کما یا حالت اغما چیست؟ انواع، علائم، علت به کما رفتن و روش درمان آن

کما به حالتی گفته می‌شود که مغز در پایین‌ترین سطح هوشیاری خود قرار گرفته و فرد دچار بیهوشی طولانی مدت شده است. بیمار در حالت اغما زنده است اما قدرت پاسخگویی به تحریک‌های مختلف از جمله درد را ندارد. در ادامه با درمانکده همراه باشد.

کلمه کما ریشه یونانی داشته و معنی آن خواب عمیق یا یذک است. فردی که به کما رفته با وجود زنده بودن اما نمی‌تواند به میل خود حرکت کند. انتظار صحبت کردن یا واکنش نشان دادن به محیط از فردی در حالت اغما درست نیست. زیرا بسیاری از عملکردهای حیاتی بدن او همچون تنفس یا گردش خون با مشکل مواجه شده‌اند و دستگاه‌های مکانیکی به زنده ماندن بیمار کمک می‌کنند. 

حالت مرگ موقتی برای برخی افراد چندین هفته و بعضی دیگر ماه‌ها طول می‌کشد. اگر برای شما هم سوال پیش آمده که کما چیست همراه ما باشید تا در این مقاله از مجله درمانکده انواع، علت، علائم و روش‌های درمانی آن را بررسی کنیم.

بیشتر بدانید: تومور جمجمه چگونه اتفاق می‌افتد؟ آیا درمان قطعی وجود دارد؟

کما چیست؟

فعالیت مغزی در کما یا حالت اغما به حداقل می‌رسد. فرد نمی‌تواند در این حالت بیهوشی طولانی مدت به محیط خود واکنشی نشان دهد. با وجود این‌که بیمار در حالت مرگ موقتی زنده است اما از خواب بیدار نمی‌شود. فردی که به کما رفته نسبت به صدا و درد واکنشی ندارد. ارتباط او با محیط قطع شده و امکان حرکت نخواهد داشت. 

برخی بیماران در این حالت دچار اختلال تنفسی می‌شوند و برای بالا رفتن سطح هوشیاری به دستگاه کمکی نیاز دارند. در اغلب موارد بیمار دچار مرگ موقتی پس از چندین هفته از بیهوشی عمیق بیدار می‌شود. در غیر این صورت ممکن است حالت زندگی نباتی یا هوشیاری بسیار پایین را تجربه کند.

بیشتر بدانید: همه چیز درباره ضایعات مغزی

شناخت علائم کما یا حالت اغما

پزشک فوق تخصص مغز و اعصاب پس از بررسی‌های مختلف اگر متوجه شود بیمار مدتی در حالت هوشیاری پایین قرار گرفته، کما تشخیص می‌دهد. علائم کما شامل موارد زیر می‌شوند:

• بسته بودن چشم‌ها
• عدم پاسخگویی
• تنفس نامنظم
• عدم واکنش اندام‌ها جزء واکنش‌های کوچک
• ناتوانی در پاسخ به درد جزء حرکات واکنشی

فردی که در حالت اغما قرار می‌گیرد ممکن است بتواند سرفه کند یا آب دهان قورت دهد. بنابراین باید مراقب بود تا دچار خفگی نشود.

بیشتر بخوانید: پیشگیری از بیماری میاستنی گراویس

علت به کما رفتن یا مرگ موقتی 

ضربه به سر و سیستم گردش خون بیشترین عامل ایجاد کننده حالت اغما است که از آن به عنوان مرگ موقتی یاد می‌کنند. بنابراین می‌توان علت به کما رفتن را ناشی از  آسیب مغزی دانست. آسیب وارد شده به مغز در اثر عوامل مختلفی ایجاد می‌شود. این عوامل به شرح زیر هستند:

1. کمبود اکسیژن ناشی از آسیب مغزی

عواملی همچون ایست قلبی، ضربه به سر، مصرف زیاد دارو، مسمومیت و غرق شدن می‌توانند سطح اکسیژن مغز را تا حد زیادی کاهش دهند. کمبود اکسیژن اگر چند دقیقه طول بکشد منجر به از بین رفتن (مرگ) سلول‌ها در بافت مغزی می‌شود.

2. تروما عامل ایجاد کما

تورم مغز یکی‌دیگر از عوامل به کما رفتن فرد محسوب می‌شود. صدمات و ضربه به سر منجر به خونریزی یا تورم مغز خواهد شد. مایع جمع شده در سر به‌دلیل ضربه سنگین به جمجمه فشار می‌آورد. در نتیجه مغز به ساقه مغز (بخش تحریک و آگاهی) آسیب وارد می‌کند.

