اختلال خواب در سالمندان به دلایل مختلف از جمله مصرف دارو و مشکلات جسمی نسبتا شایع است. سالمندان ممکن است در به خواب رفتن مشکل داشته باشند، مدت زمان کمتری بخوابند یا در طول شب به طور مکرر از خواب بیدار شوند که این عوامل همگی به کاهش کیفیت خواب منجر می‌شوند. خواب نامناسب می‌تواند زمینه‌ساز بروز مشکلات جدی باشد و احتمال ابتلا به چاقی، بیماری‌های قلبی-عروقی و دیابت را افزایش دهد. با ما تا انتهای این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه باشید تا نکات مهم اختلال خواب در سالمندان شامل علائم، دلایل و درمان را با شما به اشتراک بگذاریم.
فهرست محتوا
انواع اختلال خواب در سالمندان
رایج‌ترین مشکلات خواب در سالمندان شامل موارد زیر است:
- آپنه انسدادی خواب: اگر می‌خواهید بدانید آپنه خواب چیست، باید بگوییم اختلالی است که در آن تنفس در طول خواب به دلیل انسداد راه هوایی فوقانی به طور موقت متوقف می‌شود. این مشکل تقریبا در ۲۰ تا ۶۰ درصد افراد بالای ۶۵ سال رخ می‌دهد.
- سندرم پای بی‌قرار: این سندرم که به معنی تمایل شدید به حرکت دادن پاها در هنگام خواب است می‌تواند در هر سنی شروع شود، اما در افراد میانسال و سالمند شدیدتر است و بیشتر رخ می‌دهد.
- اختلال رفتاری خواب REM: اختلال رفتاری خواب REM یا RBD حالتی است که باعث می‌شود فرد در حین خواب صحبت کند، فریاد بزند، حرکت کند یا راه برود. این اختلال زمانی رخ می‌دهد که ماده شیمیایی مسئول فلج عضلات در مرحله خواب REM عملکرد مناسبی نداشته باشد.
- اختلالات ریتم شبانه‌روزی خواب: با افزایش سن، کارایی ساعت داخلی بدن کمتر می‌شود. در نتیجه، فرد در اوایل شب (حدود ساعت هفت تا ۹) احساس خواب‌آلودگی می‌کند و حتی اگر دیر بخوابد صبح خیلی زود (بین ساعت سه تا پنج) از خواب بیدار می‌شود.
سایر اختلالات خوابی که ممکن است در دوران سالمندی بروز کنند عبارت‌اند از:
- بی‌خوابی: این اختلال شامل دیر به خواب رفتن، بیدار ماندن در طول شب یا خواب ناآرام است. بعضی از مطالعات نشان داده‌اند که ۵۰ تا ۷۰ درصد افراد بالای ۶۵ سال علائم بی‌خوابی را تجربه می‌کنند.
- اختلال حرکتی دوره‌ای اندام‌ها: این اختلال به معنی حرکات غیر ارادی اندام‌ها در هنگام خواب است. اختلال حرکتی دوره‌ای اندام‌ها علت مشخصی ندارد، اما ممکن است منشاء آن در سیستم عصبی مرکزی باشد.
علائم اختلال خواب در سالمندان
علائم شایع اختلالات خواب عبارت‌اند از:
- خواب‌آلودگی شدید در طول روز
- مشکل در به خواب رفتن، بیدار شدن مکرر در طول شب و ناتوانی در بازگشت به خواب یا خیلی زود از خواب بیدار شدن
- الگوی تنفسی غیر طبیعی هنگام خواب شامل خروپف، خس‌خس، نفس‌نفس زدن، احساس خفگی یا وقفه در تنفس
- حرکات زیاد یا آزاردهنده در حین خواب مانند تکان دادن دست‌ها و پاها یا دندان قروچه
- رفتارهای غیر عادی در خواب مثل راه رفتن در خواب یا شب‌ادراری
عوارض کم‌خوابی در سالمندان
اختلال خواب درمان‌نشده با عوارض جدی زیر همراه است:
- ابتلا به بیماری‌های جسمی از جمله بیماری قلبی، سکته مغزی و دیابت یا بدتر شدن آن‌ها
- بدتر شدن علائم افسردگی و تشدید سایر مشکلات سلامت روان
- خواب‌آلودگی بیش‌ازحد در طول روز و کاهش تمرکز که می‌تواند به زمین خوردن، تصادفات رانندگی و سایر آسیب‌ها منجر شود
- کاهش کیفیت زندگی
علل اختلال خواب در سالمندان
اختلال خواب به ۲ دسته اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود. اختلال خواب اولیه زمانی رخ می‌دهد که مشکل خواب به صورت مستقل و بدون ارتباط با بیماری‌های جسمی یا روانی ایجاد شود. در مقابل، اختلال خواب ثانویه به دلیل بیماری یا مصرف دارو رخ می‌دهد.
