شکاف کام و لب (cleft palate) از نقایص مادرزادی است که می‌تواند چهره نوزاد را غیرطبیعی نشان دهد. این احتمال وجود دارد که نوزادان با شکاف لب (Cleft lip)، شکاف کام و یا هر دو بدنیا بیایند. کودکانی که به این بیماری مادرزادی مبتلا هستند، هنگام شیرخوردن، شیر از بینی آنها خارج می‌شود. همچنین این نوزادان با مشکلات دندان نیز مواجه هستند. مثلا ممکن است دندان اضافی یا کم داشته باشند. این مقاله از مجله درمانکده شما را بیشتر با این بیماری، علت راه‌کارهای درمان آن آشنا میکند.
شکاف لب و کام در نوزادان چیست؟
در شکاف لب و کام سوراخی در بافت‌های دهان و لب بوجود می‌آید. شکاف لب (لب شِکَری) می‌تواند یک یا هر ۲ لب را درگیر کند و شدت آن از یک حفره کوچک تا یک حفره بزرگ متغیر است. سوراخ‌های بزرگ در لب به بافت بینی گسترش می‌یابند.
شکاف کام، سوراخی در پشت دهان است که می‌تواند تا جلوی آن ادامه داشته باشد. آشنایی با آناتومی دهان در درک این بیماری به شما کمک میکند. کام یا همان سقف دهان به ۲ بخش اصلی جلویی (سخت کام) و عقبی (نرم کام) تقسیم می‌شود. مهم‌ترین وظیفه آنها این است که بافت بینی را از دهان جدا کنند. وجودهرگونه شکاف در آنها باعث می‌شود تا بیمار در حرف زدن و غذا خوردن با مشکل مواجه شود. به همین دلیل زمانی که این نوزادان شیر می‌خورند، شیر از بینی آنها خارج می‌شود. چون کام در طی دوران بارداری و جنینی بخوبی رشد نکرده است و فضای بینی و دهان از یکدیگر جدا نیستند.
نوزادانی که شکاف کام دارند، نسبت به نوزادانی که لب شکری هستند، مشکلات بیشتری را تجربه می‌کنند.
بیشتر بخوانید: اتواسکلروز (Otosclerosis) چیست؟ علت، علائم و راه کارهای درمان آن
بیشتر بدانید: گرفتگی صدا؛ علت، علائم، درمان
علت شکاف کام و لب چیست؟
پزشکان علت شکاف لب و کام را در دو فاکتور اصلی ژنتیک و عوامل محیطی خلاصه می‌کنند:
- ژنتیک: اگر یکی از اعضای خانواده به این اختلال مادرزادی مبتلا باشد، احتمال بروز آن در کودک نیز افزایش پیدا میکند.
- مشکلات دوران بارداری: به طور طبیعی بافت لب و دهان در طی ماه‌های دوم و سوم بارداری تکامل می‌یابند. رشد این بافت‌ها در نوزادانی که به این عرضه مبتلا هستند، در طی این ماه‌ها با اختلال مواجه می‌شود. برخی مادران به‌دلیل بیماری‌های زمینه‌ایی مجبور هستند از داروهای خاص مانند داروهای ضدتشنج یا سرطان استفاده کنند. این داروها میتوانند ریسک بروز این عارضه را در نوزاد افزایش دهند. همچنین باید بدانید اضافه وزن مادر، مصرف دخانیات و نوشیدنی‌های الکلی نیز کودک را در معرض این بیماری قرار می‌دهند.
- کمبود اسید فولیک
- بیماری‌های ژنتیکی
- بیماری‌های زمینه‌ایی مانند دیابت
- بیماری‌های عفونی مادر در طی بارداری
- کاهش سطح اکسیژن مادر در دوران حاملگی
بیشتر بخوانید: آدنوئید و آدنوئیدکتومی چیست؟
علائم شکاف کام و لب چیست؟
بارز‌ترین علائم شکاف کام و لب، وجود حفره در این نواحی است. این مشکل از همان بدو تولد قابل تشخیص است.
بیشتر بدانید: علت سفیدی زبان چیست؟
تشخیص شکاف لب چگونه است؟
شکاف لب و کام بلافاصله پس از تولد قابل تشخیص است، چون این عارضه باعث ایجاد نقص فیزیکی در بافت‌های لب و دهان می‌شود.
یکی از سوالات رایج والدین این است که آیا این عارضه در دوران بارداری قابل تشخیص است؟ بله، این ناهنجاری در طی تست‌های تصویربرداری سونوگرافی در هفته‌های ۱۸ تا ۲۱ بارداری قابل تشخیص است. در این حالت احتمالا پزشک پیشنهاد میکند تا برای بررسی‌های بیشتر کمی از مایع آمنیوتیک را از بدن مادر خارج کند. بررسی این مایع نشان می‌دهد که آیا کودک در معرض ابتلا به بیماری‌های ژنتیکی مانند سندروم داون قرار دارد یا خیر.
