فشار خون پایین یا هایپوتنشن چیست؟ + بهترین روش درمان

فشار خون پایین که در اصطلاح پزشکی به آن هایپوتنشن (Hypotension) می‌گویند، افت فشار خون در حالت ماکزیمم کمتر از 9 و مینیمم کمتر از 6 میلی‌متر جیوه (mm Hg) است. افراد زیادی در این وضعیت دچار سرگیجه و غش می‌شوند که در صورت عدم تشخیص به‌موقع می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیر در پی داشته باشد.

برخی افراد به‌طور طبیعی فشار خون پایینی دارند و این وضعیت باعث ایجاد علائم آزاردهنده یا خطرناک نمی‌شود. اما اگر فشارخون شما در حالت طبیعی نرمال (بین 90/60 تا کمتر از 80/120 mm Hg) است، افت شدید و ناگهانی آن نگران کننده خواهد بود. 

زیرا پایین باعث کُند شدن سرعت جریان خون در اندام‌ها و اعضای بدن می‌شود. اگر شما هم گاهی اوقات افت فشارخون دارید، تا انتهای این مقاله از مجله درمانکده همراه ما باشید تا علت، علائم و راه‌کارهای درمانی هایپوتنشن (Hypotension) را بررسی کنیم.

فشار خون پایین یا هایپوتنشن (Hypotension) چیست؟

فشار خون همان نیرویی است که خون‌های جاری به دیواره رگ‌ وارد می‌کند. این فشار وارد شده بر شریان‌ها توسط ضربان قلب ایجاد می‌شود. عوامل مختلفی همچون حرکت کردن، خوابیدن، استراحت، دویدن و انجام فعالیت روزمره می‌تواند باعث بالا و پایین شدن فشارخون شود. افت فشار خون که پزشکان اصطلاحا به آن هایپوتنشن (Hypotension)  می‌گویند، زمانی رخ می‌دهد که فشارخون شما از حد انتظار (90/60 mm Hg) کمتر باشد.

برای اندازه‌گیری فشار خون از دو عدد بر حسب میلی‌متر جیوه استفاده می‌کنند:

• سیستولیک (عدد بالا): این فشاری است که با هر بار ضربان قلب به شریان‌های شما وارد می‌شود.
• دیاستولیک (عدد پایین): این میزان فشاری است که شریان‌های شما بین ضربان قلب تحمل می‌کنند.

خوب است بدانید که فشار خون پایین به‌راحتی با دستگاه فشارسنج در منزل قابل بررسی است. برای دقت بیشتر می‌توانید از خدمات درمانکده همچون انجام آزمایش فشارخون در منزل بهره‌مند شوید. همچنین در صورت وجود شرایط هایپوتنشن (Hypotension) می‌توانید با بهترین دکتر فوق متخصص قلب، دکتر فوق متخصص کلیه و متخصص مغز و اعصاب درمانکده مشاوره تلفنی، متنی یا تصویری داشته باشید.

انواع فشارخون پایین

آن‌ها عبارتند از:

1- افت فشار خون وضعیتی (Orthostatic)

فشارخون ارتواستاتیک پایین هنگام ایستادن از حالت نشسته یا دراز کشیده ایجاد می‌شود. اصلی‌ترین علت افت فشار لحظه‌ای (ارتواستاتیک) کم آبی بدن، استراحت طولانی، بارداری و مصرف برخی داروهاست که بیشتر در افراد مسن دیده خواهد شد.

2- افت فشارخون بعد از غذا (Postprandial)

یک الی دو ساعت بعد از خوردن غذا به خصوص در افراد مسن یا بیماری پارکینسون برزو پیدا می‌کند. برای کنترل آن وعده‌های غذایی کوچک و کم کربوهیدرات مصرف کنید و آب فراوان بنوشید.