3. خونریزی و کما

در برخی مواقع آسیب به مغز موجب خونریزی در لایه‌های مختلف آن شده که تورم و فشار ناشی از این آسیب منجر به اغما می‌شود. عواملی همچون فشارخون بالا، پارگی آنوریسم‌های مغزی و تومورها می‌توانند منجر به خونریزی مغز شوند.

4. سکته مغزی

در این حالت بخش‌های زیادی از مغز جریان خون را از دست می‌دهند و تورم مغزی شکل می‌گیرد که نتیجه آن کما یا مرگ موقتی خواهد بود.

5. کما و قندخون

اگر سطح قند خون بیمار بسیار بالا باشد، کمای دیابتی رخ می‌دهد که به آن هیپرگلیسمی هم می‌گویند. از طرفی سطح قند خون بسیار پایین یا هیپوگلیسمی می‌تواند منجر به حالت اغمای دیابتی شود. پس از کنترل سطح قندخون حالت اغما از بین می‌رود. هرچند هیپوگلیسمی طولانی مدت می‌تواند به مغز و فرد در کما آسیب جدی وارد کند.

6. عفونت‌ها عامل دیگر کما

بیماری‌هایی همچون مننژیت و انسفالیت موجب عفونت سیستم عصبی مرکزی شده و می‌توانند باعث مرگ موقتی (حالت اغما)  فرد شوند.

7. سموم بدن

اگر بدن به درستی مواد زائد را دفع نکند، تبدیل به سموم مختلف خواهند شد. مثلا آمونیاک ناشی از بیماری کبد یا دی‌اکسیدکربن به‌دلیل آسم در صورت دفع نشدن به سطح سمی در بدن تبدیل می‌شوند. نتیجه این عملکرد ناقص بدن ممکن است رفتن فرد به کما باشد.

8. تشنج ناشی از کما

معمولا تشنج باعث به اغما رفتن فرد نمی‌شود. اما اگر تشنج‌های ناشی از صرع به صورت مداوم و کنترل نشده اتفاق بیفتد، موجب بیهوشی طولانی مدت و مرگ موقتی خواهد شد.به یک متخصص مغز و عصاب مراجعه کنید.

آشنایی با انواع کما

همان‌طور که پیشتر اشاره کردیم دلیل اصلی کما آسیب به مغز است. سطح آسیب‌های مغزی می‌تواند متفاوت باشد که تشکیل دهنده انواع کما هستند. در زیر با این سطوح آشنا می‌شوید:

• انسفالوپاتی سمی متابولیک: در این سطح از حالت اغما بیمار دچار وضعیت حاد اختلال مغز می‌شود. گیجی زیاد و دلیریوم (زمانی که وضعیت روانی، احساسات و آگاهی فرد به صورت ناگهانی تغییر می‌کند) از علائم حالت اغما انسفالوپاتی هستند. علت ایجاد این نوع مرگ موقتی می‌تواند ناشی از نارسایی اندام‌ها، بیماری سیستمیک و عفونت باشد.
• حالت رویشی پایدار: این سطح از کما حالت بیهوشی بسیار شدید است. آگاهی فرد از محیط اطرافش قطع شده و نمی‌تواند به صورت ارادی حرکت کند. زندگی نباتی بیمار ممکن است به سمت بیدار شدن از خواب عمیق پیشرفتی داشته باشد اما اصولا عملکرد مغزی او بالاتر نمی‌رود. در این حالت هنوز گردش خون، تنفس، خواب و بیداری وجود دارد.
• کمای موقت: در این حالت پزشکان برای حفاظت از مغز در برابر تورم پس از آسیب شدید، بیهوشی عمیق یا کمای موقت در نظر می‌گیرند. بدین شکل که پزشک با ایجاد بیهوشی موقت به بدن بیمار این امکان را می‌دهد تا روند بهبود را راحت‌تر طی کند. این بیماران مقدار کنترل شده‌ای داروی بیهوشی دریافت می‌کنند و در بخش مراقبت‌های ویژه بستری می‌شوند تا دائما تحت‌نظر پزشک فوق تخصص مغز و اعصاب باشند.

