به روش ساده، امن و موثر برای محافظت از افراد در برابر بیماری، قبل از ابتلا به آن، واکسیناسیون می گویند. در این روش، از مکانیزم های دفاعی طبیعی بدن برای ایجاد مقاومت دربرابر یک عفونت خاص و تقویت سیستم ایمنی استفاده می شود.
واکسن سیستم ایمنی را، درست مانند زمانی که بدن در معرض بیماری قرار می گیرد، به تولید آنتی بادی وا می دارد. اما از آن جایی که واکسن فقط حاوی گونه های مرده یا ضعیف شده ی میکروب هایی مانند ویروس یا باکتری است، باعث بروز بیماری نمی شود یا فرد را در معرض خطر عوارض آن قرار نمی دهد.
اکثر واکسن ها به بدن تزریق می شوند اما بعضی از واکسن ها از طریق دهان یا اسپری در بینی مورد استفاده قرار می گیرند.
چرا واکسیناسیون مهم است؟
واکسیناسیون روشی ایمن و موثر برای جلوگیری از بروز بیماری و نجات جان انسان هاست (که این روزها بیشتر از همیشه اهمیت دارد). امروزه انواع واکسن ها حداقل دربرابر ۲۰ بیماری نظیر دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، آنفولانزا و سرخک مصونیت ایجاد می کنند. مجموع این واکسن ها سالانه جان ۳ میلیون نفر را نجات می دهند.
ما با زدن واکسن نه تنها از خودمان بلکه از اطرافیانمان محافظت می کنیم. به بعضی از افراد، از جمله کسانی که به شدت بیمار هستند، توصیه می شود از زدن برخی واکسن ها بپرهیزند بنابراین بقیه وظیفه داریم واکسن بزنیم و به کاهش شیوع بیماری کمک کنیم.
واکسیناسیون در دوران همه گیری ویروس کرونا بسیار مهم است. همه گیری باعث شده تعداد کودکانی که واکسن های متداول را دریافت می کنند کاهش پیدا کند و این مسئله نرخ بیماری و مرگ ناشی از بیماری های اجتناب پذیر را بالا می برد. سازمان جهانی بهداشت تاکید می کند که کشورها باید به رغم چالش های ناشی از ویروس کرونا، به ارائه ی خدمات بهداشتی و واکسیناسیون ضروری ادامه دهند. از اینجا می توانید اطلاعات بیشتری درمورد اهمیت واکسیناسیون به دست آورید.
عملکرد واکسن به چه صورت است؟
واکسن با مکانیزم دفاعی طبیعی بدن در ایجاد مصونیت همکاری می کند و خطر ابتلا به بیماری را کاهش می دهد. سیستم ایمنی پس از دریافت واکسن واکنش نشان می دهد:
- میکروب مزاحم، مانند ویروس یا باکتری، را تشخیص می دهد.
- آنتی بادی تولید می کند. به پروتئینی که به طور طبیعی توسط سیستم ایمنی تولید می شود و با بیماری مقابله می کند، آنتی بادی می گویند.
- بیماری و روش مبارزه با آن در سیستم ایمنی ثبت می شود. به طوری که اگر بعدا دوباره در معرض میکروب قرار بگیرید، سیستم ایمنی قبل از این که بیمار شوید، به سرعت آن را از بین می برد.
بنابراین، واکسن روشی ایمن و هوشمندانه برای ایجاد واکنش ایمنی در بدن، بدون ابتلا به بیماری، است.
سیستم ایمنی طوری طراحی شده تا عامل بیماری زا را به خاطر بیاورد. به محض این که در معرض یک یا چند دوز از واکسن قرار بگیرید، معمولا تا چند سال، چند دهه یا حتی تا آخر عمر در برابر بیماری مصون باقی می مانید. همین مسئله باعث کارآمد بودن واکسن می شود. واکسن به جای درمان بیماری بعد از ابتلا، از آغاز مانع از بروز بیماری می شود.
