هر انسانی باید از آناتومی بدن خود شناخت کافی داشته باشد تا بتواند به حفظ سلامت آن کمک کند و تغییرات غیر عادی آن را به موقع تشخیص دهد. از آنجا که دستگاه تناسلی برای بقا و ادامه نسل مهم است و در جامعه ما به دلایل فرهنگی و اجتماعی معمولا در مورد اندام تناسلی زنان کمتر صحبت می‌شود، تصمیم داریم در این مقاله از مجله درمانکده اطلاعات کاملی در مورد واژن (مهبل) و بیماری‌های مرتبط با آن در اختیار شما قرار دهیم. ما را تا انتهای این مطلب همراهی کنید.
آناتومی واژن زنان
مهبل یک لوله انعطاف‌پذیر است که رحم را به فرج (وولوا) متصل می‌کند. مردم معمولا از اصطلاح واژن برای توصیف کل آلت تناسلی زن استفاده می‌کنند. اما در حقیقت، واژن کانال داخلی اندام تناسلی است و فرج ناحیه خارجی آن را تشکیل می‌دهد. مهبل و فرج در رابطه جنسی، قاعدگی، بارداری و زایمان نقش دارند و از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده‌اند، از جمله:
۱. ناحیه شرمگاهی
ناحیه شرمگاهی به قسمتی از اندام تناسلی گفته می‌شود که از برجستگی ناشی از توده‌های چربی و استخوان تشکیل شده است و در زیر شکم قرار دارد. ناحیه شرمگاهی به تدریج در دوران بلوغ با مقدار زیادی مو پوشیده می‌شود.
در طی تحقیقاتی که محققان روی انواع واژن انجام داده‌اند مشخص شده است که موهای ناحیه شرمگاهی با سایر موهای زائد بدن تفاوت دارند و به صورت هدفمند رشد می‌کنند. چرا که از بافت‌های داخلی مهبل، به خصوص دهانه آن که از حساسیت زیادی برخوردار است، محافظت می‌کنند.
بیشتر بدانید: آیا برجستگی های واژن خطرناک است
۲. لابیا ماژور
لابیا ماژور ۲ لایه، پوستی در قسمت بیرونی اندام تناسلی است که از ناحیه شرمگاهی به سمت پایین و عقب امتداد می‌یابد تا با پوست پرینه (پوست بین مهبل و مقعد) ادغام شود. سطح بیرونی هر لابیا با مو پوشیده شده است، اما سطح داخلی آن صاف و دارای غدد چربی است.
۳. لابیا مینور
لابیا مینور یک جفت چین کوچک پوستی است که زیر لابیا ماژور قرار می‌گیرد و حدود چهار سانتی‌متر طول دارد.
۴. کلیتوریس
کلیتوریس در بالای دهانه مجرای ادرار قرار دارد و چون یکی از حساس‌ترین قسمت‌های بدن زنان است، نقش مهمی در ایجاد ارگاسم ایفا می‌کند. کلیتوریس معمولا با کلاهک پوشیده می‌شود، به طوری که فقط نوک آن قابل مشاهده است.
بیشتر بدانید: پولیپ رحم چیست و چگونه درمان می شود
۵. دهانه یا مدخل مهبل
سوراخ واژن یا دهانه مهبل که منفذی به داخل اندام تناسلی است، بین مجرای ادرار و مقعد قرار دارد. دهانه جایی است که خون قاعدگی را از بدن خارج می‌کند و برای تولد نوزاد و مقاربت جنسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بهتر است بدانید که عمل تنگ کردن مهبل یا واژینوپلاستی در همین منطقه انجام می‌شود.