3- افت فشارخون با واسطه عصبی (Neurally mediated)

این سندرم بر سیستم عصبی که وظیفه کنترل عملکردهای غیرارادی همچون ضربان قلب، تنفس، هضم و فشارخون را برعهده دارند، اثر می‌گذارد. افت فشار خون باواسطه عصبی زمانی رخ می‌دهد که یک ارتباط نادرست و غیرعادی بین قلب و مغز وجود داشته باشد.

علائم فشار خون پایین یا هایپوتنشن

رایج‌ترین علائم افت فشار ناگهانی به‌دلیل نرسیدن خون کافی به مغز بروز پیدا می‌کنند. این نشانه‌ها عبارتند از:

• غش
• سنکوپ
• تاری دید
• بی‌قراری
• عدم تعادل
• خستگی یا ضعف
• رنگ پریدگی پوست
• حالت تهوع و استفراغ
• گیجی و مشکل در تمرکز
• احساس تنبلی و بی‌حالی
• تنفس سریع و غیر عمیق
• تغییرات غیرعادی در رفتار فرد
• سرگیجه و احساس سبکی در سر

در صورت لزوم می توانید با دکتر قلب و عروق آنلاین مشورت کنید و هم می توانید به صورت حضوری به متخصص قلب و عروق مراجعه کنید.

بیشتر بدانید: فشار خون بالا چیست؟

علت فشار خون پایین

دلایل مختلفی می‌توانند باعث بروز افت فشارخون شوند. آن‌ها شامل موارد زیر هستند:

1. افت فشارخون ارتواستاتیک (Orthostatic)

زمانی که فرد بسیار سریع از جای خود بلند می‌شود، مغز نمی‌تواند فوری خون بیشتری را به مغز برساند. این وضعیت علت افت فشار خون ارتواستاتیک است.

2. بیماری سیستم عصبی مرکزی

برخی بیماری‌ها همچون پارکینسون با اثرگذاری بر سیستم عصبی بدن علت فشار خون پایین هستند. افراد مبتلا به این وضعیت بعد از غذا خوردن بیشتر افت فشارخون تجربه می‌کنند. زیرا دستگاه گوارش بدن، حجم خون زیادی برای هضم غذا دریافت می‌کند و اجازه رسیدن خون کافی به مغز نمی‌دهد.

3. کم‌خونی و فشار خون پایین

خونریزی به‌دلیل صدمات باعث پایین آمدن شدید فشارخون می‌شود. همچنین با کم آب شدن بدن بر اثر اسهال و استفراغ حجم خون کاهش پیدا می‌کند که در این وضعیت ممکن است فرد دچار فشار پایین و سردرد شود. همچنین یکی از دلایل فشار خون پایین در خانم‌ها دوره قاعدگی است که بدن با کم‌خونی مواجه خواهد شد.

4. بیماری قلبی و ریوی

ضربان قلب بسیار بالا یا بسیار پایین و نارسایی قلبی (ضعف عضله قلب) می‌توانند باعث کُند شدن خون‌های جاری در سراسر بدن و افت فشار شوند. همچنین وجود شرایط خاص در ریه‌ها، فرد را با فشار خون پایین مواجه می‌کند.

بیشتر بدانید: فشار خون بالا چیست؟

5. داروها و فشار خون پایین

برخی از داروهایی که ممکن است باعث کاهش فشارخون شوند عبارتند از:

• دیورتیک‌ها
• مسدودکننده‌های آلفا
• مسدودکننده‌های بتا (آتنولول و پروپرانولول)
• داروهای بیماری پارکینسون
• داروهای ضدافسردگی
• داروهای اختلال نعوظ (سیلدنافیل یا تادالافیل خصوصا هنگامی که همراه با داروی قلبی نیتروگلیسیرین مصرف شوند.)