این مطلب راهم مطالعه کنید: با انواع روش های ساخت واکسن آشنا شوید
واکسن چگونه در افراد و جوامع مصونیت ایجاد می کند؟
واکسن به مکانیزم دفاعی بدن- سیستم ایمنی- آموزش می دهد و آن را آماده می کند تا ویروس و باکتری را بشناسد و با آن مقابله کند. اگر بدن در آینده در معرض پاتوژن های بیماری زا قرار بگیرد، به سرعت آماده ی از بین بردن آن هاست که مانع از بروز بیماری می شود.
اگر فرد با دریافت واکسن دربرابر بیماری مصون شود، خطر ابتلا کاهش پیدا می کند بنابراین احتمال انتقال بیماری نیز بسیار پایین می آید. هرچه تعداد بیشتری از افراد جامعه واکسن بزنند، افراد کمتری دربرابر بیماری آسیب پذیر خواهند بود و احتمال سرایت بیماری از فردی به فرد دیگر کاهش پیدا می کند. پایین آوردن احتمال چرخش پاتوژن در جامعه باعث می شود افرادی که به دلیل ابتلا به سایر بیماری ها نمی توانند واکسن بزنند دربرابر بیماری مورد نظر مصون باقی بمانند. به این وضعیت «ایمنی جمعی یا گله ای» می گویند.
«ایمنی گله ای» زمانی اتفاق می افتد که درصد بالایی از جمعیت واکسن بزنند و مانع از شیوع بیماری شوند زیرا افراد زیادی برای ابتلا وجود ندارند. اما ایمنی گله ای فقط زمانی جواب می دهند که اکثر افراد واکسن دریافت کنند. در عین حال، ایمنی گله ای دربرابر تمام بیماری هایی که با واکسن قابل پیشگیری هستند مصونیت ایجاد نمی کند. مثلا، کزاز از باکتری موجود در محیط منتقل می شود نه از فردی به فرد دیگر بنابراین حتی اگر اکثر افراد جامعه واکسن زده باشند، کسانی که دربرابر این بیماری ایمونیزه نشده اند در معرض خطر هستند.
بیشتر بدانید: قوی‌ترین قرص‌های چاقی
چرا باید واکسن بزنم؟
بدون واکسن، ما در معرض خطر بیماری و ناتوانی جدی ناشی از بیماری هایی مانند سرخک، مننژیت، ذات الریه، کزاز و فلج اطفال هستیم. بسیاری از این بیماری ها مرگبار هستند. به گفته ی سازمان جهانی بهداشت، واکسن سالانه جان ۲ تا ۳ میلیون نفر را نجات می دهد.
اگرچه بعضی از بیمارها دیگر شایع نیستند، میکروب هایی که باعث بروز این دسته از بیماری ها می شوند هنوز در بعضی از نقاط دنیا وجود دارند. در دنیای امروز، بیماری های مسری به سادگی از مرزها عبور می کنند و باعث ابتلای افرادی که مصونیت ندارند می شوند.
محافظت از خود و اطرافیان دو دلیل اصلی برای تزریق واکسن است. از آن جایی که همه (از جمله نوزادان، کسانی که به شدت بیمار هستند یا آلرژی دارند) نمی توانند واکسن بزنند، سایر افراد جامعه موظف به دریافت واکسن هستند تا از امنیت این دسته از افراد دربرابر بیماری هایی که با واکسن قابل پیشگیری هستند اطمینان حاصل شود.
واکسن دربرابر چه بیماری هایی مصونیت ایجاد می کند؟
انواع مختلفی از بیماری ها با واکسن قابل پیشگیری هستند. از جمله:
- سرطان دهانه رحم
- وبا
- دیفتری
- هپاتیت
- آنفولانزا
- آنسفالیت ژاپنی
- سرخک
- مننژیت
- اوریون
- سیاه سرفه
- ذات الریه
- فلج اطفال
- هاری
- روتاویروس
- سرخچه
- کزاز
- حصبه
- آبله مرغان
- تب زرد
درحال حاضر واکسن های دیگری (مانند واکسن ابولا یا مالاریا) درحال تولید است اما هنوز به طور گسترده و در سراسر دنیا قابل دسترسی نیست.
ممکن است در کشور شما به تمام این واکسن ها احتیاج نباشد. بعضی از واکسن ها فقط قبل از سفر، در مناطق خطرناک یا به افرادی که در مشاغل خطرناک مشغولند زده می شود. برای این که بدانید دریافت کدام واکسن برای شما و خانواده تان ضروری است، با متخصص مشورت کنید.