بیشتر بدانید: انواع ترشحات واژن + رنگ ترشحات واژن
۶. هایمن
هایمن یک لایه پوستی با ضخامت یک تا ۲ میلی‌متر است که دهانه مهبل را احاطه می‌کند و به دلیل شباهتی که به پرده دارد، به آن پرده بکارت می‌گویند. با برقراری اولین رابطه جنسی واژینال، شکل هایمن تغییر می‌کند و اصطلاحا پاره می‌شود که این اغلب با کمی خونریزی یا ترشح همراه است. البته در حین ورزش شدید هم ممکن است چنین اتفاقی رخ دهد. ذکر این نکته ضروری است که پرده بکارت اشکال گوناگونی دارد و بعضی از زنان به دلایل ژنتیکی بدون آن متولد می‌شوند.
۷. غدد بارتولن
در ۲ طرف بخش داخلی دهانه مهبل غدد بارتولن (Bartholin) قرار دارند که با ترشحات خود باعث روان شدن مهبل می‌شوند تا مقاربت جنسی راحت‌تر انجام شود.
بیشتر بخوانید: علل به وجود آمدن زخم دهانه رحم چیست
۸. کانال مهبل
کانال مهبل (Vaginal canal) یک مجرای منعطف و عضلانی با طول هشت تا ۱۲ سانتی‌متر و عرض ۲/۵ سانتی‌متر است که چین‌های موجود در دیواره‌های آن در هنگام تحریک جنسی یا زایمان بزرگ‌تر می‌شوند تا دخول یا تولد نوزاد بدون درد انجام شود. بعد از اتمام پروسه زایمان طبیعی یا رابطه واژینال، کانال مهبل دوباره به حالت قبل برمی‌گردد.
۹. نقطه جی
در دیواره جلویی مهبل یک نقطه بسیار حساس به نام نقطه جی (G spot) وجود دارد که هنگام برانگیختگی جنسی متورم می‌شود. در نتیجه می‌تواند لذت جنسی را افزایش دهد.
۱۰. دهانه مجرای ادرار
مجرای ادرار لوله‌ای است که ادرار را از مثانه به خارج از بدن منتقل می‌کند. دهانه این مجرا در زیر کلیتوریس، مستقیما بالای دهانه مهبل، قرار دارد. ذکر این نکته ضروری است که دهانه مجرای ادرار در زنان کمی کوتاه‌تر از مردان است و به همین دلیل باکتری‌ها راحت‌تر می‌توانند خود را به مثانه برسانند. در نتیجه، زنان بیشتر از مردان درگیر بیماری‌های عفونی می‌شوند.
بیشتر بخوانید: لاپاراسکوپی چیست و چه کاربردی دارد
محل قرارگیری واژن
مهبل یک لوله عضلانی قابل انبساط است که ارتباط نزدیکی با بسیاری از اندام‌های ناحیه لگن دارد و به سمت دهانه رحم امتداد می‌یابد. به طور خلاصه می‌توان موقعیت مهبل را نسبت به سایر اندام‌ها به صورت زیر شرح داد:
- قدامی: مثانه و مجرای ادرار
- خلفی: رکتوم و کانال مقعد
- جانبی: حالب یا مجرای ادرار
بهتر است بخوانید: علل زایمان زودرس چیست
بیماری‌های واژن
مشکلات مهبل از شایع‌ترین دلایل مراجعه زنان به پزشک هستند و معمولا با علائم زیر مشخص می‌شوند:
- خارش و سوزش در دهانه واژن
- درد شدید در ناحیه زیر شکم
- خونریزی غیر طبیعی
- ترشحات غیر طبیعی واژن
در ادامه به تعدادی از شایع‌ترین بیماری‌های مهبل اشاره می‌کنیم.