۱. بیماری‌ها
یک مطالعه در مورد اختلال خواب سالمندی نشان داد افرادی که با خوابیدن مشکل دارند اغلب به بیماری‌های زمینه‌ای مبتلا بوده و از فعالیت جسمی کمتری برخوردارند. بعضی از بیماری‌های جسمی که می‌توانند به اختلال خواب منجر شوند عبارت‌اند از:
- بیماری پارکینسون: پارکینسون یک اختلال نورودژنراتیو است که شیوع آن با افزایش سن بیشتر می‌شود. بنیاد پارکینسون اعلام کرده است که حدود ۴۰ درصد افراد مبتلا به این بیماری به آپنه انسدادی خواب دچار هستند.
- بیماری آلزایمر: اختلال حافظه یا آلزایمر هم می‌تواند روی خواب شبانه تاثیر بگذارد و باعث خواب‌آلودگی در طول روز شود.
- درد مزمن: آرتریت و سایر بیماری‌هایی که با درد همراه هستند از شایع‌ترین دلایل اختلال خواب در سالمندان محسوب می‌شوند. چون باعث می‌شوند فرد دیرتر به خواب برود یا در طول شب چند بار بیدار شود.
- بیماری‌های قلبی-عروقی: در یک مطالعه مشاهده شد که ۳۹ درصد افراد مبتلا به این بیماری‌ها کمتر از ۶/۵ ساعت در شب می‌خوابند که این موضوع خطر مرگ را افزایش می‌دهد.
- بیماری‌های عصبی: بیماری ام‌اس (MS) و آسیب‌های تروماتیک مغزی هم می‌توانند از دلایل اختلالات خواب در سالمندان باشند.
- مشکلات گوارشی: بیماری رفلاکس معده به مری (GERD) و سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)از شایع‌ترین مشکلاتی هستند که می‌توانند کیفیت خواب را تحت تاثیر قرار دهند.
- بیماری‌های ریوی یا تنفسی: آسم و بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) هر ۲ خطر ابتلا به آپنه انسدادی خواب را افزایش می‌دهند.
- ضعف در کنترل مثانه: تکرر ادرار یا نگرانی از نشت ادرار در طول شب ممکن است باعث مختل شدن خواب شود.
۲. داروها
شواهد موجود نشان‌دهنده نقش داروها در اختلال خواب در سالمندان است. داروهایی که می‌توانند به این مشکل منجر شوند شامل موارد زیر هستند:
- دیورتیک‌ها (ادرارآورها) که برای درمان فشار خون بالا یا گلوکوم (آب سیاه) تجویز می‌شوند
- داروهای کاهش‌دهنده فشار خون
- داروهای آنتی‌کولینرژیک استنشاقی که به درمان بیماری انسدادی مزمن ریه کمک می‌کنند
- کورتیکواستروئیدهای خوراکی مانند پردنیزون که در درمان روماتیسم مفصلی و لوپوس کاربرد دارند
- داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب
- آنتی‌هیستامین‌ها که به درمان آلرژی کمک می‌کنند
- لوودوپا که داروی بیماری پارکینسون است
- دونپزیل که برای کنترل علائم بیماری آلزایمر تجویز می‌شود
کافئین، الکل و سیگار هم به دلایل زیر می‌توانند در اختلال خواب نقش داشته باشند:
- کافئین با مختل کردن ریتم شبانه‌روزی بدن باعث کاهش مدت زمان خواب می‌شود.
- الکل خطر ابتلا به آپنه خواب را حدود 25 درصد افزایش می‌دهد.
- نیکوتین ریتم شبانه‌روزی را مختل می‌کند و به کاهش زمان خواب و خواب‌آلودگی در طول روز منجر می‌شود.
تشخیص اختلال خواب در سالمندان
پزشک از شما در مورد علائم‌تان سوال می‌‌پرسد و معاینه بدنی انجام می‌دهد تا هر گونه بیماری زمینه‌ای را شناسایی کند. همچنین ممکن است از شما بخواهد وضعیت خواب خود را به مدت یک تا ۲ هفته یادداشت کنید. به طور کلی، زمانی ابتلای شما به بی‌خوابی تایید می‌شود که به طور مداوم علی‌رغم داشتن فرصت کافی برای خوابیدن با مشکل مواجه باشید و این مشکل روی زندگی روزمره‌تان تاثیر گذاشته باشد.