آیا دخترم باید واکسن ویروس پاپیلوم انسانی (HPV) دریافت کند؟
درواقع، تمام موارد ابتلا به سرطان دهانه ی رحم با بیماری مقاربتی HPV شروع می شود. اگر واکسن قبل از قرار گرفتن در معرض ویروس زده شود، بهترین میزان مصونیت دربرابر بیماری را ایجاد می کند. تحقیقات در استرالیا، بلژیک، آلمان، نیوزلند، سوئد، بریتانیا و ایالت متحده حاکی از این است که بعد از واکسیناسیون، نرخ ابتلا به ویروس پاپیلوم انسانی در دختران نوجوان و زنان جوان ۹۰ درصد کاهش داشته است.
تحقیقات نشان داده واکسن HPV ایمن و موثر است. سازمان جهانی بهداشت توصیه می کند تمام دختران ۹ تا ۱۴ سال دو دوز از این واکسن را دریافت کنند و در آینده برای سرطان دهانه رحم تحت نظر قرار بگیرند.
چه زمان باید واکسن بزنم (یا به کودکم واکسن بزنم)؟
واکسن در تمام طول عمر و در سنین مختلف، از تولد تا کودکی، به عنوان نوجوان و سالمند، از ما محافظت می کند. در اکثر کشورها، سابقه ی واکسیناسیون شما یا فرزندتان و زمان دریافت واکسن یا دوز بعدی در کارت واکسن ثبت می شود. توجه داشته باشید تمام این واکسن ها به روز باشند.
اگر زمان واکسیناسیون را به تاخیر بیندازیم، در معرض خطر بیماری جدی قرار می گیریم. اگر تا زمانی که فکر می کنیم ممکن است در معرض بیماری جدی قرار بگیریم صبر کنیم (مثلا هنگام شیوع بیماری)، شاید زمان کافی برای اثرگذاری واکسن و دریافت تمام دوزها وجود نداشته باشد.
چرا واکسیناسیون از سن کم شروع می شود؟
کودکان کم سن هر روز از جانب مکان ها و افراد مختلف در معرض خطر بیماری قرار می گیرند و این مسئله بسیار خطرناک است. جدول واکسیناسیون سازمان جهانی بهداشت طوری طراحی شده تا نوزادان و کودکان کم سن هرچه سریع تر در مصونیت باقی بمانند. اغلب، نوزادان و کودکان کم سن بیشتر در معرض خطر بیماری هستند زیرا سیستم ایمنی آن ها هنوز کاملا شکل نگرفته و بدنشان توانایی کافی برای مقابله با بیماری را ندارد. بنابراین، لازم است کودکان در زمان مورد نظر واکسن مناسب را دریافت کنند.
من در زمان مورد نظر کودکم را واکسینه نکردم. آیا حالا دیر شده است؟
برای تزریق اکثر واکسن ها، هیچ وقت دیر نیست. درمورد دریافت دوز واکسن برای خود یا فرزندتان با پزشک مشورت کنید.
چه کسانی می توانند واکسن بزنند؟
تقریبا همه می توانند واکسن بزنند اما بعضی از افراد به دلیل بعضی از بیماری ها نباید برخی واکسن های خاص را دریافت کنند یا باید قبل از تزریق واکسن صبر کنند. از جمله این بیماری ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بیماری های مزمن یا روش های درمان (مانند شیمی درمانی) که روی سیستم ایمنی تاثیر می گذارد
- آلرژی شدید و مرگبار به مواد اولیه ی واکسن که بسیار نادر است
- بیماری شدید و تب بالا در روز تزریق واکسن
این عوامل اغلب برای هر واکسن متغیر است. اگر از زدن یک واکسن برای خود یا فرزندتان مطمئن نیستید، با پزشک مشورت کنید. او در گرفتن تصمیم آگاهانه درمورد واکسیناسیون خود یا فرزندتان به شما کمک می کند.