بیشتر بدانید: تحریک مغناطیسی عمیق مغز (TMS) چیست و آیا می تواند به درمان افسردگی و دو قطبی کمک کند؟

روش تشخیص کما

پزشک فوق تخصص برای تایید حالت اغمای بیمار، سابقه پزشکی و آزمایشات مختلفی را بررسی می‌کند. این کار به پیدا کردن علت کمای فرد کمک خواهد کرد. در ادامه با روش تشخیص به کما رفتن آشنا می‌شوید:

1. تاریخچه پزشکی

پزشک از فردی که همراه بیمار است یا او را به بیمارستان رسانده سوالاتی می‌پرسد. این سوالات بارتند از:

• قبل از این حالت فرد به‌طور ناگهانی یا به آرامی دچار چه علائمی شد؟
• آیا فرد بیمار قبل از کما دچار سرگیجه، بی‌حسی یا بهت بود؟
• آیا بیمار داروی خاصی یا مواد مخدر مصرف می‌کرد؟
• فرد بیمار سابقه دیابت، تشنج یا سکته مغزی دارد؟

2. کما و آزمایش‌های فیزیکی

این آزمایشات می‌توانند مقدار واکنش، نحوه پاسخگویی به درد و حرکات بازتابی مردمک چشم بیمار را بررسی کنند. در گذشته این آزمایش از طریق ریختن آب سرد یا گرم درون کانال گوش به کمک سرنگ انجام می‌شد. اما امروزه روش تشخیص به کما رفتن شامل موارد زیر است:

• حرکات کره چشم به سمت بالا، پایین یا دو طرف گوشه بررسی می‌شود.
• تغییر اندازه مردمک چشم در پاسخ به نور ارزیابی می‌شود.
• پلک زدن بیمار پس از لمس کره چشم با تکه پنبه مشاهده می‌شود.
• سرفه کردن بیمار به‌دلیل وجود ترشحات دهانی اندازه‌گیری می‌شود.
• پزشک پس از لمس کردن پشت دهان بیمار ایجاد رفلکس گگ را ارزیابی می‌کند.

بیشتر بدانید: اسکن مغز چیست و به تشخیص و درمان چه بیماری‌های جسمی و روانی کمک می‌کند؟

3. آزمایش خون برای حالت اغما

انجام آزمایش خون برای بیمار در حالت مرگ موقتی نشان دهنده موارد زیر است:

• شمارش خون
• وجود علائم مسمومیت توسط مونوکسید کربن 
• بررسی وجود یا عدم وجود سطحی از مواد مخدر
• بررسی سطح الکترولیت‌ها
• سطوح گلوکز
• ارزیابی عملکرد کبد

4. اسکن MRI، CT یا CAT

اسکن تصویربرداری از مغز می‌تواند نشان دهد آسیب مغزی وجود دارد یا خیر. از طرفی محل دقیق آسیب، انسداد و هرگونه اختلال دیگر از طریق این نوع تصویربرداری مشخص خواهد شد. از دیگر اسکن‌ها باید به آزمایش الکتروانسفالوگرام (EEG) نام برد که فعالیت الکتریکی مغز را ثبت و اندازه‌گیری می‌کند.

5. مقیاس کما گلاسکو

پزشک فوق تخصص مغز و اعصاب به کمک مقیاس کما گلاسکو (GCS) سطح هوشیاری بیمار را در حالت کما بررسی می‌کنند. این مقیاس می‌تواند میزان بهبودی یا شدت آسیب مغز را ارزیابی کند. پزشکان بر اساس توانایی باز نگه داشتن چشم، پاسخ کلامی و فیزیکی بیمار در حالت اغما به او نمره‌ای اختصاص می‌دهند.

چشم‌ها

دامنه نمرات 1 تا 4 است:

1. بیمار چشم خود را باز نمی‌کند.
2. درد باعث می‌شود تا بیمار کمی چشم خود را باز کند.
3. چشم‌ها در واکنش به صدا باز می‌شوند.
4. بیمار می‌تواند خودش چشمش را باز کند.

کلامی

دامنه نمرات 1 تا 5 است:

1. صدایی وجود ندارد.
2. بیمار کمی زمزمه می‌کند اما واضح و قابل درک نیست.
3. فرد بیمار از کلمات نامناسب استفاده می‌کند.
4. فرد توانایی صحبت کردن دارد اما بیشتر گیج است.
5. فرد به صورت عادی ارتباط برقرار می‌کند.

فیزیکی

دامنه نمرات 1 تا 6 است:

1. بیمار هیچ حرکتی ندارد.
2. فرد بیمار در واکنش به درد یکی از اندام‌های خود را صاف می‌کند.
3. واکنش غیر طبیعی به درد وجود دارد.
4. بیمار از درد دور می‌شود.
5. فرد بیمار محل درد را تشخیص می‌دهد.
6. فرد توانایی انجام دستورات پزشک را دارد.

اگر نتیجه کلی این بررسی به عدد 8 یا کمتر برسد، نشان دهنده کما یا حالت اغما است. عدد بین 9 تا 12 وضعیت متوسط و نمره کلی 13 مقدار اندکی اختلال هوشیاری را نشان خواهد داد.