بیشتر بدانید: درمان فشار خون عصبی چگونه است؟

6. شرایط تهدیدکننده زندگی

برخی شرایط می‌توانند علت فشار خون پایین باشند. آن‌ها عبارتند از:

• آمبولی ریه
• حمله قلبی
• آریتمی (ریتم نامنظم قلب)
• آنافیلاکسی (anaphylaxis) یا واکنش آلرژیک
• سپسیس (sepsis) یا واکنش ایمنی بدن به عفونت‌های شدید

7. بارداری و فشار خون پایین

زنان معمولا در سه ماه اول و دوم بارداری دچار افت فشارخون ارتواستاتیک می‌شوند که طبیعی است. خونریزی یا سایر عوارض بارداری را باید از دلایل فشار خون پایین در خانم ها دانست.

8. کمبود مواد مغذی

یک علت فشار خون پایین، کمبود ویتامین B-12، فولات و آهن است که می‌تواند مانع از تولید گلبول‌های قرمز کافی توسط بدن و بروز کم‌خونی شود.

بیشتر بخوانید : فشار خون نرمال چیست؟

روش‌ تشخیص هایپوتنشن (Hypotension)

اولین گزینه برای تشخیص اندازه‌گیری آن با دستگاه فشارسنج است. در صورت افت مداوم فشارخون، پزشک ابتدا با معاینه فیزیکی علت هایپوتنشن را پیدا می‌کند. در این فرآیند پزشک از شما در مورد سن، علائم افت فشارخون و بروز شرایط خاص سوال می‌پرسد.

سپس فشار را در چندین مرحله و حالت‌های مختلف (چند دقیقه بعدازاین که دراز کشیدید، بلافاصله پس از ایستادن، و چند دقیقه بعدازاین که ایستادید) اندازه‌گیری می‌کند. برای تایید نهایی این عارضه به برخی آزمایشات نیاز است که در جدول زیر آن‌ها را معرفی کردیم:

تست هایپوتنشن (Hypotension)	توضیحات
آزمایش خون/ادرار	بررسی مشکلات دیابت، کمبود ویتامین، مشکلات تیروئید، کم‌خونی و تست بارداری
اشعه ایکس/CT اسکن/MRI/اکوکاردیوگرام(Echocardiogram)	بررسی وجود مشکل قلبی و ریوی
الکتروکاردیوگرام (EKG یا ECG)	ارزیابی و تشخیص وجود بیماری یا مشکل خاصی در بدن
تست استرس ورزش	بررسی وجود بیماری قلبی
تست Tilt table	ارزیابی و تشخیص هیپوتنشن ارتواستاتیک

درمان فشار خون پایین

درمان افت فشار ابتدا با پیدا کردن علت بروز آن آغاز می‌شود. اگر دلیل مستقیما قابل درمان باشد، افت آن خودبه‌خود بهبود می‌یابد. در غیر این صورت باید آسیب وارد شده ناشی از هایپوتنشن را جبران کرد. در زیر با راه‌کارهای مختلفی برای درمان افت فشارخون آشنا می‌شوید:

درمان خانگی هایپوتنشن (Hypotension)

برای بسیاری از افراد، این عارضه را می‌توان با تغییر در رژیم غذایی و سبک زندگی به‌طور موثری درمان کرد. راه‌کارهای درمان فشار خون پایین در منزل متناسب با علت آن عبارتند از:

• ورزش‌های ملایمی انجام دهید که نیاز سریع به تغییر موقعیت ندارند.
• از مصرف بیش از اندازه کربوهیدرات فرآوری شده که به زمان سریع‌تری برای هضم نیاز دارند، اجتناب کنید.
• در خصوص مصرف نمک بیشتر، با پزشک متخصص قلب و عروق مشورت کنید.
• مایعات غیرالکلی بنوشید تا حجم خون بدن شما افزایش پیدا کند.
• پوشیدن جوراب کمپرس باعث محدود شدن جریان خون در پاها و رسیدن خون بیشتر به مغز می‌شود.

