پلاکت خون پایین (ترومبوسیتوپنی)؛ آیا خطرناک است؟

پلاکت خون پایین که در اصطلاح پزشکی به آن ترومبوسیتوپنی (Thrombocytopenia) می‌گویند، زمانی رخ می‌دهد که مغز استخوان شما پلاکت کافی نسازد. افراد مبتلا به این بیماری ممکن است خونریزی زیادی داشته باشند یا خونریزی به سختی متوقف شود.

پایین بودن پلاکت‌های خون ممکن است به سه شکل خفیف، متوسط و شدید ظاهر شود. اکثر مردم پلاکت خون پایین را در حالت خفیف تجربه می‌کنند که مشکل‌ساز نخواهد بود. اما اگر به نوع شدید این عارضه مبتلا شدید احتمال خونریزی در چشم، لثه و مثانه‌ها وجود دارد. شدت این خونریزی آن‌قدر زیاد است که به راحتی متوقف نمی‌شود. 

به این وضعیت ترومبوسیتوپنی می‌گویند. «ترومبوسیت‌ها» همان پلاکت‌های موجود در خون هستند و «پنیا» به معنی نداشتن چیزی به اندازه کافی است. اگر آزمایشات اخیر شما نشان‌دهنده کاهش پلاکت‌های خون بوده، در این مقاله از مجله درمانکده همراه ما باشید تا بررسی کنیم علت پایین بودن پلاکت خون چیست؟ آیا خطرناک است یا خیر؟

پلاکت خون پایین یا ترومبوسیتوپنی چیست؟

پلاکت‌ها سلول‌های خونی هستند که برای توقف خونریزی لخته‌های خونی ایجاد می‌کنند. زمانی که مغز استخوان شما نتواند به اندازه کافی پلاکت بسازد، عارضه ترومبوسیتوپنی یا همان کاهش پلاکت‌خون رخ می‌دهد. در این حالت بدن دائما دچار خونریزی می‌شود و توقف آن بسیار دشوار خواهد بود. 

معمولا افراد مبتلا به بیماری‌های خاص مانند سرطان یا بیماری خودایمنی به ترومبوسیتوپنی مبتلا می‌شوند. متخصصین برای درمان پلاکت خون پایین ابتدا تلاش می‌کنند بیماری زمینه‌ای یا تغییر دارویی که باعث ایجاد ترومبوسیتوپنی شده را برطرف کنند.

بیشتر بدانید:چربی خون بالا یا اختلال لیپید چیست؟

آیا پایین بودن پلاکت خون نشانه سرطان است؟

سرطان می‌تواند اصلی‌ترین دلیل ترومبوسیتوپنی یا کاهش پلاکت‌خون باشد اما این عارضه همیشه به معنی بیماری سرطان نیست. معمولا اگر پلاکت خون پایین به عنوان نشانه سرطان در نظر گرفته شود، ناشی از دلایل زیر است:

• سرطان خاص مثل لنفوم یا سرطان خون
• روش‌های درمانی سرطان مانند شیمی درمانی یا پرتودرمانی
• حمله آنتی‌بادی‌های بدن به پلاکت‌های خون و از بین بردن آن‌ها در بعضی موارد سرطان

بیشتر بخوانید: با انواع بیماری های خونی آشنا شوید

محدوده پلاکت‌خون پایین چقدر است؟

مقدار نرمال و غیر طبیعی پلاکت‌ها را در جدول زیر مشخص کرده‌ایم:

طبیعی	بین ۱۵۰۰۰۰ تا ۴۵۰۰۰۰ پلاکت در هر میکرولیتر خون
پایین	کمتر از ۱۵۰۰۰۰ پلاکت در هر میکرولیتر خون
خونریزی جزئی	کمتر از ۵۰۰۰۰ پلاکت در هر میکرولیتر خون
خونریزی جدی	بین ۱۰۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰ پلاکت در هر میکرولیتر خون

آیا پایین بودن پلاکت خون خطرناک است؟

در وضعیت ترومبوسیتوپنی خطر خونریزی خصوصا از عروق خونی کوچکتر جدی است. این موضوع منجر به خونریزی شدید در پوست و قسمت‌ها دیگر بدن می‌شود. از آن‌جا که پلاکت‌های خون در لخته شدن خون نقش مهمی دارد، پایین آمدن سطح پلاکت‌ها می‌تواند منجر به بروز خطرات زیر شود:

• خونریزی داخلی
• جوش‌های پوستی
• قرمزی و برافروخته شدن قرنیه چشم
• ایجاد تاول خونی مخصوصا در دهان
• تامپوناد قلبی (به دلیل مصرف داروهای رقیق‌کننده خون)
• طولانی شدن زمان متوقف‌سازی خونریزی

در موارد نادر این وضعیت منجر به خونریزی مغزی می‌شود. در صورت پایین بودن تعداد پلاکت‌ها و تجربه سردرد یا مشکلات عصبی مزمن، سریعا به پزشک متخصص خون و آنکولوژی مراجعه کنید.

