سلول‌های بدن از گلوکز (قند) که از غذاها به دست می‌آید به عنوان منبع انرژی استفاده می‌کنند. هورمونی به نام «انسولین» به ورود گلوکز به داخل سلول‌ها کمک می‌کند. اگر بدن انسولین کافی نسازد یا نتواند به خوبی از آن استفاده کند، قند خون بالا می‌رود و به دیابت مبتلا می‌شوید. فعالیت بدنی منظم و پیروی از رژیم غذایی دیابتی نقش مهمی در کنترل قند خون دارد. اگر به دیابت مبتلا هستید، مقاله امروز مجله درمانکده را تا انتها بخوانید. در این مقاله، شما را با ویژگی‌های برنامه غذایی دیابتی آشنا خواهیم کرد.
فهرست محتوا
چرا باید از رژیم غذایی دیابتی پیروی کرد؟
تحقیقات در مورد تاثیر رژیم غذایی بر درمان دیابت نشان داده است که تغذیه سالم به کنترل قند خون، حفظ وزن در محدوده نرمال و پیش‌گیری از بیماری قلبی کمک می‌کند. وقتی کالری و چربی زیادی دریافت می‌کنید، سطح قند خون بالا می‌رود که در صورت تداوم این وضعیت به عوارض طولانی‌مدت دیابت مثل بیماری قلبی، نارسایی کلیوی و نوروپاتی (آسیب عصبی) مبتلا می‌شوید.
بیشتر بدانید: آیا دیابت بر قلب تاثیری دارد؟ و راه های مقابله با آن چیست؟
بیشتر بخوانید: دیابت و رابطه جنسی چه ارتباطی باهم دارند؟
برنامه غذایی دیابتی شامل چه غذاهایی است؟
کالری و مواد مغذی در رژیم بیماران دیابتی با مصرف غذاهای زیر تامین می‌شود:
1. کربوهیدرات‌های سالم
یکی از مهم‌ترین باور‌های غلط در مورد رژیم دیابتی این است که کربوهیدرات برای این بیماران مضر هستند و باید از رژیم غذایی آن‌ها حذف شود. کربوهیدرات‌ها به گلوکز تجزیه می‌شوند و بیشترین تاثیر را روی سطح قند خون دارند. اما پایه و اساس یک رژیم غذایی سالم را تشکیل می‌دهند و همه افراد، حتی بیماران دیابتی، باید در حد تعادل از آن‌ها استفاده کنند.
کربوهیدرات‌ها تقریبا نیمی از کالری مورد نیاز بدن را تامین می‌کنند و بسیاری از غذاهای پرکربوهیدرات حاوی فیبر، ویتامین و مواد معدنی هستند. در صورت ابتلا به دیابت، باید روی کربوهیدرات‌های سالم تمرکز کنید، مانند:
- میوه‌ها
- سبزیجات
- غلات کامل
- حبوبات، مثل لوبیا و نخود
- لبنیات کم چرب
در رژیم غذایی دیابتی باید از مصرف تنقلات و نوشیدنی‌های شیرین مانند کیک، شیرینی، آبنبات و نوشابه خودداری کنید. چون ارزش غذایی زیادی ندارند، اما می‌توانند به شدت قند خون را بالا ببرند.
بیشتر بخوانید: انواع دیابت: روش های تشخیص و درمان
2. غذاهای غنی از فیبر
فیبر نوعی کربوهیدرات است که در غذاهای گیاهی یافت می‌شود و بدن نمی‌تواند آن را هضم یا جذب کند. فیبر به کنترل قند خون کمک می‌کند و احتمال ابتلا به یبوست و سایر مشکلات گوارشی را کاهش می‌دهد. غذاهای سرشار از فیبر عبارتند از:
- سبزیجات
- میوه‌ها
- مغزهای خوراکی، مانند گردو
- حبوبات
- غلات کامل مانند نان سبوس‌دار، کینوا و برنج قهوه‌ای
3. ماهی
حداقل دو بار در هفته ماهی بخورید. ماهی‌هایی مانند سالمون و ساردین سرشار از اسیدهای چرب امگا 3 هستند که می‌توانند از بیماری قلبی جلوگیری کنند. برای اینکه بیشترین بهره را از خوردن ماهی ببرید، از سرخ کردن آن بپرهیزید و آن را به شکل کبابی، گریل یا آبپز مصرف کنید.
بیشتر بدانید: دیابت شکننده یا ناپایدار چیست؟
بیشتر بدانید: لاغری موضعی و راه‌هایی برای خلاصی از چربی شکم و پهلو
4. چربی‌های سالم
اضافه کردن غذاهای حاوی چربی غیراشباع به رژیم غذایی دیابتی به کاهش کلسترول خون کمک می‌کند. این چربی‌های سالم در غذاهای زیر وجود دارند:
- آووکادو
- مغزهای خوراکی
- روغن‌های سالم، مثل روغن کانولا و روغن زیتون
در مصرف چربی‌های سالم زیاده‌روی نکنید، چون کالری بالایی دارند.
