرخوابی یا همان هایپرسومنیا باشد. برخلاف تصور رایج، این اختلال فقط پرخوابی زیاد نیست، بلکه گاهی نشان‌دهنده اختلال در سیستم خواب بدن است که می‌تواند بر اثر دلایل عصبی، روانی یا فیزیولوژیکی رخ دهد.
اگر شما هم صبح‌ها با خستگی از خواب بیدار می‌شوید و تمایل به زیاد خوابیدن دارید، در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید تا علل پرخوابی و روش‌های درمان آن را مورد بررسی قرار دهیم.
فهرست محتوا
اختلال پرخوابی چیست؟
پرخوابی که در انگلیسی به آن هایپرسومنیا (Hypersomnia) می‌گویند، نوعی اختلال خواب است که با خوابآلودگی بیش از حد در طول روز و تمایل شدید به خوابیدن حتی پس از خواب شبانه کافی مشخص می‌شود. افراد مبتلا به اختلال پرخوابی معمولا در موقعیت‌های نامناسب مثل محل کار، کلاس درس یا هنگام رانندگی دچار خوابآلودگی شدیدی می‌شوند. این وضعیت به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی، تمرکز، عملکرد شغلی و روابط اجتماعی فرد تاثیر منفی می‌گذارد. در واقع، می‌توان گفت هایپرسومنیا چیزی فراتر از نیاز بدن به چرت روزانه است. افراد مبتلا به این اختلال نمی‌توانند خوابآلودگی خود را کنترل کنند و معمولا چندین بار در طول روز می‌خوابند، بدون اینکه به آن نیاز داشته باشند.
انواع هایپرسومنیا
متخصصان سلامت روان اختلال پرخوابی را در ۲ دسته اولیه و ثانویه طبقه‌بندی می‌کنند. در پرخوابی اولیه، خوابآلودگی زیاد به خودی‌خود و بدون اینکه شرایط دیگری باعث آن شود، ایجاد می‌شود. در حال حاضر، ۳ نوع پرخوابی اولیه شناسایی شده که شامل موارد زیر هستند:
- پرخوابی ایدیوپاتیک: بدون هیچ علت شناخته‌شده‌ای ایجاد می‌شود و رایج‌ترین نوع هایپرسومنیا به‌شمار می‌آید.
- سندرم کلاین-لوین: این سندرم باعث می‌شود فرد به طور غیر عادی طولانی بخوابد. افراد مبتلا به KLS، به طور یکنواخت حدود ۱۶ تا ۲۰ ساعت می‌خوابند.
- نارکولپسی: در این بیماری، مغز نمی‌تواند خوابیدن و بیدار ماندن فرد را کنترل کند.
پرخوابی ثانویه ناشی از یک بیماری، مصرف داروی خاص (آرام‌بخش‌ها، شل‌کننده‌های عضلانی، ضد روان‌پریشی‌ها) یا وضعیت پزشکی شناخته‌شده مانند آپنه خواب انسدادی، پارکینسون، اختلالات متابولیکی، سندرم خواب ناکافی و اختلالات خلقی همچون افسردگی است.
علائم اختلال پرخوابی
مهم‌ترین علائم هایپرسومنیا شامل موارد زیر هستند:
- احساس نیاز مداوم به خواب حتی پس از خواب شبانه کافی
- خوابآلودگی مفرط در طول روز
- افزایش تحریک پذیری به دلیل کمبود خواب
- کاهش انرژی
- اضطراب
- مشکل در بیدار شدن هنگام صبح یا چرت روزانه به دلیل مستی خواب
- احساس گیجی یا عصبانیت هنگام بیدارشدن از خواب
- از دست دادن اشتها
- سردرد
- توهم
- اختلال در حافظه
- بی‌قراری
- فلج خواب
- تفکر و گفتار کند و آهسته
- مشکل در تمرکز و توجه
- خوابیدن بیش از ۱۱ ساعت اما همچنان حس خوابآلودگی وجود دارد.
- چرت زدن‌های بی‌فایده در طول روز که احساس خوابآلودگی را برطرف نمی‌کند.