بیشتر بخوانید: نشانه اختلال سلول های خونی

علائم پلاکت خون پایین

علائم پایین بودن پلاکت خون شدید شامل موارد زیر است:

• خون دماغ
• خونریزی لثه
• خونریزی طولانی و بدون وقفه
• خونریزی شدید در دوران قاعدگی
• خونریزی از راست روده (رکتوم)
• وجود خون در مدفوع
• وجود خون در ادرار
• پورپورا ناشی از خونریزی عروق خونی کوچکتر زیر پوست (کبودی‌هایی به رنگ قرمز، بنفش یا قهوه‌ای)
• بثورات پوستی با نقاط کوچک قرمز یا بنفش بنام پتشی

بیشتر بدانید: سرطان طحال چیست؟

در موارد جدی‌تر فرد دچار خونریزی داخلی می‌شود. علائم خونریزی داخلی شامل موارد زیر است:

• وجود خون در ادرار
• وجود خون در مدفوع
• استفراغ خونین یا خیلی تیره

بیشتر بخوانید: علائم کم‌ خونی آپلاستیک

برای اطمینان از علائم ترومبوسیتوپنی به چه دکتری مراجعه کنیم؟

پزشک عمومی می‌تواند نشانه‌های ترومبوسیتوپنی را تشخیص دهد. در صورت نیاز برای بررسی بیشتر شما به پزشک متخصص بیماری‌های خونی (هماتولوژیست) یا فوق تخصص خون و آنکولوژی ارجاع داده می‌شوید. 

همچنین می‌توانید برای اطمینان بیشتر در مورد نشانه‌های پلاکت پایین خون با متخصص خون و انکولوژی آنلاین درمانکده در ارتباط باشید.

چه چیزی باعث ترومبوسیتوپنی می‌شود؟

علت پایین بودن پلاکت خون به یکی از سه دسته زیر مرتبط است:

مغز استخوان

منظور از مغز استخوان، بافت اسفنجی داخل استخوان است. این بخش از بدن مسئولیت تولید تمام اجزای خون از جمله پلاکت‌ها را بر عهده دارد. بنابراین باید گفت علت پایین آمدن پلاکت خون می‌تواند ناشی از عدم ساخت پلاکت‌های کافی در مغز استخوان باشد. این وضعیت معمولا به دلیل سرطان خون مانند لوسمی یا لنفوم رخ می‌دهد.

تخریب پلاکت‌ها

در این حالت مغز استخوان شما به اندازه کافی پلاکت تولید می‌کند اما آن‌ها به دلایل مختلفی از بین می‌روند. درواقع بدن دچار شرایطی شده که با مصرف ذخیره پلاکت خون باعث از بین رفتن سطح طبیعی آن‌ها می‌شود.

هر پلاکت حدود ۱۰ روز در یک بدن سالم عمر می‌کند. در بعضی موارد، تعداد پلاکت خون پایین می‌تواند نتیجه تخریب پلاکت‌ها توسط بدن باشد. این اتفاق می‌تواند به دلیل عوارض داروهای خاص، از جمله داروهای ادرارآور و داروهای ضد تشنج رخ دهد. تخریب پلاکت‌ها همچنین می‌تواند نشانه‌ای از اختلالات زیر باشد:

• اختلال خودایمنی
• بارداری
• عفونت باکتریایی در خون
• پورپورای ترومبوسیتوپنی ایدیوپاتیک یا ترومبوتیک
• سندرم اورمیک همولیتیک
• انعقاد درون‌رگی منتشر

تورم طحال

طحال یکی از اجزای اصلی بدن است که به طور معمول حدود یک یک سوم پلاکت‌های خون را در خود ذخیره می‌کند. طحال ممکن است به دلایل مختلف همچون تورم، پلاکت‌ها را به دام بیندازد تا نتوانند در جریان خون گردش کنند.