لازم به ذکر است که برای داشتن یک رژیم عالی بهتر الست ابتدا از طریق امکان مشاوره با متخصص غدد آنلاین و متخصص تغذیه آنلاین به صورت صوتی یا تصویری از آن‌ها مشورت بگیرید.
بیشتر بدانید: لاور درمانی چیست؟
بهترین میان وعده برای بیماران دیابتی چیست؟
مصرف میان وعده احساس گرسنگی را به تاخیر می‌اندازد و از افت قند خون در بیمارانی که دارو مصرف می‌کنند یا انسولین می‌زنند جلوگیری می‌کند. علاوه بر میوه و سبزی، میان وعده بیماران دیابتی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- ماست یونانی با انواع توت: ماست یونانی به دلیل داشتن پروتئین، کربوهیدرات و چربی به ثابت نگه داشتن سطح قند خون کمک می‌کند. به ماست یونانی ساده و کم چرب کمی توت اضافه کنید تا طعم آن شیرین‌تر شود.
- تخم‌مرغ آبپز: تخم‌مرغ کربوهیدرات بسیار کمی دارد، اما منبع خوب پروتئین محسوب می‌شود.
- مغزهای خوراکی: آجیل‌ها مثل پسته حاوی فیبر، پروتئین و چربی سالم هستند.
- تخمه کدو حلوایی: تخمه کدو حلوایی غنی از چربی‌های سالم، پروتئین و فیبر است. همچنین منبع خوب ویتامین E است که به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند.
- پاپ‌کورن: پاپ‌کورن که در گروه غلات قرار می‌گیرد می‌تواند یک میان وعده مناسب برای بیماران دیابتی باشد. سه لیوان پاپ‌کورن 100 کالری انرژی و تقریبا چهار گرم فیبر دارد. بهتر است پاپ‌کورن را به صورت خانگی و بدون اضافه کردن نمک و کره درست کنید.
- سیب همراه با کره بادام‌زمینی: سیب کالری کمی دارد، اما سرشار از فیبر است. کره بادام‌زمینی هم مقداری پروتئین و چربی سالم در اختیار بدن قرار می‌دهد. اگر می‌خواهید یک میان وعده کم کالری داشته باشید، مصرف کره بادام‌زمینی را به یک قاشق غذاخوری در روز محدود کنید.
بیشتر بخوانید: علت دیابت چیست؟ عوامل موثر در بروز آن کدامند؟
بیشتر بدانید: شیرین کننده مصنوعی چه کاربردی دارد؟
کدام غذاها در رژیم غذایی دیابتی ممنوع هستند؟
دیابت باعث سفت شدن شریان‌ها و انسداد آن‌ها می‌شود و خطر ابتلا به بیماری قلبی و سکته مغزی را افزایش می‌دهد. بنابراین، باید از مصرف غذاهایی که به این فرآیند مخرب سرعت می‌بخشند، اجتناب کنید. مواد غذایی ممنوع برای بیماران دیابتی عبارتند از:
- چربی‌های اشباع: چربی اشباع از طریق افزایش کلسترول بد (LDL) باعث مسدود شدن عروق خونی می‌شود.
- چربی‌های ترانس: چربی ترانس کلسترول بد را افزایش و کلسترول خوب (HDL) را کاهش می‌دهد و به بیماری قلبی و سکته مغزی منجر می‌شود.
- کلسترول: میزان دریافت کلسترول را به حداکثر 200 میلی‌گرم در روز محدود کنید.
- سدیم (نمک): روزانه بیش از 2300 میلی‌گرم سدیم مصرف نکنید. اگر فشار خون‌تان بالا باشد، ممکن است پزشک به شما توصیه کند که محدودیت بیشتری برای سدیم دریافتی خود در نظر بگیرید.
