فلج مغزی؛ علائم، درمان، روش پیشگیری، داروها

کودکانی که دچار فلج مغزی (Cerebral Palsy) هستند، در رشد حرکتی و شناختی مشکل دارند. یعنی دچار اختلالات تکاملی، حرکتی و عقب ‌ماندگی ذهنی می‌شوند. مثلا نمی‌تواند سرشان را بخوبی نگه دارند، تعادلشان را حفظ کنند، متناسب با سن‌شان حرف بزنند یا راه بروند. سوال و اما و اگرهای زیادی ذهن والدین را مشغول می‌کند. آنها می‌خواهند بدانند آیا این بیماری مانند سندروم داون ژنتیکی و مادرزادی است؟ آیا راهی برای درمان قطعی فلج مغزی در کودکان (CP) وجود دارد؟ جراحی و توانبخشی چقدر می‌توانند به درمان بیماری پی‌سی در کودکان کمک کنند؟ این مقاله از مجله درمانکده سعی کرده است اطلاعات شما را در این زمینه افزایش دهد.

بیماری فلج مغزی یا CP چیست؟

فلج مغزی که به اختصار به آن CP می‌گویند، بیماری است که به دلیل آسیب مغزی بروز می‌کند. ناتوانی‌های حرکتی در کودک و همچنین عقب‌ماندگی ذهنی از مهم‌ترین علائم آن هستند. نکته مهم این است که آسیب مغزی حالتی پیشرونده ندارد، یعنی با رشد کودک سطح آسیب بیشتر نمی‌شود اما همان مقدار تاثیر خود را در رشد حرکتی و شناختی کودک خواهد گذاشت. مثلا همچنان که کودک رشد می‌کند، این ناتوانی‌ها نیز در او رشد خواهند کرد و از بین نمی‌روند. همین موضوع والدین و البته کودک را به چالش می‌کشد.

ممکن است بپرسید، فلج مغزی در کودکان تا چه حد در رشد شناختی و حرکتی آنها تاثیر می‌گذارد؟ این موضوع کاملا به شدت و میزان آسیب مغز بستگی دارد. عوارض CP در برخی کودکان شدید و در برخی دیگر خفیف است.

بیشتر بدانید: همه چیز درباره ضایعات مغزی

دختربچه‌ایی که به دلیل بیماری CP از مشکلات حرکتی و ذهنی رنج می‌برد. — کودکان CP بیشتر از ناتوانی‌های حرکتی و عقب‌افتادگی ذهنی رنج می‌برند.

علت فلج مغزی در کودکان چیست؟

علت بیماری CP یا شاید بهتر باشد بگوییم بیماری‌های CP، مربوط به آسیب قسمت‌هایی از مغز است که حرکت را کنترل می‌کنند. این آسیب‌ها می‌توانند در زمان بارداری (دوران جنینی)، حین زایمان و پس از تولد ایجاد شوند.

بیشتر بدانید: تومور جمجمه چگونه اتفاق می‌افتد؟ آیا درمان قطعی وجود دارد؟

علت بیماری فلج مغزی قبل از تولد

آسیب به ماده سفید مغز (white matter): این ماده وظیفه دارد تا به همه قسمت‌های بدن سیگنال ارسال کند. ماده سفید مغز در دوران جنینی در بین هفته‌های ۲۶ تا ۳۴ بارداری بسیار حساس و آسیب‌پذیر است. هر عاملی که باعث بروز اختلال در آن شود، زمینه را برای بروز CP فراهم می‌کند. البته نباید تصور کنید که آسیب مغزی فقط در طی این هفته‌ها رخ می‌دهد، بلکه ریسک آن در این بازهٔ زمانی بیشتر است.
خونریزی مغزی جنین: گاهی اوقات رگ‌های خونی در مغز جنین مسدود می‌شوند. در نتیجه خونرسانی به آن مختل خواهد شد و سکته مغزی جنین رخ می‌دهد. لخته‌شدن خون، نقص‌های قلبی، تشکیل رگ‌های خونی غیرطبیعی و بیماری‌های ژنتیکی مانند کم‌خونی داسی شکل می‌توانند باعث بروز این مشکل شوند.
رشد غیر طبیعی مغز: فاکتورهایی مانند عفونت، تب، ضربه و جهش‌های ژنی می‌توانند باعث ناهنجاری در رشد مغز شوند.
کمبود اکسیژن در مغز: اگر به هر دلیلی اکسیژن کافی در اختیار مغز جنین قرار نگیرید، این آسیب بروز می‌کند. پارگی رحم، فشار خون بسیار پایین مادر، مشکلات بند ناف، جدا شدن جفت و ضربه به سر نوزاد هنگام زایمان از جمله دلایلی هستند که زمینه را برای بروز این مشکل فراهم می‌کنند.

دلایل اکتسابی فلج مغزی در کودکان

عفونت‌هایی مانند مننژیت (meningitis) و آنسفالیت (encephalitis، التهاب بافت مغز به دلیل ابتلا به بیماری‌های ویروسی)
سکته مغزی
آسیب‌های ناشی از کودک‌آزاری
مشکلات مربوط به خونرسانی مغز
مشکلات قلبی
حوادثی مانند رانندگی و سقوط که منجر به فلج مغزی در بزرگسالان نیز می‌شوند.

