بیشتر مردم تا زمانی که بیماری «تومور جمجمه» یا «تومور قاعده جمجمه» در آن‌ها تشخیص داده نشود، با قاعده جمجمه و محل قرارگیری آن آشنا نیستند. قاعده جمجمه به پایه یا کف کاسه سر، بخشی از جمجمه که مغز روی آن قرار دارد، اطلاق می‌شود. این بخش از پنج استخوان تشکیل شده است که با هم مغز را از سینوس‌ها، گوش‌ها، چشم‌ها و سایر قسمت‌های سر جدا می‌کنند. برای اینکه با شایع‌ترین تومورهای جمجمه و نحوه درمان سرطان جمجمه آشنا شوید، مقاله امروز مجله درمانکده را تا انتها بخوانید.
فهرست محتوا
انواع تومور قاعده جمجمه
تومورهای جمجمه اغلب در داخل جمجمه رشد می‌کنند، اما امکان شکل‌گیری آن‌ها در خارج از جمجمه هم وجود دارد. آن‌ها می‌توانند از قاعده جمجمه منشاء بگیرند (تومور اولیه) یا در اثر متاستاز ایجاد شوند (تومور ثانویه). متاستاز زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های سرطانی به سایر نقاط بدن گسترش پیدا می‌کنند.
تومورهای قاعده جمجمه بر اساس نوع تومور و محل قرارگیری طبقه‌بندی می‌شوند. در بخش جلویی قاعده جمجمه که شامل حفره‌های چشم و سینوس‌ها است، احتمال ایجاد تومورهای زیر بیشتر است:
- مننژیوم
- نوروبلاستوم بویایی (استزیونوروبلاستوما)
- سرطان سینوس پارانازال (سینوس نزدیک بینی)
بخش مرکزی قاعده جمجمه حاوی یک ساختار استخوانی زینی شکل است که غده هیپوفیز در آن قرار دارد. به توموری که در این ناحیه ایجاد می‌شود «تومور سلار» می‌گویند که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- آدنوم هیپوفیز
- کرانیوفارنژیوم
- کیست شکاف راتکه
تومورهای زیر در قسمت خلفی قاعده جمجمه شایع‌ترند:
- نوروم آکوستیک
- کندروسارکوم
- کوردوما
- تومور اپیدرموئید
- مننژیوم
بیشتر بدانید: کما یا حالت اغما چیست؟ انواع، علائم، علت به کما رفتن و روش درمان آن
سایر تومورهای قاعده جمجمه
در قاعده جمجمه امکان شکل‌گیری تومورهای مختلفی وجود دارد که در ادامه مطلب به بررسی تعدادی از آن‌ها می‌پردازیم.
1. کندروم
کندروم‌ها تومور خوش‌خیم بسیار نادری هستند که از غضروف استخوانی در جمجمه منشاء می‌گیرند. هم قاعده جمجمه و هم سینوس‌های پارانازال حاوی غضروف هستند. کندروم‌ها در افراد 10 تا 30 ساله در این غضروف‌ها ایجاد می‌شوند.
این تومورها به کندی رشد می‌کنند، اما ممکن است باعث شکستگی یا رشد بیش از حد استخوان شوند و روی مغز فشار وارد کنند. در موارد نادر، کندروم ممکن است به یک وضعیت سرطانی به نام کندروسارکوم تبدیل شود.
اگرچه هر فردی ممکن است علائم متفاوتی را تجربه کند، اما در بسیاری از موارد کندروم باعث تغییر بینایی یا سردرد می‌شود. روش‌های تصویربرداری مثل اشعه ایکس، سی‌تی اسکن و MRI به تعیین اندازه و محل قرارگیری تومور کمک می‌کنند.
2. انسفالوسل
انسفالوسل‌ها برجستگی‌های کیسه مانند مغز و مننژها (غشای پوشاننده مغز) هستند. آن‌ها مادرزادی بوده و زمانی اتفاق می‌افتند که لوله عصبی (محل تشکیل مغز و نخاع) در طول رشد جنین به طور کامل بسته نمی‌شود.
انسفالوسل‌ها می‌توانند در قاعده جمجمه، بالا یا پشت جمجمه یا بین پیشانی و بینی ایجاد شوند. مشکلات مرتبط با انسفالوسل‌ها عبارتند از: هیدروسفالی (انباشته شدن بیش از حد مایع مغزی-نخاعی در مغز)، تاخیر رشد، میکروسفالی (کوچک بودن غیرطبیعی سر)، فلج و تشنج. وقتی انسفالوسل رخ می‌دهد، ممکن است بیمار یکی از علائم زیر یا همه آن‌ها را تجربه کند:
- سردرد
- نشت مایع مغزی-نخاعی از بینی
- مننژیت
- اختلالات بینایی
- وزوز گوش
برای تشخیص انسفالوسل مایع بینی از نظر وجود پروتئینی به نام بتا-2 ترانسفرین که غالبا فقط در مایع مغزی-نخاعی یافت می‌شود، بررسی می‌گردد. سی‌تی اسکن و MRI برای تعیین محل و شدت نشت مورد نیاز است.
