علت سرگیجه چیست؟ + علائم و بهترین روش‌های درمان آن

سرگیجه یکی از مشکلات شایع پزشکی است که افراد زیادی در دوره‌های مختلف زندگی، آن را تجربه می‌کنند. این عارضه می‌تواند به صورت سبکی سر، عدم تعادل یا چرخش محیط اطراف احساس شود که معمولا با سستی و ضعف بدن همراه است. تشخیص زودهنگام علت سرگیجه اهمیت زیادی دارد، زیرا این عارضه همیشه بی‌خطر نیست و گاهی می‌تواند نشان‌دهنده یک بیماری جدی باشد. زمانی که سرگیجه به صورت شدید یا در خواب تجربه شود، باید آن را جدی گرفت. 

همراه ما باشید تا در این مقاله از مجله سلامت درمانکده شما را با علت سرگیجه و راه‌کارهای درمانی آن آشنا کنیم.

سرگیجه چیست؟

سرگیجه (Dizziness) یا دوران سر یک بیماری نیست، بلکه نشانه‌ای از شرایط مختلف است که معمولا موجب برهم خوردن تعادل بدن می‌شود. در واقع، این عارضه حالتی است که فرد احساس چرخش یا حرکت غیر واقعی محیط اطراف و بدن خود را تجربه می‌کند. اغلب افرادی که دچار این اختلال شده‌اند، در ناحیه سر احساس سبکی دارند و درصد زیادی از آن‌ها با سیاهی رفتن چشم مواجه می‌شوند. در این حالت احساس می‌کنید محیط پیرامون شما به صورت دایره‌ای در حال چرخش است.

انواع مختلف سرگیجه

این اختلال معمولا دارای ۲ نوع دسته‌بندی اصلی است:

• سرگیجه محیطی: وقتی علت سرگیجه شدید ناشی از مشکلی در گوش داخلی باشد، حالت دوران چرخشی اتفاق می‌افتد.
• سرگیجه مرکزی: این نوع سرگیجه که به سرگیجه های خطرناک معروف هستند، معمولا زمانی بروز پیدا می‌کنند که مشکلاتی همچون عفونت، تومور مغزی، آسیب مغزی تروماتیک یا سکته در مغز، به‌ویژه مخچه وجود داشته باشند.

علائم سرگیجه

در جواب افرادی که می‌پرسند علائم سرگیجه چیست، باید بگوییم این عارضه گاهی با نشانه‌های زیر همراه می‌شود:

• حالت تهوع و استفراغ
• عدم تعادل درست
• وزوز گوش
• از دست دادن شنوایی یک گوش
• سردرد
• اختلال در تمرکز چشم‌ها
• احساس پری در گوش
• حرکت غیر قابل کنترل چشم به سمت دیگر (Nystagmus)

در صورت تجربه هر یک از علائم فوق می‌توانید با دکتر مغز و اعصاب آنلاین مشورت کنید. همچنین برای مراجعه حضوری می‌توانید نزد متخصص مغز و اعصاب نوبت بگیرید.

بیشتر بدانید: عوارض لکه های سفید در مغز

سرگیجه نشانه چیست؟

برخی از شرایط خاص و سندرم‌ها می‌توانند علت سرگیجه باشند. آن‌ها شامل موارد زیر هستند:

• سرگیجه موضعی حمله‌ای خوش‌خیم (BPPV): شایع‌ترین علت سرگیجه ناگهانی حالت BPPV است که فرد با تغییر موقعیت سر خود دچار آن می‌شود. معمولا وقتی شخص دراز کشیده، نشسته یا به‌ طور آنی در رختخواب می‌چرخد، این نوع سرگیجه را تجربه می‌کند.
• بیماری منیر (Meniere): تجمع مایعات در گوش داخلی ناشی از بیماری منیر منجر به حملات سرگیجه می‌شود. این بیماری معمولا درمان ندارد و پزشک آموزش‌های لازم جهت مدیریت علائم را به شما آموزش می‌دهد. علائم وزوز گوش (احساس زنگ در گوش)، کاهش شنوایی و احساس پری گوش از نشانه‌های آزاردهنده بیماری Meniere محسوب می‌شوند.
• لابیرنتیت (Labyrinthitis): گوش داخلی یا لابیرنت دارای عصب دهلیزی است که وظیفه انتقال اطلاعات مربوط به صدا، حرکت سر و موقعیت آن را به مغز برعهده دارد. در صورتی که گوش داخلی بر اثر عفونت ملتهب شود به آن لابیرنتیت می‌گویند. نشانه این بیماری سردرد، گوش درد، وزوز گوش، تغییرات بینایی و کاهش شنوایی است.
• نوریت دهلیزی: التهاب عصب دهلیزی دیگ دلیل سرگیجه است. بیماری نوریت دهلیزی شباهت‌هایی به لابیرنتیت دارد، با این تفاوت که باعث کاهش شنوایی نمی‌شود. سرگیجه ناگهانی، تاری دید و تهوع شایع‌ترین نشانه‌های نوریت دهلیزی به‌شمار می‌آیند.
• کلستئاتوم (Cholesteatoma): این بیماری نوعی رشد غیر سرطانی پوست در گوش میانی است که به‌ دلیل عفونت‌های مکرر گوش ایجاد می‌شود. کلستئاتوم با سرگیجه شدید، برهم خوردن تعادل و کاهش شنوایی همراه است.