بیشتر بدانید: آیا مصرف داروهای مسکن باعث بروز فشار خون بالا می‌شوند؟

درمان دارویی فشار خون پایین

اگر درمان‌های خانگی موثر نبودند، ممکن است برای درمان فشار پایین به دارو نیاز داشته باشید:

• فلودروکورتیزون (fludrocortisone): داروی افزایش حجم خون و مناسب برای افت فشارخون ارتواستاتیک
• میدودرین (midodrine): داروی افزایش سطح فشارخون در حالت ایستاده و کاهش‌دهنده انبساط عروق خونی

درمان فشار خون پایین در طب سنتی

توصیه‌های طب سنتی برای درمان این عارضه شامل موارد زیر می‌شود:

• مصرف دمنوش زنجبیل و عسل
• خوردن مقدار کمی نمک دریایی
• خوردن وعده های غذایی کوچک و مداوم
• مصرف ادویه‌هایی همچون فلفل، دارچین و زردچوبه
• قرار دادن پاها بر روی هم به شکل ضربدری در حالت نشسته
• مصرف مواد غذایی دارای انرژی بالا همچون سبزیجات، میوه‌ها، غلات و روغن طبیعی

رژیم غذایی مناسب برای افراد دارای فشارخون پایین

جدول زیر نشان‌دهنده مقدار مورد نیاز از مواد غذایی مفید برای وضعیت هایپوتنشن است:

مواد غذایی مفید برای فشارخون پایین	خاصیت	مقدار مصرف توصیه شده
چای/قهوه	افزایش ضربان قلب و فشارخون	دو تا سه فنجان در روز
کلم بروکلی	دارای فولات، آهن و مقدرا زیادی آب	یک فنجنان کلم بروکلی پخته
مرغ	منبع پروتئین و ویتامین B12	75 تا 10 گرم سینه مرغ
ماهی	دارای امگا3 مفید برای قلب	100 گرم ماهی سالمون
عدس	سرشار از آهن و فولات	100 گرم عدس
گوشت قرمز	منبع غنی آهن و پروتئین	100 گرم گوشت قرمز پخته
تخم‌مرغ	تامین‌کننده آهن و پروتئین بدن/ سرشار از ویتامین B12	2 عدد تخم‌مرغ پخته در هفته

پیشگیری از هایپوتنشن (Hypotension)

برای جلوگیری از افت فشار خون، این نکات را رعایت کنید:

• اجسام سنگین بلند نکنید.
• از ماندن زیر دوش آب داغ بپرهیزید.
• هنگام اجابت مزاج به خود فشار نیاورید.
• در هوای گرم و آلوده مایعات بیشتری مصرف کنید.
• قبل از بلند شدن از تخت ابتدا چند ثانیه روی لبه آن بنشینید.
• سرتان را هنگام خواب در حالت بالاتری از سطح بدن قرار دهید.
• برای گردش خون بهتر قبل از این‌که از حالت دراز کشیده یا نشسته بلند شوید، پاهایتان را به سمت بالا و پایین حرکت دهید.

عوارض فشار خون پایین

رایج‌ترین عوارض هایپوتنشن عبارتند از:

• شوک
• سکته مغزی
• مشکلات قلبی
• افتادن و آسیب‌های ناشی از آن

نتیجه فشار خون پایین

وضعیتی است که می‌تواند بدون علائم ایجاد شود و خیلی از افراد نمی‌دانند دچار این عارضه هستند. در صورت بروز علائم آزاردهنده که گاها زندگی فرد را مختل می‌کند، باید حتما علت آن تشخیص داده شود و اقدامات درمانی صورت گیرد.

اهمیت این موضوع ما را برآن داشت تا در این مقاله از مجله درمانکده شما را با علت، علائم و راه‌کارهای درمانی هایپوتنشن آشنا کنیم. شما چگونه افت فشارخون را کنترل می‌کنید؟ نظرات و تجربیات خود را با ما در میان بگذارید.

سوالات متداول

منبع: mayoclinic | my.clevelandclinic | makariwellness