پرخوابی نشانه چیست؟
علت خواب زیاد از نظر روانشناسی، ابتلا به اختلالات خلقی مانند افسردگی است. اما این مورد تنها دلیل زیاد خوابیدن به‌شمار نمی‌آید، بلکه یک سری دلایل بالقوه وجود دارند که شامل موارد زیر می‌شوند:
- کمبود خواب مزمن
- اختلالات خواب مانند نارکولپسی
- سندرم کلاین-لوین
- آپنه خواب
- اضافه وزن
- سابقه پرخوابی در خانواده
- مصرف الکل و مواد مخدر
- آسیب به سر یا بیماری عصبی مانند مولتیپل اسکلروز، بیماری پارکینسون، آنسفالیت یا صرع
- اختلالات خلقی مانند افسردگی
- مصرف برخی داروهای آرام‌بخش، ضد افسردگی، آنتی‌هیستامین‌ها، ضد صرع، داروهای ضد فشار خون، شل‌کننده‌های عضلات اسکلتی، داروهای ضد پارکینسون، مواد افیونی و ضد روان‌پریشی
- سبک زندگی نامنظم و همراه با تغییر زیاد در برنامه خواب
علت پرخوابی در زنان
علت خواب زیاد در زنان می‌تواند از علائم یائسگی یا تغییرات هورمونی دوران قاعدگی باشد. همچنین علائم تیروئید کم کار، افسردگی و آپنه خواب به همراه مصرف مداوم داروهای ضد افسردگی، مسکن و خواب‌آور از دیگر دلایل اختلال پرخوابی در زنان به‌شمار می‌آیند.
علت خواب زیاد در مردان
ساعت کاری طولانی‌مدت آقایان می‌تواند یکی از دلایل اختلال پرخوابی آن‌ها به‌شمار بیاید. همچنین دیگر دلایل رایج این اختلال همچون آپنه خواب انسدادی، اختلالات عصبی، مصرف الکل، مواد مخدر و افسردگی می‌توانند علت خوابآلودگی بیش از حد مردان باشند.
علت پرخوابی و خستگی زیاد
برخی متخصصان معتقدند، کمبود آهن و ویتامین می‌توانند علت پرخوابی و خستگی مداوم باشند. با این حال، دیگر شرایط پزشکی همچون بیماری دیابت، کم‌کاری تیروئید، ناراحتی قلبی، سندرم خستگی مزمن، آنفولانزا، انواع سرطان و بیماری سلیاک هم می‌توانند باعث خواب زیاد همراه با احساس خستگی مداوم شوند.
دلیل پر خوابی در بارداری
افزایش سطح هورمون‌ها به‌ویژه هورمون پروژسترون از دلایل اصلی پرخوابی در دوران بارداری به‌شمار می‌آید. عواملی دیگری همچون آپنه خواب، کمبود آهن و خستگی روحی یا جسمی می‌توانند از عوامل ایجادکننده اختلال پرخوابی در دوران بارداری باشند.
علت خواب زیاد در کودکان
کودکان معمولا پرخوابی را به دلیل تحرک زیاد و خستگی جسمی تجربه می‌کنند. البته دیگر عوامل موثر در ایجاد اختلال پرخوابی مانند سندرم کلاین-لوین و آپنه خواب می‌توانند دلیل خواب زیاد کودکان باشند.
خواب زیاد نشانه کمبود کدام ویتامین است؟
اختلال پرخوابی دلایل مختلفی دارد. کمبود برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی (آهن و منیزیم) می‌توانند علت خستگی و خواب زیاد باشند. مهم‌ترین ویتامین‌هایی که کمبود آن‌ها علائمی همچون خوابآلودگی و خستگی مفرط ایجاد می‌کنند، عبارت‌اند از:
- ویتامین D
- ویتامین C
- ویتامین B12
- ویتامین B6
- ویتامین B9
- ویتامین B3
- ویتامین B2
روش تشخیص اختلال پرخوابی
تشخیص هایپرسومنیا نیازمند بررسی دقیق علائم، سابقه پزشکی و استفاده از آزمایشات تخصصی خواب است. پزشک ابتدا سوالاتی درباره مدت و کیفیت خواب شبانه، شدت خوابآلودگی در طول روز، عادات خواب، مصرف دارو یا سابقه خانوادگی ابتلا به اختلالات خواب سوال می‌پرسد.