طرز تهیه و آزمایش واکسن به چه صورت است؟
دهه هاست که هر سال متداول ترین واکسن ها به میلیون ها نفر تزریق می شود. هر گونه واکسن، درست مانند سایر داروها، باید تحت آزمایشات جامع و دقیق قرار بگیرد تا قبل از معرفی آن در یک کشور، از امنیت آن اطمینان حاصل شود.
ابتدا واکسن آزمایشی روی حیوانات امتحان می شود تا میزان بی خطر بودن و احتمال جلوگیری از بیماری ارزیابی شود. سپس طی سه مرحله، در آزمایشات بالینی روی انسان آزمایش می شود:
- در مرحله اول، واکسن به تعداد کمی از داوطلبان تزریق می شود تا میزان ایمنی آن ارزیابی شود، تایید شود که واکسن واکنش ایمنی ایجاد می کند و دوز مناسب واکسن مشخص شود.
- در مرحله دوم، معمولا به صدها داوطلب واکسن تزریق می شود و هرگونه عوارض آن به دقت تحت نظر قرار می گیرد تا توانایی واکسن در ایجاد مصونیت بیشتر مورد ارزیابی قرار گیرد. در این مرحله، در هر زمان ممکن اطلاعات مربوط به نتایج بیماری جمع آوری می شود اما معمولا میزان اطلاعات آن قدر کافی نیست که تصویر روشنی از تاثیر واکسن روی بیماری به دست دهد. خصوصیات شرکت کنندگان در این مرحله (در مواردی از قبیل سن و جنسیت) مشابه با افرادی است که قرار است واکسن به آن ها تزریق شود. در این مرحله، بعضی از داوطلبان واکسن می زنند و بعضی نمی زنند. این امر به ما اجازه می دهد مقایسه ی لازم را انجام دهیم و نتیجه ی مناسب را از واکسن به دست آوریم.
- در مرحله سوم، به هزاران نفر واکسن تزریق می شود (درست مانند مرحله 2، گروهی از داوطلبان واکسن آزمایشی دریافت می کنند و گروهی از آن ها واکسن نمی زنند). سپس اطلاعات هر دو گروه به دقت با هم مقایسه می شود تا مشخص گردد آیا واکسن بی خطر و دربرابر بیماری مورد نظر موثر است یا خیر.
بعد از به دست آمدن اطلاعات آزمایش بالینی، لازم است قبل از معرفی واکسن به برنامه ایمن سازی ملی اقداماتی نظیر بررسی میزان تاثیر، ایمنی و تولید انجام شود تا واکسن به تایید قانون و سیاست بهداشت عمومی برسد.
بعد از معرفی واکسن، نظارت دقیق روی آن ادامه دارد تا هرگونه عوارض غیرمنتظره تشخیص داده شود و میزان تاثیر واکسن در استفاده روتین و دربین جمعیت بیشتری از افراد مورد ارزیابی قرار بگیرد تا بهترین روش استفاده از واکسن به منظور رسیدن به بیشترین میزان تاثیر پیوسته تحت نظارت و ارزیابی باشد. از این جا می توانید اطلاعات بیشتر درمورد تولید و ایمنی واکسن را دنبال کنید.
این مطلب راهم مطالعه کنید: اخبار لحظه به لحظه واکسن کرونا
واکسن حاوی چیست؟
تمام مواد اولیه واکسن نقش مهمی در میزان تاثیر و ایمنی آن ایفا می کنند. از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آنتی ژن: حالت مرده یا ضعیف شده ویروس یا باکتری که به بدن یاد می دهد درصورت مواجهه با میکروب در آینده آن را بشناسد و با آن مقابله کند.
- ادجوانت (داروی کمکی) که به تقویت واکنش ایمنی کمک می کند. یعنی در عملکرد بهتر واکسن موثر است.
- ماده نگهدارنده تا از موثر ماندن واکسن اطمینان حاصل شود.
- ماده تثبیت کننده که در مراحل انبار و حمل و نقل از واکسن محافظت می کند.
ممکن است مواد تشکیل دهنده واکسن روی برچسب برایتان ناآشنا به نظر بیاید اما بسیاری از مولفه های مورد استفاده در واکسن به طور طبیعی در بدن، محیط و غذایی که می خوریم تشکیل می شوند. تمام مواد واکسن – و خود واکسن- به دقت مورد ارزیابی قرار می گیرد تا از ایمن بودن آن اطمینان حاصل شود.