3. همانژیوپری سیتوما
همانژیوپری سیتوماها تومورهای نادری هستند که عروق خونی را درگیر می‌کنند و بیشتر در پاها، ناحیه لگن، سر، گردن و مغز شکل می‌گیرند. غالبا همانژیوپری سیتوماها توده‌های بدون دردی هستند که علامتی ندارند یا علائم کمی ایجاد می‌کنند.
بیشتر همانژیوپری سیتوماها در بافت‌های نرم یافت می‌شوند، اما احتمال تشکیل آن‌ها در قاعده جمجمه، حفره بینی و سینوس‌های پارانازال هم وجود دارد. این تومورها می‌توانند خوش‌خیم یا بدخیم باشند. همانژیوپری سیتوما سرطانی می‌تواند به استخوان، ریه یا کبد گسترش یابد.
بیشتر بدانید: فلج مغزی چیست؟ علت، علائم و راهکارهای درمانی آن
علاوه بر بررسی تاریخچه پزشکی و معاینه بدنی، پزشک برای تشخیص همانژیوپری سیتوما ممکن است تصویربرداری با اشعه ایکس، سی‌تی اسکن یا MRI را برای تعیین اندازه تومور و محل شکل‌گیری آن توصیه کند.
4. آنژیوفیبروم نازوفارنکس قاعده جمجمه
آنژیوفیبروم نازوفارنکس که به آن «آنژیوفیبروم نازوفارنکس جوانان» هم می‌گویند، یک تومور خوش‌خیم بینی است که معمولا در پسران نوجوان دیده می‌شود. این تومور به نواحی اطراف بینی گسترش می‌یابد و علائمی مانند گرفتگی بینی و خونریزی از بینی را ایجاد می‌کند.
5. استئومای قاعده جمجمه
استئوماها برجستگی‌های خوش‌خیم استخوانی هستند که بیشتر روی استخوان‌های جمجمه و صورت یافت می‌شوند. اگر تومور استخوانی روی استخوان دیگری رشد کند به آن «استئوما هموپلاستیک» و اگر روی بافت رشد کند به آن «استئوما اتروپلاستیک» می‌گویند.
بیشتر بدانید: پرتو درمانی یا رادیوتراپی چیست؟
استئومای قاعده جمجمه به کندی رشد می‌کند و به طور کلی هیچ علامتی ندارد. با این حال، استئومای بزرگ در بعضی نقاط ممکن است در تنفس، بینایی یا شنوایی مشکل ایجاد کند.
6. ضایعات آپکس پتروس
ضایعات آپکس پتروس ناهنجاری‌هایی هستند که در نوک استخوان جمجمه و در کنار گوش میانی ایجاد می‌شوند. شایع‌ترین نوع این ضایعه، گرانولوم کلسترولی خوش‌خیم است که کیست محسوب می‌شود.
اکثر ضایعات آپکس پتروس خوش‌خیم هستند. با این حال، بیماران مبتلا به انواع دیگر سرطان ممکن است دچار ضایعات متاستاتیک آپکس پتروس شوند که بدخیم هستند. این تومورهای بدخیم به عنوان سرطان در سایر نقاط بدن ایجاد می‌شوند و سپس به مغز متاستاز می‌دهند.
علائم تومور جمجمه
علائم تومور جمجمه می‌تواند بسته به نوع و محل شکل‌گیری تومور متفاوت باشد. بیشتر تومورهای قاعده جمجمه در ابتدا علامتی ایجاد نمی‌کنند، اما با گذشت زمان به دلیل رشد تومور و فشار بر ساختارهای حیاتی مانند غده هیپوفیز، عصب بینایی و شریان‌های کاروتید علائم به تدریج ظاهر می‌شوند. از مهم‌ترین علائم تومور جمجمه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تغییر حس بویایی یا چشایی
- تاری دید یا دوبینی
- مشکل در تنفس
- سرگیجه یا از دست دادن تعادل
- سردرد
- از دست دادن شنوایی
- از دست دادن حافظه
- حالت تهوع و استفراغ
- خونریزی بینی
- مشکل در بلع
در صورت داشتن چنین علائمی به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. یا از طریق مشاوره با دکتر مغز و اعصاب آنلاین در سایت درمانکده ارتباط بگیرید.