جراحی شکاف کام توسط جراح پلاستیک و دکتر متخصص گوش، حلق و بینی انجام می‌شود. برای مشاوره آنلاین با دکتر گوش، حلق و بینی یا مشاوره آنلاین با بهترین جراح پلاستیک کلیک کنید.
بیشتر بخوانید: سندروم سوزش دهان چیست؟
آیا شکاف کام قابل درمان است؟
جراحی شکاف کام و لب بهترین و موثرترین راه برای درمان این عارضه است. این جراحی را با نام پالاتوپلاستی (palatoplasty) می‌شنوید. اهداف این عمل را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
- فضای بینی و دهان از هم جدا می‌شوند.
- این جراحی گفتار کودک را بهبود می‌دهد.
- از نشت مواد غذایی به بینی جلوگیری میکند.
- بافت نرم‌کامه ترمیم می‌شود.
عمل جراحی برای ترمیم شکاف لب و کام به بیهوشی عمومی نیاز دارد و معمولا چیزی حدود ۲ تا ۳ ساعت طول می‌کشد. برای بررسی وضعیت کودک پزشک متخصص درخواست میکند تا کودک یک یا ۲ روز در بیمارستان بستری باشد.
پس از جراحی آن، لازم است کودک را با غذاهای سبک و نرم تغذیه کنید. ممکن است این نوع رژیم غذایی برای چندین هفته ادامه داشته باشد.
عوارض شکاف کام چیست؟
- مشکلات دندان: تعداد دندان‌های این نوزادن کم یا زیاد است و برای درمان به خدمات ارتودنسی نیاز دارند. این مشکلات را معمولا در دندان‌های جلویی می‌بینید.
- مشکلات تغذیه: از آنجا که مانعی بین دهان و بینی وجود ندارد، هنگام شیر خوردن، شیر از بینی نوزاد خارج می‌شود.
- عفونت گوش: این اختلال زمینه را برای بروز عفونت‌های مکرر گوش میانی و شیپور استاش فراهم میکند. شیپور استاش در قسمت پشت بینی قرار گرفته است و تا ناحیه گوش میانی و گلو ادامه دارد. این عضو وظیفه حفظ تعادل بدن و خروج مایعات از گوش را برعهده دارد. در کودکانی که به عارضه شکاف کام مبتلا هستند، مایعات گوش آنها بدرستی تخلیه نمی‌شوند. به همین دلیل در معرض عفونت گوش قرار می‌گیرند.
- مشکلات گفتاری: به دلیل شکافی که در لب و دهان وجود دارد، این نوزادان با مشکلات گفتاری نیز مواجه هستند و اصطلاحا تودماغی حرف می‌زنند.
بیشتر بخوانید: خشکی دهان و هرآنچه که باید درباره آن بدانید
آیا پیشگیری شکاف لب امکان دارد؟
توجه به تغذیه در دوران بارداری می‌تواند ریسک بروز این اختلال مادرزادی را کاهش دهد. به همین دلیل پزشکان متخصص مصرف اسید فولیک در دوران بارداری، بخصوص اوایل آن را به زنان توصیه می‌کنند. اسید فولیک مجموعه‌ای از ویتامین‌های گروه B است. این ویتامین‌ها به تکامل مغز و ستون فقرات در دوران جنینی کمک می‌کنند.
استرس در دوران بارداری نیز یکی از عوامل محیطی است که می‌تواند در بروز این عارضه نقش داشته باشد. به همین دلیل کنترل آن در پیشگیری از این اختلال مادرزادی موثر است.
بیشتر بخوانید: علت ریزش آب دهان چیست؟ + راه‌های درمان
سخن آخر
بیشتر کودکانی که به شکاف کام و لب مبتلا هستند، بدون مشکل خاصی درمان می‌شوند. برای درمان کودک در کنار پزشکانی مانند جراح و متخصص ارتودنسی، بهتر است از مشاوره روانشناسان نیز استفاده کنید. این متخصصان به شما کمک می‌کنند تا درک بهتری از وضعیت سلامت روحی کودک خود داشته باشید.
برای رزرو نوبت آنلاین مطب پزشکی کلیک کنید.
سوالات رایج
این اختلال مادرزادی را معمولا در خط میانی سقف دهان می‌بینید.
این زمان به شدت و نوع بیماری بستگی دارد. اما درمان‌ها معمولا از یکسالگی کودک شروع می‌شود.
عمل جراحی شکاف لب در سنین ۳ تا ۴ ماهگی است و شکاف کام در سنین ۹ تا ۱۲ ماهگی انجام می‌شود.
معمولا تیمی از متخصصان برای درمان کامل شکاف کام و لب به شما کمک می‌کنند. این پزشکان میتوانند جراح پلاستیک وارتودنتیست باشند. برای مشکلات ثانویه نیز به خدماتی مانند گفتار درمانی نیاز خواهید داشت.
منبع: cdc | nhs | my.clevelandclinic