آیا زدن واکسن بی خطر است؟
واکسن بی خطر است و عوارض ناشی از آن معمولا خفیف و موقتی است (مانند گرفتگی بازو یا تب خفیف). احتمال عوارض جدی تر وجود دارد اما بسیار نادر است.
هرگونه واکسن معتبر قبل از این که برای استفاده مورد تایید قرار بگیرد مراحل مختلف آزمایش را پشت سر می گذارد و بعد از معرفی نیز مرتبا ارزیابی می شود. دانشمندان مرتبا اطلاعات منابع مختلف را بررسی می کنند تا مبادا نشانه ای از خطر و زیان واکسن برای سلامتی وجود داشته باشد.
یادتان باشد، احتمال این که در اثر ابتلا به نوعی از بیماری که با واکسن قابل پیشگیری است آسیب جدی ببینید بسیار بیشتر از آسیب دیدن در اثر واکسن است. مثلا، کزاز باعث بروز درد شدید، گرفتگی عضلات (تریسموس) و تشکیل لخته خون می شود. سرخک منجر به بروز آنسفالیت (عفونت مغز) می شود. حتی بسیاری از این بیماری ها مرگبار هستند. مزایای واکسیناسیون بسیار بیشتر از خطرات آن است و بدون واکسن آمار بیماری و مرگ و میر بیشتر خواهد شد.
آیا واکسن عوارض دارد؟
واکسن مانند هر داروی دیگر می تواند عوارض خفیف، مانند تب خفیف یا درد یا قرمز شدن محل تزریق، داشته باشد. واکنش خفیف ظرف چند روز خود به خود برطرف می شود.
بروز عوارض شدید یا بلندمدت بسیار نادر است. ایمنی واکسن مدام تحت نظر است تا عوارض نادر تشخیص داده شود.
آیا می توان همزمان بیش از یک واکسن به کودک تزریق کرد؟
شواهد عملی حاکی از این است که تزریق چند واکسن به صورت همزمان تاثیر منفی ندارد. کودکان هر روز درمعرض چندصد مواد بیگانه هستند که باعث برانگیخته شدن واکنش ایمنی در آن ها می شود. عمل ساده ی غذا خوردن باعث ورود میکروب به بدن می شود و باکتری های زیادی در دهان و بینی زندگی می کنند.
واکسیناسیون ترکیبی (مانند واکسن دیفتری، کزاز و سیاه سرفه) به منزله ی تزریق کمتر و راحتی بیشتر کودک است. همچنین کودک در زمان مناسب، واکسن مناسب را دریافت می کند تا از خطر قرار گرفتن در معرض بیماری مرگبار جلوگیری شود.
مشاهده بیشتر : بهترین متخصص عفونی
آیا بین واکسن و اوتیسم ارتباط وجود دارد؟
مدرکی دال بر ارتباط میان واکسن و اوتیسم یا اختلالات اوتیسم وجود ندارد. این مسئله در بسیاری از تحقیقات که در بین جمعیت گسترده انجام شده دیده می شود.
تحقیق سال ۱۹۹۸ نگرانی هایی درمورد ارتباط میان واکسن سرخک-اوریون-سرخچه (MMR) و اوتیسم ایجاد کرده بود اما بعدها مشخص شد عیوب زیادی در این تحقیق وجود دارد و کلاهبرداری است. متعاقبا، این مقاله توسط مجله ای که آن را منتشر کرده بود جمع آوری شد و پزشکی که آن را منتشر کرده بود، گواهی پزشکی خود را از دست داد. متاسفانه، انتشار این مقاله ترسی در اذهان عمومی ایجاد کرد که منجر به پایین آمدن آمار واکسیناسیون در بعضی از کشورها و در نتیجه شیوع این گونه بیماری ها شد.
باید خاطرنشان کنیم که ما سعی داریم تنها اطلاعات موثق و علمی را درمورد واکسن و بیماری هایی که از آن ها پیشگیری می کند به اشتراک بگذاریم.
منبع: WHO
[sibwp_form id=4]