بیشتر بدانید: اختلال دیسلکسیا و شناخت آن

بیماری که به دلیل فلج مغزی دچار اختلالات حرکتی است. دست و پاهای او بدرستی رشد نکرده‌اند. — در فلج مغزی کودکان با اختلالات تکاملی مواجه می‌شوند.

بیشتر بدانید: آیا دچار لرزش دست شده اید؟

علائم فلج مغزی خفیف در کودکان چیست؟

نشانه‌های بیماری PC در کودکان معمولا در سنین ۲ و ۳ سالگی بروز می‌کنند.

علائم حرکتی فلج مغزی در کودکان

تاخیر در رشد حرکتی با توجه به افزایش سن. مثلا در سنینی که کودکان قادر به نگه‌داشتن سر خود هستند، این کودکان با مشکل مواجه می‌شوند.
دست‌و‌پاهای ظریف و لاغر که کودک توانایی کنترل آنها را نیز ندارد.
راه‌رفتن کودک روی نوک پا
حرکت دادن تصادفی اندام‌های بدن
عضلات کودک شل یا سفت هستند؛ هیپوتونی یا هیپوتونیا (Hypotonia).

بیشتر بدانید: تفاوت عصب شناس با جراح مغز و اعصاب چیست؟

باید بدانید علائم از کودکی تا کودکی دیگر فرق دارد. در برخی کودکان ممکن است فقط یک‌طرف بدن درگیر باشد، در حالی که برخی در دو طرف بدن (چپ و راست) از علائم بیماری رنج می‌برند. گاهی اوقات نیز ممکن است بیماری همه بدن یا فقط پاها را درگیر کند.

بیشتر بدانید: فلج بلز یا بل چیست؟

جدول نشانه‌های اولیه CP در کودکان

سن کودک	علائم اولیه CP
نوزاد ۳ تا ۶ ماهه	وقتی کودک به پشت خوابیده است، هنگام بلند کردن او سرش به طور غیرطبیعی به سمت عقب کشیده می‌شود. شلی عضلات دیده می‌شود. عضلات پاها سفت هستند. به نظر می‌رسد پاها حالت ضربدری دارند.
کودکانی که بیشتر از ۶ ماه سن دارند	نمی‌توانند بدن خود را به طرفین بچرخانند (غلت بزنند). در نزدیک کردن دست‌ها بهم ناتوان هستند. نمی‌توانند دست‌هایشان را به طرف دهان ببرند. یک دست را در حالت کشیده نگه می‌دارند و دست دیگر را مشت می‌کنند.
کودکانی که بیشتر از ۱۰ ماه سن دارند	چهار دست و پا راه نمی‌روند. به‌صورت کج سینه‌خیز می‌روند. روی باسن می‌چرخند.

دیگر نشانه‌های بیماران CP

ناتوانی در حرف زدن
ریزش آب دهان
مشکلات تغذیه‌ایی و بلع
ناراحتی‌های گوارشی مثل یبوست و رفلاکس اسید معده
اختلالات خواب
اسکولیوز (Scoliosis) یا همان انحنای غیرطبیعی ستون طبیعی
تشنج
ناتوانی در یادگیری
انحراف چشم
مشکلات بینایی و شنوایی
بی‌اختیاری ادرار

در صورت داشتن چنین حالاتی حتما به یک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.

بیشتر بدانید: تحریک مغناطیسی عمیق مغز (TMS) چیست و آیا می تواند به درمان افسردگی و دو قطبی کمک کند؟

اینفوگرافیکی که در آن علائم بیماران پی‌سی نشان داده شده است. — علائم کودکان پی‌سی با توجه به نوع فلج مغزی از یکدیگر متفاوت است.

جدول مقایسه انواع فلج مغزی

انواع فلج مغزی	نشانه‌های بیماری CP
فلج مغزی اسپاستیک (spastic cerebral palsy)	شایع‌ترین نوع CP است. ماهیچه‌ها سخت و سفت هستند و بیمار به‌سختی اندام‌های خود را حرکت می‌دهد.
آتاکسیک (ataxic cerebral palsy)	بیمار دچار مشکلات تعادلی است و حرکات تند ناشیانه دارد. در اندام‌های آنها لرزش را نیز می‌بینید. در ابتدا به‌نظر می‌رسد کودک در حرکات خود تعادل و کنترل دارد، اما در ادامه این توانایی را از دست می‌دهد. ناهنجاری‌های چشمی، بلعی و گفتاری در این بیماران وجود دارد.
دیس‌کینتیک (dyskinetic cerebral palsy)	در بازوها و پاها حرکات غیرطبیعی را شاهد هستید. حرکات می‌توانند تند، کُند و خشن باشند. راه رفتن و نشستن برای بیماران دشوار است.
فلج مغزی مختلط (mixed cerebral palsy)	علائم انواع سی‌پی در بیمار دیده می‌‌شود.