6. پونکسیون کمری

پزشک با وارد کردن سوزن مخصوص درون کانال نخاعی مقداری از مایع نخاع را برای اندازه‌گیری فشار و آزمایش عفونت یا اختلال در سیستم اعصاب مرکزی بیرون می‌کشد.

عوارض جانبی کما

پزشکان برای جلوگیری از عوارض جانبی و وارد نشدن آسیب ثانویه به مغز بیمار در حالت کما را به صورت ویژه تحت نظر قرار می‌دهند. از جمله عوارضی که ممکن است فرد در حالت مرگ موقتی دچار آن شود باید به موارد زیر اشاره کرد:

• مشکلاتی همچون بی‌اختیاری مثانه و روده به‌دلیل ناتوانی به محرک‌های بدن ایجاد می‌شود.
• احتمال زخم بستر و زخم فشاری به‌دلیل ناتوانی در حرکت وجود دارد.
• ممکن است بیمار به‌دلیل ناتوانی در کنترل ترشحات تنفسی دچار ذات‌الریه شود.

روش درمان کما

افراد زیادی با درک وضعیت اغما می‌خواهند بدانند آیا درمان کما ممکن است؟ در پاسخ به این سوال باید بگوییم کما یک وضعیت اورژانسی پزشکی بسیار حساس و جدی به‌شمار می‌آید. برای درمان این حالت یک تیم پزشکی تخصصی شامل متخصص بیهوشی، متخصص قلب، جراح مغز و اعصاب، جراح عمومی و متخصص داخلی گرد هم آمده تا روش درمانی مناسبی برای حالت کما پیدا کنند. 

آن‌ها به سرعت برای زنده نگه داشتن فرد دچار مرگ موقتی تلاش خواهند کرد. اولین راه‌کار بالا نگه داشتن  تنفس و گردش خون بیمار است که با این کار میزان اکسیژن کافی به مغز می‌رسد. عامل مهم بعدی در تعیین روش مناسب درمان کما پیدا کردن علت اصلی این اتفاق است. سپس متخصصان از گزینه‌های درمانی زیر استفاده می‌کنند:

• برای فرد مشکوک به کمای دیابتی گلوکز (داخل ورید) تجویز می‌کنند.
• برای فردی که به‌دلیل مسمومیت دارویی یا مواد مخدر به کما رفته داروی نالوکسان (داخل ورید) تجویز می‌کنند.
• در صورت تشخیص خونریزی و آسیب‌های مغزی جراحی انجام می‌دهند.
• اگر حالت اغما به‌دلیل عفونت ایجاد شده باشد، آنتی‌بیوتیک مخصوص تجویز می‌کنند.

در صورت بروز چنین حالاتی از طریق مشاوره با متخصص مغز و اعصاب مشورت کنید.

بیشتر بدانید: روش‌های تحریک مغز و تاثیر آن در سلامت مغزی

اولویت درمان کما همیشه با کاهش آسیب مغزی و پشتیبانی از عملکردهای بدن است. پزشکان معمولا برای پیشگیری از آسیب‌های ناشی از کما تلاش م‌یکنند تا بیمار دچار عفونت، زخم بستر و انقباض عضلانی نشود. همچنین از دیگر مواردی که می‌تواند آسیب‌های ناشی از کما را مدیریت کند، توجه به تغذیه متعادل بیمار در حالت اغما است.

آیا بهبودی از حالت اغما امکان‌پذیر است؟

بهبودی از کما به صورت تدریجی خواهد بود. معمولا بیمارانی که دچار مرگ موقتی شده‌اند پس از چند هفته از خواب طولانی مدت بیدار می‌شوند. اکثر افراد با حالت گیجی و آشفتگی به هوش می‌آیند.

به‌همین دلیل پزشکان و پرستاران از نزدیکان بیمار می‌خواهند که به او در بهبود تدریجی کمک کنند. برخی بیماران پس از به هوش آمدن علامت پایداری ندارند، اما بعضی دیگر به‌دلیل آسیب وارد شده شدید به مغز نیاز به فیزیوتراپی یا کاردرمانی خواهند داشت.

سخن پایانی

کما یک حالت بیهوشی بلند مدت است که پزشکان برای حفظ زندگی و عملکرد مغز اقدام پزشکی را در کوتاه‌ترین زمان آغاز می‌کنند. بیمار ممکن است چندین هفته در حالت اغما باشد اما پس از به هوش آمدن به تدریج بهبود پیدا می‌کند.

ما در این مقاله از مجله درمانکده شما را با انواع کما، عوارض جانبی، علت ایجاد و روش های درمانی مرگ موقتی آشنا کردیم. شما هم می‌توانید نظرات و تجربیات خود را با ما در میان بگذارید.

سوالات متداول

منبع: medicalnewstoday | webmd | healthline