بعد از آن، ممکن است برای بررسی پرخوابی و میزان خستگی از پرسشنامه‌های خواب همچون مقیاس خوابآلودگی اپورث و مقیاس خوابآلودگی استنفورد استفاده کند. همچنین این احتمال وجود دارد، از بیمار خواسته شود که دفترچه خواب برای ثبت علائم، داروهای مصرفی و کیفیت خواب داشته باشد. این دفترچه کمک می‌کند تا متخصص مطمئن شود، علت خواب زیاد ناشی از مشکل عاطفی یا مصرف داروی خاصی نیست.
آزمایشاتی که برای تایید نهایی اختلال پرخوابی مورد استفاده قرار می‌گیرند، عبارت‌اند از:
- آزمایش خون
- اسکن کامپیوتری (CT)
- تست خواب پلی سومنوگرافی
- الکتروانسفالوگرافی (EEG)
- تست تاخیر خواب چندگانه (MSLT)
برای درمان اختلال پرخوابی (هایپرسومنیا) چه کار کنیم؟
درمان پر خوابی بسته به نوع و علت آن متفاوت است و می‌تواند شامل درمان دارویی، اصلاح سبک زندگی، درمان بیماری زمینه‌ای (مانند آپنه خواب، کم‌کاری تیروئید و کمبود ویتامین) و در برخی موارد درمان روانشناختی باشد. در ادامه رایج‌ترین گزینه‌های درمان هایپرسومنیا را آورده‌ایم:
قرص برای پرخوابی
زمانی که هایپرسومنیا ناشی از نارکولپسی باشد (موجب خوابآلودگی شدید در طول روز می‌شود)، پزشک قرص درمان پرخوابی به نام مودافینیل تجویز می‌کند. این قرص با تحریک سیستم عصبی مرکزی، باعث می‌شود تا فرد در طول روز بتواند بیدار بماند. آمفتامین، متیل فنیدات یا دکستروآمفتامین دیگر داروها از گروه محرک‌ها هستند که ممکن است پزشک متخصص برای درمان پرخوابی تجویز کند.
تغییر سبک زندگی
در بسیاری از موارد پزشکان برای درمان اختلال پرخوابی، بهبود بهداشت خواب و تغییر سبک زندگی را پیشنهاد می‌دهند. برای این منظور کافیست:
- یک برنامه خواب منظم و ثابت داشته باشید.
- از مصرف کافئین، الکل و داروهای خواب‌آور قبل از خواب بپرهیزید.
- در طول روز فعالیت بدنی منظمی داشته باشید.
- محیط خواب آرام، خنک و تاریک آماده کنید.
درمان روانشناختی پرخوابی
در صورتی که هایپرسومنیا با اضطراب و افسردگی همراه باشد، پزشک از درمان رفتاری شناختی (CBT) و آموزش مدیریت استرس استفاده می‌کند.
درمان پرخوابی با داروهای گیاهی
اطباء طب سنتی مصرف برخی گیاهان دارویی مانند جنسینگ، نعناع، ماکا، زنجبیل یا کندر را برای خوابآلودگی بیش از حد موثر می‌دانند. شما می‌توانید از این گیاهان دمنوش تهیه کرده و روزانه یک فنجان میل کنید. با این حال، یادتان باشد مصرف خودسرانه گیاهان دارویی برای درمان هایپرسومنیا ممکن است به دلیل ایجاد حساسیت یا تداخل با داروهای شیمیایی خطرناک باشد؛ از همین‌رو بهتر است قبل از مصرف آن‌ها با پزشک مشورت کنید.