اگر پزشک به یک اختلال خواب اولیه به‌ویژه آپنه انسدادی خواب مشکوک باشد، یکی از ۲ روش زیر را برای بررسی دقیق‌تر توصیه می‌کند:
- مطالعه خواب در آزمایشگاه که پلی سومنوگرافی (PSG) نام دارد
- تست خواب در منزل (HST)
۱. مطالعه خواب
پلی‌سومنوگرافی معمولا در طول شب در آزمایشگاه خواب انجام می‌شود. اگر پزشک این تست را برایتان تجویز کند، تکنسین سنسور یا حسگر را روی بدن شما قرار می‌دهد تا موارد زیر را بررسی کند:
- حرکات بدن
- تنفس
- خروپف
- ضربان قلب
- فعالیت مغز
همچنین ممکن است دستگاهی را به انگشت شما متصل کند تا میزان اکسیژن خون را اندازه بگیرد.
تکنسین از طریق دوربینی که در اتاق نصب شده است، شما را زیر نظر خواهد داشت. بنابراین در صورت نیاز می‌توانید با او صحبت کنید.
در طول خواب، دستگاه‌ها اطلاعات شما را به طور پیوسته روی نمودار ثبت می‌کنند. پزشک با استفاده از این داده‌ها می‌تواند تشخیص دهد که آیا به اختلال خواب مبتلا هستید یا خیر.
۲. تست خواب در منزل
تست خواب در منزل یک روش تشخیصی ساده برای بررسی اختلالات تنفسی مرتبط با خواب از جمله آپنه انسدادی خواب است. این تست به جای آزمایشگاه خواب در خانه و با استفاده از دستگاه‌های قابل‌حمل انجام می‌شود.
درمان اختلال خواب در سالمندان
از آنجا که سالمندان داروهای متعددی مصرف می‌کنند، توصیه می‌شود ابتدا از درمان‌های غیر دارویی مانند درمان شناختی رفتاری (CBT) برای رفع بی‌خوابی ناگهانی یا مزمن استفاده کنند. سپس در صورت موثر نبودن این روش‌ها به سراغ داروها بروند.
۱. درمان‌های غیر دارویی
تحقیقات نشان داده‌اند که رفتار درمانی یا CBT به طور قابل‌توجهی اختلالات خواب را در افراد مبتلا به بی‌خوابی بهبود می‌بخشد. این روش به این دلیل که هم‌زمان کیفیت و کمیت خواب را تحت تاثیر قرار می‌دهد، بسیار موثر است.
۲. دارودرمانی
داروهای خواب‌آور در کوتاه‌مدت به رفع مشکلات خواب کمک می‌کنند. رایج‌ترین داروها عبارت‌اند از:
- بنزودیازپین‌ها مانند تمازپام و تریازولام: این داروها با اتصال به گیرنده‌های گابا (GABA) در مغز می‌توانند اضطراب را کاهش دهند و به خواب‌آلودگی کمک کنند. با این حال، ممکن است وابستگی ایجاد کنند و برای سالمندان توصیه نشوند. چرا که می‌توانند خطراتی مانند اختلال شناختی، زمین خوردن و شکستگی استخوان را به همراه داشته باشند.
- داروهای غیر بنزودیازپینی از جمله زولپیدم، زالپلون و اسزوپیکلون: این داروها با تاثیر مستقیم بر گیرنده‌های GABA-A در مغز می‌توانند فعالیت مغز را کاهش دهند و فرآیند خواب را تسهیل کنند. این داروها هم مانند بنزودیازپین‌ها اعتیادآور هستند و معمولا به سالمندان توصیه نمی‌شوند.
- بعضی از داروهای ضد افسردگی تاییدشده توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) مانند دوکسپین: این داروها در دوزهای پایین ممکن است برای درمان بی‌خوابی مزمن تجویز شوند. آن‌ها می‌توانند به خواب طولانی کمک کنند و دفعات بیدار شدن را در طول شب کاهش دهند. این داروها اثرات درمانی خود را از طریق مهار هیستامین اعمال می‌کنند.