بیشتر بدانید: نحوه مصرف قرص بتاهیستین 8

در ادامه درباره علت سرگیجه در شرایط مختلف بیشتر توضیح می‌دهیم:

علت سرگیجه ناگهانی

سرگیجه ناگهانی می‌تواند در هر سنی ایجاد شود، اما در سنین بالای ۶۵ سال شایع‌تر است. عوامل مختلفی مانند افت شدید فشار خون یا کم‌آبی بدن می‌توانند باعث بروز سرگیجه ناگهانی شوند. همچنین گاهی مصرف یک دارو یا برخی بیماری‌ها با عوارضی مانند سرگیجه ناگهانی همراه می‌شوند. از آن جایی که سرگیجه ناگهانی می‌تواند از نوع محیطی یا مرکزی باشد، باید حتما توسط پزشک مورد بررسی قرار بگیرد. سرگیجه مرکزی معمولا از محیطی شدیدتر است و بر اثر عوامل زیر بروز پیدا می‌کند:

• مالتیپل اسکلروزیس
• تومورهای مغزی
• میگرن
• سکته مغزی
• ضربه‌ی مغزی
• نوروم آکوستیک

علت سرگیجه در خواب

اگر با احساس سرگیجه، ضعف و بی‌ثباتی از خواب بیدار می‌شوید، می‌تواند نشان‌دهنده یک بیماری یا شرایط خاص باشد. معمولا علت این عارضه در خواب ناشی از عوامل زیر است:

• داروها: برخی از داروهای ضد افسردگی، فشارخون، آلرژی، ضد تشنج، آرام‌بخش و داروهای پروستات احتمال دوران سر در خواب را افزایش می‌دهند.
• کم‌آبی بدن: یکی از اصلی‌ترین علت سرگیجه در خواب را می‌توان ناشی از ننوشیدن کافی مایعات دانست. کم‌آبی باعث عدم عملکرد صحیح مغز و بدن می‌شود که نتیجه آن دوران سر است. حتما چند ساعت قبل از خواب آب بنوشید.
• نارسایی قلبی: این مشکل به معنی عدم پمپاژ درست خون به بخش‌های مختلف بدن است. در چنین شرایطی، افت فشار خون اتفاق می‌افتد و بدن نمی‌تواند آن را تحمل کند. بنابراین هنگام خواب و بلند شدن از رختخواب فرد دچار سرگیجه می‌شود.
• هیپوگلیسمی (Hypoglycemia): افت قند خون باعث تغییرات هورمونی و شیمیایی مختلف در بدن می‌شود که باید آن را یکی از دلایل مهم سرگیجه در خواب، خصوصا اول صبح دانست.

بیشتر بدانید: بالا اوردن خون از گلو نشانه چیست؟

علت سرگیجه هنگام بلند شدن و سیاهی رفتن چشم

افت فشار خون ارتواستاتیک یا وضعیتی یکی از دلایل اصلی سرگیجه هنگام بلند شدن همراه با سیاهی رفتن چشم است. هنگام بلند شدن ناگهانی، خون به سمت پاها حرکت می‌کند و فشار خون کاهش می‌یابد. اگر بدن نتواند به سرعت افت فشار خون را جبران کند، موجب سرگیجه، عدم تعادل در ایستادن، سبکی سر و سیاهی رفتن چشم می‌شود. این عارضه در افراد مسن، زنان باردار و کسانی که دچار کم‌آبی شدید بدن هستند، شایع‌تر است.