چه چیزهایی پلاکت خون را پایین می‌آورد؟

افراد زیادی این سوال برایشان پیش می‌آید که پلاکت خون پایین نشانه چیست؟ در جواب این سوال باید گفت دیگر عوامل اثرگذار بر ترومبوسیتوپنی عبارت‌اند از:

• کم‌خونی آپلاستیک
• کمبود ویتامین
• کمبود فولات
• کمبود آهن
• عفونت‌های ویروسی (مانند HIV ، اپشتین‌بار و آبله‌مرغان)
• قرار گرفتن در معرض شیمی درمانی، پرتودرمانی یا مواد شیمیایی سمی
• مصرف زیاد الکل
• سیروز
• سرطان خون (مانند لوسمی و لنفوم)
• میلوودیسپلازی
• تخریب پلاکت‌ها
• مصرف برخی داروها (مانند آنتی‌بیوتیک درمان‌کننده عفونت قارچی، داروی هپارین، داروی بیماری‌های قلبی)

بیشتر بخوانید: تفسیر آزمایش TIBC

روش تشخیص ترومبوسیتوپنی

پزشک متخصص خون و آنکولوژی برای تایید ترومبوسیتوپنی معاینه فیزیکی انجام می‌دهد تا کبودی، بثورات و سایر علائم بیماری را بررسی کند. او همچنین در مورد سابقه پزشکی شما و داروهایی که مصرف می‌کنید سوال می‌پرسد. 

آزمایشاتی که برای بررسی دقیق‌تر علت پایین بودن پلاکت خون مورد نیاز است، عبارت‌اند از:

1. شمارش کامل خون (CBC): بررسی سطح گلبول قرمز، گلبول سفید و پلاکت خون
2. آزمایش لختگی خون: بررسی زمان ترومبوپلاستین جزئی و زمان پروترومبین با اضافه کردن مواد شیمیایی خاص به نمونه خون برای ارزیابی زمان انعقاد
3. بیوپسی و آسپیراسیون مغز استخوان: آزمایش و بررسی بافت مغز استخوان
4. سونوگرافی: ارزیابی طحال در صورت تشخیص بزرگ شدن آن هنگام معاینه فیزیکی

بیشتر بخوانید: آزمایش آهن خون

برای پلاکت خون پایین چی بخوریم؟

در جدول زیر موثرترین مواد غذایی برای افزایش پلاکت‌خون را معرفی کرده‌ایم:

مواد غذایی حاوی آهن	صدف، جگر، لوبیا سفید، لوبیا قرمز، عدس، توفو
مواد غذایی حاوی ویتامین D	زرده تخم‌مرغ، ماهی سالمون، ماست، سیر
مواد غذایی حاوی ویتامین C	کلم بروکلی، کیوی، پرتقال، گریپ‌فروت، توت‌فرنگی، فلفل دلمه‌ای سبز و قرمز
مواد غذایی حاوی فولات	جگر گاو، غلات، سبزیجات برگ سبز مثل اسفناج، لوبیا چشم‌بلبلی
مواد غذایی حاوی ویتامین B۱۲	لبنیات، گوشت گاو، تخم‌مرغ، ماهی ساردین، سالمون و قزل‌آلا
مواد غذایی حاوی ویتامین K	کلم بروکلی، سویا، کدوحلوایی، سبزیجات برگ‌پهن مثل شلغم و اسفناج

بیشتر بخوانید: علائم کم‌خونی پنهان

درمان پلاکت خون پایین

ترومبوسیتوپنی خفیف معمولا نیازی به درمان ندارد و پزشک برای پیشگیری از وخیم‌تر شدن آن موارد زیر را توصیه می‌کند:

• اجتناب از ورزش‌های سنگین و خطرناک
• عدم انجام فعالیت‌هایی با احتمال ایجاد خونریزی و کبودی
• محدود کردن مصرف الکل
• قطع یا تغییر داروهای اثرگذار بر سطح پلاکت خون مانند آسپرین یا ایبوپروفن

درمان فوری پلاکت خون پایین

اگر شدت ترومبوسیتوپنی شما زیاد باشد، پزشک یکی از راه‌کارهای درمانی زیر را انتخاب می‌کند:

• استروئیدها: افزایش‌دهنده تولید پلاکت‌های خون
• انتقال خون: افزایش موقت سطح پلاکت‌ها با تزریق خون
• اسپلنکتومی: جراحی برداشتن طحال برای رفع به دام انداختن پلاکت‌های خون

بیشتر بخوانید: علت کم خونی در زنان

راهنمای مراجعه به پزشک

شدت زیاد پلاکت خون پایین در بدن می‌تواند نشان‌دهنده یک بیماری جدی مانند سرطان یا خونریزی داخلی باشد.  از همین‌رو بررسی دقیق و به موقع توسط پزشک، شما را از بروز خطرات جدی این عارضه در امان نگه می‌دارد. 

وب‌سایت درمانکده جهت رفاه حال بیماران، جمعی از بهترین پزشکان متخصص بیماری‌های خونی (هماتولوژیست) را گرد هم آورده است. شما می‌توانید از طریق سیستم نوبت‌دهی آنلاین درمانکده برای مراجعه حضوری نزد بهترین متخصص خون و انکولوژی این مجموعه وقت معاینه رزرو کنید.

سوالات متداول

منبع: webmd | clevelandclinic