روش تشخیص فلج مغزی در کودکان چگونه است؟

بررسی نمودار رشد کودک

پزشک متخصص با ارزیابی وضعیت رشد کودک، می‌تواند علائم بیماری سی‌پی را تشخیص دهد. در صورت بروز مشکل خاص، آزمایش‌های غربالگری و تکمیلی را تجویز می‌کند.

بیشتر بدانید: پرتو درمانی یا رادیوتراپی چیست؟

اسکن مغز

تصویربرداری از وضعیت مغز به روش‌های زیر انجام می‌شود:

اسکن اولتراسوند جمجمه
اسکن MRI
سی‌تی اسکن

بیشتر بدانید: ضایعه مغزی قابل درمان است؟

سایر روش‌های تشخیص بیماری سی‌پی در کودکان

الکترومیوگرام (EMG) یا تست نوار عصب و عضله: در این آزمایش پزشک وضعیت ماهیچه‌ها و سلول‌های عصبی آنها را بررسی می‌کند. در طی آن سیگنال‌های الکتریکی ناشی از فعالیت عصب و ماهیچه‌ها ثبت می‌شوند.
الکتروانسفالوگرام (EEG): در این تست پدهای کوچکی روی پوست سر کودک قرار می‌گیرد. به این ترتیب سیگنال‌های امواج مغزی به‌صورت دیجیتالی روی کاغذ ثبت می‌شوند. پزشک متخصص با استفاده از این آزمایش فعالیت مغز را بررسی می‌کند.

بیشتر بدانید: سرگیجه چیست؟

آیا راهی برای درمان قطعی فلج مغزی وجود دارد؟

دارو‌های تجویزی برای بیماران فلج مغزی

داروهایی که توسط پزشک متخصص برای درمان کودکان پی‌سی تجویز می‌شود، علائم ناشی از آن را تسکین می‌دهند. مثلا تزریق سم بوتولینوم، سفتی عضله را برطرف می‌کند. این داروها در کنترل عوارض زیر کاربرد دارند:

یبوست
تشنج
سفتی عضلات
مشکلات خواب
لرزش اندام‌ها
حرکات غیرارادی

بیشتر بدانید: اسکن مغز چیست و به تشخیص و درمان چه بیماری‌های جسمی و روانی کمک می‌کند؟

تصویری از ویال بوتولینوم و سرنگ آن. از این دارو برای کاهش علائم بیماران CP استفاده می‌شود. — داروهایی که برای درمان بیماران CP استفاده می‌شود، به صورت تزریقی یا خوراکی است.

روش فیزیوتراپی و توانبخشی فلج مغزی

فیزیوتراپیست با استفاده از حرکت درمانی و وسایل کمکی مانند عصا، واکر، ارتز و بریس‌های پا و بازو به بیمار کمک می‌کند تا توانایی حرکت داشته باشد. این شیوه‌ باعث درمان قطعی بیماری پی‌سی نمی‌شود؛ اما در کنترل عوارض آن موثر است. در درمان فیزیوتراپی کودکان CP، اهداف زیر دنبال می‌شوند:

افزایش قدرت عضلات بدن
اصلاح دامنه حرکتی مفاصل
تقویت حرکات اندام‌های بدن بیمار مانند دست و پا

بیشتر بخوانید: درمان بیماری میاستنی گراویس

کار درمانی

این تکنیک زیرشاخه‌ایی از توانبخشی است که از نظر جسمی و روحی به بیمار کمک می‌کند. در واقع هدف این است که بیمار برای انجام کارهای شخصی استقلال داشته باشد.

درمان‌های جایگزین

این درمان‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

موسیقی درمانی
طب سوزنی
آب درمانی

انواع جراحی برای فلج مغزی

در جراحی کودکان فلج مغزی سعی می‌شود تا اختلالاتی مانند مشکلات مغز و سیستم عصبی، ستون فقرات (ریزوتومی) و ناتوانی‌های گوارشی و ادراری درمان شوند. پزشکان در جراحی بیماران CP به فاکتورهای زیر توجه می‌کنند:

نوع بیماری فلج مغزی
میزان توانایی و ناتوانی کودک
سن و عوارض جانبی بیماری

آیا راهی برای پیشگیری از فلج مغزی وجود دارد؟

از بروز ژنتیکی بیماری فلج مغزی در کودکان نمی‌توانید پیشگیری کنید. در واقع بهترین راه این است قبل و در دوران بارداری با مشاوره متخصص مغز و اعصاب مشورت داشته باشید تا بتوانید با کمک درمانکده دوران بارداری ایمنی را سپری کنید.

سخن آخر

بیماری فلج مغزی در کودکان باعث ایجاد مشکلات متعدد حرکتی می‌شود که برخی از آنها را می‌توان با جراحی ارتوپدی، گفتار درمانی، کار درمانی، فیزیوتراپی و دارو کنترل کرد. با این حال درمان قطعی برای جبران آسیب مغزی وجود ندارد و این کودکان تا پایان عمر با این مشکلات مواجه هستند.