دلیل سرگیجه عصبی

سرگیجه عصبی بیشتر به دلیل تاثیر استرس بر سیستم عصبی و گردش خون بدن ایجاد می‌شود. به طور کلی، می‌توان مهم‌ترین عوامل ایجادکننده این نوع سرگیجه را شامل موارد زیر دانست:

• اضطراب شدید: استرس و اضطراب شدید باعث افزایش ترشح هورمون کورتیزول می‌شود که این هورمون به شدت بر عملکرد قلب، تنفس و فشار خون تاثیر می‌گذارد. در شرایط استرس‌زا، فرد دچار تنفس سریع‌ و کم‌عمق می‌شود که این شرایط اکسیژن‌رسانی به مغز را کاهش می‌دهند، در نتیجه فرد سرگیجه را تجربه می‌کند.
• حملات پانیک: اغلب افرادی که دچار حملات پانیک یا وحشت‌زدگی می‌شوند، علائمی مانند ترس شدید، تپش قلب، تعریق و سرگیجه عصبی را تجربه می‌کنند.
• میگرن عصبی: برخی افراد در شرایط استرس‌زا دچار میگرن عصبی می‌شوند که می‌تواند با سرگیجه، حالت تهوع، تاری دید، حساسیت به نور و صدا همراه شود.
• اختلالات خواب: بی‌خوابی و خستگی مفرط ناشی از استرس شدید می‌توانند تعادل بدن را برهم بزنند و باعث ایجاد سرگیجه عصبی شوند.

برای درمان سرگیجه عصبی می‌توانید از تمرینات تنفسی عمیق، مدیتیشن و یوگا برای مدیریت استرس استفاده کنید. با این حال، اگر سرگیجه عصبی شما به کمک راه‌کارهای آرام‌بخش بهبود پیدا نکرد، برای دریافت درمان حرفه‌ای به روانشناس مراجعه کنید.

بیشتر بدانید: بیماری سی پی

علت سرگیجه و حالت تهوع ناگهانی

این عارضه می‌تواند به دلیل تغییر در سیستم عصبی یا گردش خون ایجاد شود. مهم‌ترین عواملی که باعث ایجاد سرگیجه، سبکی سر و حالت تهوع ناگهانی می‌شوند، شامل موارد زیر هستند:

• اختلالات گوش داخلی
• بیماری حرکت
• افت قند خون شدید
• افت فشار خون
• نوشیدن الکل
• میگرن
• استرس و اضطراب شدید
• مصرف برخی داروها
• عفونت‌های ویروسی
• کمبود ویتامین D و ویتامین B۱۲

علت سرگیجه هنگام خوابیدن به پهلو

وقتی فرد هنگام پهلو به پهلو شدن در طول خواب و غلت زدن دچار سرگیجه می‌شود، احتمال عفونتی در گوش داخلی وجود دارد که سرگیجه ایجاد می‌کند و این سرگیجه را تحت عنوان سرگیجه وضعیتی خوش‌خیم (BPPV) می‌شناسند. سرگیجه BPPV به دلیل حرکت کریستال‌های کوچک در داخل کانال‌های نیم‌دایره‌ای گوش داخلی که مسئول تعادل هستند، ایجاد می‌شود. این نوع سرگیجه معمولا کوتاه‌مدت (چند ثانیه) است و با چرخش سر شدت بیشتری پیدا می‌کند.

دلیل سرگیجه ناشی از معده

برخی افراد سرگیجه و معده درد را به صورت همزمان تجربه می‌کنند. این ۲ عارضه ممکن است به دلیل استرس، کم‌آبی بدن یا مسمومیت غذایی به دنبال یکدیگر بروز پیدا کنند. با این حال، ممکن است گاهی سرگیجه و درد معده نشانه‌ای از مشکل جدی‌تر مانند رفلاکس معده یا عفونت‌های گوارشی باشند. اگر سرگیجه و معده درد شما پس از ۲ تا سه روز بهبود پیدا نکردند یا با علائم دیگری مانند اسهال همراه شدند، حتما برای بررسی دقیق‌تر و انجام آزمایشات مورد نیاز به پزشک مراجعه کنید.

علت سرگیجه در زنان چیست؟

در اغلب موارد، دلایل ایجاد سرگیجه در مردان و زنان مشترک است. با این حال، می‌توان برخی شرایط خاص را علت سرگیجه و بی حالی در زنان دانست که شامل موارد زیر می‌شوند:

• بارداری: تغییرات هورمونی در ماه‌های اولیه بارداری یکی از شایع‌ترین دلایل سرگیجه و تهوع در زنان است که تحت عنوان تهوع بارداری شناخته می‌شود. همچنین افزایش حجم خون و کاهش قند خون در دوران بارداری می‌تواند موجب بروز این عارضه شود.
• قاعدگی و سندرم پیش از قاعدگی: تغییرات سطح استروژن و پروژسترون در برخی زنان باعث سرگیجه، حالت تهوع، خستگی و نوسانات خلقی می‌شوند. همچنین برخی خانم‌ها به دلیل دردهای شدید پیش از قاعدگی و شدت خونریزی در دوران پریودی علائمی همچون سرگیجه، بی‌حالی و حالت تهوع را تجربه می‌کنند.
• یائسگی: یائسگی از آن جایی که موجب تغییرات هورمونی شدیدی می‌شود، می‌تواند علت سرگیجه و حالت تهوع در زنان به‌شمار بیاید.
• کم‌خونی: دیگر علت سرگیجه و حالت تهوع در زنان می‌تواند ناشی از کم‌خونی و فقر آهن باشد. زنانی که در پریودی، خونریزی شدیدی دارند، مستعد ابتلا به کم‌خونی ناشی از فقر آهن هستند و ممکن است در این دوران دچار سرگیجه شوند. در صورت داشتن خونریزی شدید و تجربه سرگیجه همراه با حالت تهوع، برای اینکه متوجه شوید کم‌خونی دارید یا خیر، حتما آزمایش خون بدهید.

بیشتر بدانید: آیا مغز آسیب دیده میتواند ترمیم شود؟

روش تشخیص علت سرگیجه

پزشک متخصص مغز و اعصاب‌ یا دکتر گوش، حلق و بینی ابتدا معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و از شما در مورد علائم سرگیجه سوال می‌پرسد. همچنین ممکن است آن‌ها برای تایید تشخیص خود به آزمایشات دیگری نیاز داشته باشند. انواع تست مرتبط با پیدا کردن دلیل سرگیجه را در جدول زیر مشاهده می‌کنید:

تست سرگیجه	توضیحات
تست رانش سر	بیمار به بینی پزشک نگاه می‌کند و پزشک سر بیمار را به پهلو حرکت می‌دهد و به دنبال حرکت صحیح چشم است.
تست رومبرگ	پزشک برای ارزیابی تعادل از شما می‌خواهد بایستید، چشم‌ها را ببندید، پاها را کنار هم بگذارید و دست‌ها را در پهلو قرار دهید.
تست Fukuda-Unterberger	پزشک برای بررسی گوش داخلی و تعادل از شما می‌خواهد با چشمان بسته، ۳۰ ثانیه درجا بزنید.
تست دیکس- هالپیک	برای بررسی حرکت چشم، بیمار در حالی‌ که روی میز معاینه قرار دارد، از موقعیت نشسته به موقعیت خوابیده می‌رود.
باتری تست دهلیزی	پزشک برای ارزیابی مشکل گوش داخلی عینکی ری روش چشم بیمار می‌گذارد تا واکنش حرکتی چشم کنترل شود.
سی‌تی اسکن و MRI	پزشک آزمون‌های تصویربرداری را برای تشخیص بیماری‌های مرتبط با سرگیجه انجام می‌دهد.

بیشتر بدانید: سی تی اسکن مغز

درمان سرگیجه

برای درمان بیماری‌های مرتبط با سرگیجه ابتدا باید علت آن شناسایی شود. برخی از رایج‌ترین درمان‌های این اختلال در زیر معرفی شده‌اند:

دارو درمانی

با درمان علت زمینه‌ای سرگیجه می‌توانید علائم آن را کاهش دهید. مثلا اگر این عارضه ناشی از عفونت باشد، بهترین درمان تجویز آنتی‌بیوتیک است. در ادامه با بهترین داروی سرگیجه در شرایط و بیماری‌های مختلف آشنا می‌شوید:

• داروی مکلیزین (Meclizine) یا دیمن هیدرینات (Dimenhydrinate) و داروی بتاهیستین برای درمان سرگیجه ناشی از اختلالات گوش داخلی
• داروی گاباپنتین (Gabapentin) یا دیازپام (Diazepam) برای کنترل سرگیجه ناشی از اختلالات عصبی و بینایی
• داروهایی مانند سوماتریپتان (Sumatriptan) یا پروپرانولول (Propranolol) برای بهبود سرگیجه بر اثر میگرن
• مصرف مایعات فراوان و داروی تنظیم‌کننده فشار خون مانند فلودروکورتیزون (Fludrocortisone) برای درمان کم‌آبی بدن و افت شدید فشار خون
• مکمل‌های حاوی آهن برای رفع سرگیجه به دلیل کم‌خونی
• داروهای ضد تهوع‌ مانند پروکلرپرازین و متوکلوپرامید برای تسکین حالت تهوع همراه با سرگیجه
• داروهای خانواده بنزودیازپین‌ها مانند دیازپام و لورازپام برای رفع سرگیجه ناشی از استرس و اضطراب شدید

توانبخشی دهلیزی

این روش، نوعی فیزیوتراپی است که می‌توان برای درمان سرگیجه ناشی از مشکل گوش داخلی استفاده کرد. توانبخشی دهلیزی با تقویت حواس دیگر باعث کاهش علائم سرگیجه و جبران حملات آن می‌شود.