بیشتر بدانید: اختلال دیسلکسیا و شناخت آن
بیشتر بدانید: فلج بلز یا بل چیست؟
علت ایجاد تومورهای قاعده جمجمه
هیچ دلیل واضحی برای ایجاد تومور جمجمه وجود ندارد، اما به نظر می‌رسد که عوامل زیر خطر ابتلا به آن را افزایش می‌دهند:
- پرتودرمانی برای درمان عفونت پوست سر یا تومورهای سر، گردن یا مغز
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی، از جمله وینیل کلراید، آرسنیک و علف‌کش‌ها
- بعضی از مشکلات ژنتیکی
روش تشخیص سرطان جمجمه
تشخیص تومورهای خوش‌خیم و بدخیم جمجمه می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. چون در بسیاری از موارد تومورها علامتی ایجاد نمی‌کنند و در بعضی از افراد سردرد، حالت تهوع و مشکلات بینایی به سایر بیماری‌ها نسبت داده می‌شوند. در حقیقت، بیشتر مردم پس از انجام MRI برای یک بیماری نامرتبط متوجه می‌شوند که تومور قاعده جمجمه دارند.
به طور کلی، تشخیص تومور جمجمه با معاینه بدنی و بررسی سابقه پزشکی بیمار شروع می‌شود. روش‌های تصویربرداری، به خصوص MRI، نقش مهمی در تشخیص دقیق بیماری دارند. MRI به پزشک کمک می‌کند که اندازه و محل تومور را تعیین کند.
گاهی اوقات، آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح هورمون مورد نیاز است، به خصوص اگر پزشک به وجود تومور هیپوفیز مشکوک باشد. غده هیپوفیز نقش مهمی در تولید هورمون دارد و وجود تومور در آن می‌تواند به عدم تعادل هورمونی منجر شود.
از سایر روش‌های تشخیصی می‌توان به اسکن استخوان و توموگرافی با گسیل پوزیترون (PET) اشاره کرد. در اسکن استخوان، مواد رادیواکتیو به جریان خون تزریق می‌شوند. تومور مواد را جذب می‌کند که این امر امکان تصویربرداری از آن را فراهم می‌سازد. در نتیجه، پزشک می‌تواند محل تومور را پیدا کند و گسترش سرطان به سایر اندام‌ها را تشخیص دهد. توموگرافی با گسیل پوزیترون تغییرات سلول‌ها را هنگام رشد تشخیص می‌دهد. این روش معمولا همراه با سی‌تی اسکن انجام می‌شود.
درمان تومور جمجمه
درمان تومور قاعده جمجمه به محل تومور، اندازه تومور و خوش‌خیم یا بدخیم بودن آن و همچنین وضعیت سلامتی و ترجیحات شخصی بیمار بستگی دارد و شامل روش‌های زیر می‌شود:
1. پایش و پیگیری بیمار
این روش برای تومورهای کوچک که علائم قابل توجهی ایجاد نمی‌کنند توصیه می‌شود. اگر با گذشت زمان تومور رشد نکند یا روی عملکرد شما تاثیر نداشته باشد، ممکن است به درمان بیشتری نیاز نداشته باشید.
بیشتر بدانید: تحریک مغناطیسی عمیق مغز (TMS) چیست و آیا می تواند به درمان افسردگی و دو قطبی کمک کند؟
2. جراحی تومور جمجمه
90 درصد بیماران مبتلا به تومور جمجمه را می‌توان با جراحی کم تهاجمی آندوسکوپی اندونازال درمان کرد. این روش به جراح کمک می‌کند که از طریق بینی به تومور دسترسی پیدا کرده و آن را بدون نیاز به ایجاد برش‌های بزرگ خارج کند.
سایر روش‌های کم تهاجمی که می‌توانند از طریق ایجاد یک برش کوچک در ابرو یا پشت گوش به تومورهای مغز یا قاعده جمجمه برسند عبارتند از: کرانیوتومی رترو-سیگموئید و کرانیوتومی سوپرا-اوربیتال (کرانیوتومی ابرو).
3. پرتودرمانی
ممکن است پس از جراحی پزشک استفاده از پرتودرمانی را برای تومورهای بدخیم یا تومورهایی که برداشتن آن‌ها امکان‌پذیر نیست، توصیه کند.
سوالات متداول
تومورهای خوش‌خیمی که جراح می‌تواند آن‌ها را به طور کامل خارج کند ممکن است بعد از جراحی کاملا درمان شوند و به پرتودرمانی نیاز نداشته باشند.
تومور روی بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی، بلع، تنفس و حافظه تاثیر می‌گذارد و ممکن است باعث سرگیجه، سردرد، خونریزی بینی و حالت تهوع شود.
اگر علائم تومور جمجمه را تجربه کردید، برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کنید. به یاد داشته باشید که بیماری‌های زیادی می‌توانند باعث بروز این علائم شوند.
کلام پایانی
تومور جمجمه انواع مختلفی دارد و می‌تواند خوش‌خیم یا بدخیم باشد. روش‌های مختلفی برای درمان این بیماری وجود دارد که از آن جمله می‌توان به جراحی و پرتودرمانی اشاره کرد. اگر در مورد درمان تومور قاعده جمجمه و مراقبت‌های بعد از عمل تومور جمجمه سوالی دارید، می‌توانید از طریق سایت درمانکده با پروفسور جراح مغز و اعصاب در تهران مشورت کنید.
منابع: hopkinsmedicine, mskcc, cancer.osu