عوارض هایپرسومنیا چیست؟
اگر اختلال پرخوابی نادیده گرفته شود، می‌تواند پیامدهای منفی برای سلامت و روابط اجتماعی فرد به همراه داشته باشد. مهم‌ترین عوارض پر خوابی عبارت‌اند از:
- خوابآلودگی مداوم و اختلال در تمرکز
- کاهش عملکرد، سرعت واکنش و فراموش‌کاری در محل کار یا تحصیل
- چرت زدن و کاهش هوشیاری هنگام رانندگی و افزایش خطر تصادفات
- عقب انداختن کارها به دلیل احساس نیاز به خواب و خستگی افراطی
- پرخاشگری، تحریک‌پذیری و کلافگی در ارتباط با دیگران
- کناره‌گیری اجتماعی، کاهش تعامل با دیگران و ایجاد تنش در روابط خانوادگی
- افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های جسمی مانند دیابت، ناراحتی قلبی، فشار خون بالا و اضافه وزن
چگونه از اختلال هایپرسومنیا پیشگیری کنیم؟
بهترین راهکار برای پیشگیری از اختلال پرخوابی، رعایت اصول صحیح خواب و تغییر سبک زندگی است. در ادامه چند راهکار موثر برای پیشگیری از بروز این اختلال آورده‌ایم:
- سعی کنید هر روز، حتی آخر هفته‌ها در ساعت مشخصی بخوابید و بیدار شوید. این کار به تنظیم ساعت بیولوژیکی بدن‌تان کمک می‌کند.
- در طول روز چرت‌های طولانی یا نامنظم نزنید؛ زیرا باعث برهم خوردن چرخه خواب شبانه و خوابآلودگی بیشتر در طول روز می‌شود.
- انجام فعالیت بدنی منظم در طول روز به بهبود کیفیت خواب و افزایش انرژی روزانه کمک می‌کند.
- مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار، الکلی و نیکوتین را به‌ویژه در ساعت پایانی روز محدود کنید؛ زیرا بر کیفیت خواب شبانه تاثیر منفی می‌گذارند.
- در رختخواب از وسایل الکترونیکی مانند تلفن همراه، لپ‌تاپ و تلویزیون استفاده نکنید؛ زیرا نور آبی آن‌ها باعث اختلال در ترشح ملاتونین (هورمون تنظیم‌کننده چرخه خواب و بیداری) و کاهش کیفیت خواب می‌شود.
- دمای اتاق‌تان را به نحوی تنظیم کنید که فضای خواب خنک باشد. همچنین از روشن گذاشتن چراغ‌های اضافی بپرهیزید.
- استرس یکی از عوامل اختلال در خواب است. برای مدیریت استرس از روش‌های آرام‌سازی همچون مدیتیشن یا مشاوره روانشناختی و شرکت در گروه‌های حمایتی استفاده کنید.
راهنمای مراجعه به پزشک
اختلال پرخوابی یا هایپرسومنیا یکی از مشکلات مهم در حوزه سلامت خواب به‌شمار می‌آید که با خوابآلودگی بیش از حد در طول روز، حتی پس از خواب کافی در شب همراه است. این اختلال دلایل مختلفی دارد و می‌تواند عملکرد روزانه، تمرکز، کیفیت زندگی، سلامت روان و جسم فرد را تحت تاثیر قرار دهد.
ما در این مقاله از مجله درمانکده به طور مفصل بررسی کردیم خواب زیاد نشانه چیست و چگونه می‌توان هایپرسومنیا را درمان کرد. اگر در این مورد سوالات بیشتری دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس مشاوره آنلاین داشته باشید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید. همچنین می‌توانید با روانپزشک آنلاین مشاوره داشته باشید و یا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانپزشک از روانپزشک مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
هایپرسومنیا دلایل مختلفی دارد. این اختلال گاهی به دلیل پرخوابی ایدیوپاتیک، سندرم کلاین-لوین یا نارکولپسی ایجاد شود و بعضی اوقات ناشی از بیماری زمینه‌ای، مصرف دارو یا وضعیت پزشکی خاص است.
افرادی که به طور یکنواخت بیش از ۱۱ ساعت می‌خوابند، مشکوک به هایپرسومنیا هستند و باید تحت نظر پزشک قرار بگیرند.
دلیل خواب زیاد در طب سنتی به طبع افراد مربوط است. اطباء طب سنتی معتقدند، افراد دارای طبع گرم و تر یا سرد و تر به خواب بیشتری نیاز دارند. در چنین وضعیتی، مصرف غذاهایی با طبع سرد، پرخوری و غذاهای بسیار چرب موجب پرخوابی می‌شوند.
منابع: clevelandclinic | metropolisindia | webmd