روش CRP

برای درمان سرگیجه موضعی حمله‌ای خوش‎خیم (BPPV) از روش مانورهای تغییر جابه‌جایی کانال (CRP) استفاده می‌کنند تا با انتقال رسوبات کلسیم به داخل محفظه گوش داخلی باعث جذب آن توسط بدن شوند.

جراحی

اگر سرگیجه ناشی از مشکل اساسی همچون تومور مغزی یا آسیب جدی گردن باشد، پزشک از گزینه جراحی استفاده می‌کند.

درمان فوری سرگیجه در خانه

پس از تشخیص علت سرگیجه می‌توان برای درمان آن از راه‌کارهای خانگی کمک گرفت. این راه‌کارها که در ادامه آن‌ها را عنوان می‌کنیم، در کنار دارو درمانی یا سایر روش‌ها به تسریع روند بهبودی کمک می‌کنند:

• بلافاصله بنشینید یا دراز بکشید تا از افتادن و آسیب‌های دیگر جلوگیری شود.
• اگر دراز کشیدید، پاهای خود را کمی بالاتر از بدن قرار دهید تا خون‌رسانی به مغز افزایش یابد.
• چند نفس عمیق بکشید تا اکسیژن بیشتری به مغز برسد.
• مصرف الکل، کافئین و سیگار کشیدن را محدود کنید تا بدن کمتر دچار تنش شود.
• یک لیوان آب بنوشید تا کم‌آبی بدن‌تان، به‌ویژه در هوای گرم برطرف شود.
• چای زنجبیل بنوشید یا یک تکه زنجبیل تازه را بجوید تا گردش خون در بدن بهبود پیدا کند.
• یک میان‌وعده کوچک مانند خرما، عسل، آبمیوه طبیعی یا نان و پنیر بخورید تا افت قند خون برطرف شود.
• از دوش گرفتن با آب داغ اجتناب کنید تا دچار افت شدید فشار خون و افزایش ضربان قلب نشوید.
• با روغن اسطوخودوس نواحی مختلف بدن را ماساژ دهید تا استرس و اضطراب‌تان کمتر شود.
• هنگام بلند شدن از رختخواب یا تغییر وضعیت، این کار را به آرامی انجام دهید تا دچار افت فشار خون ناگهانی نشوید.

برای درمان سرگیجه چه بخوریم؟

تغذیه نقش مهمی در کنترل و بهبود سرگیجه دارد. مصرف برخی مواد غذایی به سلامت کلی بدن و کاهش علائم همراه با سرگیجه کمک می‌کند. برای این منظور، بهتر است مواد غذایی که در ادامه معرفی می‌کنیم را در برنامه غذایی خود بگنجانید:

• دمنوش زنجبیل
• چای نعناع
• نوشیدن آب و مایعات به مقدار کافی در طول روز
• مواد غذایی حاوی آهن مانند گوشت قرمز، اسفناج، جگر و عدس
• منابع طبیعی غنی از پتاسیم مانند موز، آووکادو و سیب‌زمینی
• مواد غذایی سرشار از ویتامین B۱۲ مانند ماهی، گوشت قرمز، تخم مرغ و لبنیات

راهنمای مراجعه به پزشک

سرگیجه، حالت دوران سر و عدم تعادل کافی است که به صورت ناگهانی و بدون علائم قبلی ظاهر می‌شود. زمانی که این عارضه پس از یک یا ۲ روز بهبود نیابد، باید حتما در مورد نشانه‌های آن با پزشک متخصص مغز و اعصاب یا دکتر گوش، حلق و بینی صحبت کنید. چرا که سرگیجه همیشه بی‌خطر نیست و اگر به صورت ناگهانی بروز پیدا کند یا با ضعف اندام‌ها همراه شود، می‌تواند نشان‌دهنده بیماری جدی باشد.

ما در این مقاله از مجله درمانکده بررسی کردیم علت سرگیجه چیست و شما را با راه‌کارهای درمانی آن آشنا کردیم. اگر درباره روش‌های درمانی این عارضه سوالاتی دارید، می‌توانید از طریق وب‌سایت درمانکده ویزیت آنلاین متخصص مغز و اعصاب بگیرید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر مغز و اعصاب از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید.

سوالات متداول

منبع : webmd | medicalnewstoday | my.clevelandclinic