جدول زیر به اختصار نشان می‌دهد که بیماران دیابتی باید از خوردن چه غذاهایی بپرهیزند:
| ماده مضر | منابع غذایی |
| چربی اشباع | محصولات لبنی و پروتئین‌های حیوانی پرچرب مانند کره، سرشیر، خامه و سوسیس، روغن نارگیل و روغن هسته خرما (پالم) |
| چربی ترانس | شیرینی‌جات، غذاهای سرخ شده، مارگارین و روغن جامد |
| کلسترول | محصولات لبنی پرچرب، گوشت پرچرب، زرده تخم‌مرغ، جگر و سایر امعاء و احشاء |
| سدیم | غذاهای کنسروی، سوپ‌های آماده، چیپس و سایر غذاهای شور |
بیشتر بدانید: چه میوه‌ای برای سرماخوردگی بخوریم و چه میوه‌ای را نخوریم؟
بیشتر بخوانید: پایین آوردن قند خون در بارداری چگونه ممکن است؟
چگونه باید رژیم غذایی بیماران دیابتی را تنظیم کرد؟
در حال حاضر، انواع رژیم غذایی دیابتی وجود دارد و شما می‌توانید از روش‌های مختلف برای اصلاح برنامه غذایی خود استفاده کنید. از رایج‌ترین روش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- روش بشقاب: در این روش، باید نیمی از بشقاب خود را با سبزیجات غیرنشاسته‌ای مانند اسفناج و گوجه‌فرنگی پر کنید، یک چهارم آن را به غذاهای پرپروتئین مانند ماهی، مرغ یا گوشت قرمز کم چرب اختصاص دهید و در یک چهارم باقیمانده، غلات کامل مانند نان سبوس‌دار یا سبزی نشاسته‌ای مانند سیب‌زمینی قرار دهید. از چربی‌های سالم مثل روغن زیتون و آجیل در حد کم استفاده کنید و یک سروینگ میوه یا لبنیات کم چرب و یک نوشیدنی (آب، چای یا قهوه شیرین نشده) مصرف کنید.
- شمارش کربوهیدرات: این روش برای بعضی از بیماران دیابتی، به خصوص افرادی که انسولین می‌زنند، مفید است. در صورت تزریق انسولین، باید دوز انسولین را بر اساس مقدار کربوهیدرات مصرفی تنظیم کنید. متخصص تغذیه به شما یاد می‌دهد که چگونه کربوهیدرات غذاهای مختلف را محاسبه کنید و در هر وعده یا میان وعده چه مقدار کربوهیدرات بخورید.
- در نظر گرفتن شاخص گلیسمی (GI) غذاها: در این روش، غذاهای حاوی کربوهیدرات بر اساس تاثیری که روی سطح قند خون دارند، رتبه‌بندی می‌شوند. در مورد میزان اثربخشی این راه‌کار باید با متخصص تغذیه مشورت کنید.
بیشتر بدانید: رژیم کتوژنیک چیست؟ و به چه صورت انجام می شود؟
سوالات متداول
از آنجا که رژیم بیماران دیابتی حاوی مقدار زیادی میوه، سبزی و فیبر است، علاوه بر کنترل قند خون، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی و انواع خاصی از سرطان را کاهش می‌دهد.
زمان تغذیه افراد مبتلا به دیابت اهمیت زیادی دارد. بعضی از این بیماران باید هر روز تقریبا در ساعت معینی غذا بخورند، اما تعدادی از آن‌ها می‌توانند در زمان‌بندی وعده‌های غذایی خود انعطاف‌پذیرتر باشند. این موضوع به نوع داروهای مصرفی بیمار یا نوع انسولین تزریقی او بستگی دارد. گاهی اوقات، دیر غذا خوردن یا حذف یک وعده غذایی باعث افت شدید قند خون می‌شود.
مناسب بودن حجم غذا به کنترل قند خون و حفظ وزن در محدوده سالم کمک می‌کند. اگر به دیابت مبتلا هستید، با متخصص تغذیه در مورد مقدار غذایی که می‌توانید در طول روز بخورید، مشورت کنید. میزان کالری مورد نیاز بدن بسته به وزن، سن، جنسیت، سطح فعالیت بدنی و وضعیت سلامتی بین افراد مختلف متفاوت است.
هیچ مدرک معتبری در مورد تاثیر مکمل‌های غذایی و گیاهی روی دیابت وجود ندارد. قبل از مصرف هر نوع مکملی با پزشک خود مشورت کنید، چون ممکن است عوارض جانبی داشته باشد یا روی عملکرد داروهای شما تاثیر بگذارد.
بیشتر بدانید: روش درمان دیابت خاموش چیست؟
کلام پایانی
فعالیت بدنی منظم و پیروی از برنامه غذایی دیابتی به شما کمک می‌کند که سطح قند خون‌تان را در محدوده هدف نگه دارید. برای کنترل قند خون باید بین رژیم غذایی، میزان فعالیت بدنی و داروهای مصرفی‌تان تعادل ایجاد کنید. نوع، مقدار و زمان مصرف آنچه که می‌خورید و می‌نوشید، روی سطح قند خون تاثیر دارد.
گاهی اوقات، پایبندی به رژیم غذایی دیابتی چالش‌برانگیز است. برای حل این مشکل بهتر است با تغییرات کوچک شروع کنید و از فوق تخصص غدد و دکتر فوق تخصص تغذیه کمک بگیرید. در این راستا، سایت درمانکده این فرصت را برایتان فراهم کرده است که در مورد مشکلات مربوط به دیابت با بهترین متخصصان مشورت کنید.
منابع: mayoclinic, niddk.nih, prevention