به طور کلی، توصیه می‌شود داروها به منظور درمان اختلال خواب در سالمندان فقط برای مدت زمان کوتاه مصرف شوند. چرا که استفاده طولانی‌مدت از آن‌ها به‌خصوص در سنین بالا می‌تواند عوارض جانبی ایجاد کند. از شایع‌ترین عوارض بنزودیازپین‌ها و داروهای غیر بنزودیازپینی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سردرد
- سرگیجه
- حالت تهوع
- خستگی
- خواب‌آلودگی
استفاده طولانی‌مدت از داروهای خواب‌آور بدون نسخه مانند دیفن‌هیدرامین (یک نوع آنتی‌هیستامین) با افزایش خطر ابتلا به زوال عقل مرتبط است. پیش از مصرف هر نوع داروی بدون نسخه حتما با پزشک خود مشورت کنید. چون ممکن است برایتان مناسب نباشد یا با داروهایی که مصرف می‌کنید تداخل داشته باشد.
۳. سایر درمان‌های پزشکی
راه‌کارهای دیگری که گاهی‌اوقات ممکن است برای درمان اختلال خواب در سالمندان توصیه شوند عبارت‌اند از:
- دستگاه فشار مثبت مداوم راه هوایی (CPAP) برای درمان آپنه انسدادی خواب
- تجویز داروهای محرک دوپامین برای درمان سندرم پای بی‌قرار و اختلال حرکتی دوره‌ای اندام‌ها
- درمان جایگزینی آهن برای کنترل علائم سندرم پای بی‌قرار
۴. داروی گیاهی خواب آور برای سالمندان
گیاهان زیر هم می‌توانند برای درمان اختلالات خواب در سالمندان مفید باشند. با این حال، از آنجا که ممکن است با بعضی از داروها تداخل داشته باشند، بهتر است قبل از امتحان کردن آن‌ها با پزشک مشورت کنید:
۵. درمان بی خوابی سالمندان در خانه
رعایت نکات زیر هم می‌تواند مشکلاب خواب را به حداقل برساند:
- خوابیدن و بیدار شدن در ساعات مشخص
- انجام فعالیت‌های آرامش‌بخش مانند مطالعه پیش از خواب
- دوری از نور شدید پیش از خواب
- تاریک و ساکت نگه داشتن اتاق خواب
- محدود کردن مصرف مایعات قبل از خواب
- در نظر گرفتن سه تا چهار ساعت فاصله بین زمان مصرف غذا و رفتن به رختخواب
- ورزش منظم در طول روز (بهتر است بلافاصله قبل از خواب ورزش نکنید)
- دوش گرفتن با آب گرم
- پرهیز از چرت زدن‌های طولانی در طول روز
کلام پایانی
اختلال خواب در سالمندان می‌تواند به تدریج به مشکلات جدی مثل افسردگی منجر شود و کیفیت زندگی را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. در بیشتر موارد می‌توان این مشکل را با درمان شناختی رفتاری کنترل کرد. اما در صورتی که این روش موثر نباشد، پزشک ممکن است مصرف دارو یا سایر روش‌های درمانی را پیشنهاد کند.
اگر از اختلال خواب رنج می‌برید، در اسرع وقت با متخصص مشکلات خواب یا متخصص سلامت روان درباره وضعیت خود مشورت کنید. برای این کار می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس مشاوره آنلاین داشته باشید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید. همچنین می‌توانید با روانپزشک آنلاین مشاوره داشته باشید و یا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانپزشک از روانپزشک مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
این مشکل در بسیاری از موارد ناشی از بی‌خوابی است. چون بی‌خوابی شبانه می‌تواند باعث خواب‌آلودگی در طول روز شود. از سایر دلایل پرخوابی می‌توان به کم‌کاری تیروئید و افسردگی اشاره کرد.
خواب کافی به بهبود سلامت جسم و روان کمک می‌کند، برای کاهش استرس مفید است، سطح انرژی بدن را در طول روز افزایش می‌دهد، تمرکز را بهبود می‌بخشد و از بروز مشکلات ناشی از خواب‌آلودگی مثل زمین خوردن جلوگیری می‌کند.
بزرگسالان کمتر از ۶۵ سال به هفت تا ۹ ساعت و افراد بالای ۶۵ سال به هفت تا هشت ساعت خواب شبانه نیاز دارند.
طب سنتی خوردن شام سبک، ماساژ دادن بدن قبل از خواب، استشمام بوی خوش (مثل گلاب و عرق بیدمشک) و پاشویه کردن قبل از صرف شام را برای درمان طبیعی بی‌خوابی سالمندان مفید می‌داند.
منابع: healthline, mayoclinic
پزشکان برتر: دکتر فرامرز ذاکری