۱. عفونت مهبل
عفونت واژن می‌تواند روی سلامت فرد تاثیر منفی بگذارد؛ به همین دلیل درمان به موقع آن بسیار مهم است. این بیماری با علائم زیر همراه است:
- ترشحات غیر عادی مهبل
- بوی بد واژن
- تورم مهبل و فرج
- درد و سوزش هنگام ادرار کردن
بیشتر بخوانید: علائم تبخال تناسلی چیست
۲. سرطان واژن
سرطان واژن نوعی سرطان نادر است که در آن سلول‌های بدخیم (سرطانی) در بافت مهبل ایجاد و تکثیر می‌شوند. این بیماری انواع مختلفی دارد که رایج‌ترین آنها عبارتاند از:
- سرطان سلول سنگفرشی (کارسینوم سنگفرشی): اغلب در زنان بالای ۶۰ سال دیده می‌شود و حدود ۷۰ درصد موارد ابتلا به سرطان مهبل را تشکیل می‌دهد.
- آدنوکارسینوم: معمولا در زنان بالای ۵۰ سال اتفاق می‌افتد و حدود ۱۵ درصد سرطان‌های مهبل را تشکیل می‌دهد.
از سایر سرطان‌های مهبل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ملانوم بدخیم
- لیومیوسارکوم
- رابدومیوسارکوم
- سرطان‌هایی که از سایر اندام‌ها مانند دهانه رحم و رکتوم شروع می‌شوند و به مهبل سرایت می‌کنند
بیشتر بخوانید: آزمایش پاپ اسمیر برای چیست؟ تستی ضروری و مهم برای زنان!
۳. واژینیسموس
افراد مبتلا به واژینیسموس دچار اسپاسم غیر ارادی عضلات مهبل می‌شوند که می‌تواند بسیار دردناک باشد. اسپاسم عضلانی یک واکنش ناخودآگاه به ورود آلت تناسلی مردانه به داخل مهبل است. واژینیسموس اغلب باعث ایجاد درد و اختلال در حین فعالیت جنسی می‌شود و حتی می‌تواند قرار دادن تامپون، معاینات زنان و زایمان را غیر ممکن کند.
۴. تریکومونیازیس
تریکومونیازیس یک بیماری مقاربتی است که توسط یک انگل به وجود می‌آید و به راحتی در طول رابطه جنسی به دیگران سرایت می‌کند. اکثر افراد مبتلا به تریکومونیازیس هیچ علامتی ندارند؛ بنابراین ممکن است ندانند که به این بیماری مبتلا هستند. با این حال، از واژینیت (التهاب واژن) می‌توان به عنوان شایع‌ترین علامت آن نام برد.
سایر علائم این بیماری عبارتاند از: سوزش، خارش، ترشحات بدبو و احساس درد هنگام دفع ادرار. خبر خوب این است که این بیماری به راحتی با دارو درمان می‌شود. همچنین می‌توان با استفاده کردن از کاندوم در حین رابطه جنسی از بروز آن جلوگیری کرد.
بیشتر بدانید: پولیپ رحم چیست و چگونه درمان می شود
۵. بیماری‌های مقاربتی
بیماری‌های مقاربتی رایج در زنان شامل کلامیدیا، سوزاک، تبخال تناسلی و ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) است. استفاده از آنتی‌بیوتیک می‌تواند بیماری‌های مقاربتی ناشی از باکتری‌ها از جمله کلامیدیا، سیفلیس و سوزاک را درمان کند. اما هیچ درمانی برای بعضی از بیماری‌های مقاربتی مثل HIV یا عفونت مزمن هپاتیت B در دسترس نیست و فقط می‌توان علائم آنها را کنترل کرد.
عوارض بیماری‌های مقاربتی به نوع عفونت بستگی دارد، اما بیماری التهابی لگن (PID) و ناباروری از مهم‌ترین عوارض آنها به شمار می‌روند. کاندوم می‌تواند از شما در برابر بعضی از این بیماری‌ها محافظت کند، اما تاثیر آن ۱۰۰ درصد نیست.
بهداشت واژن
طبق بررسی‌های انجام‌شده، تقریبا همه زنان در طول عمر خود حداقل یک بار درگیر بیماری‌های ناحیه تناسلی می‌شوند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به عفونت واژن اشاره کرد. رعایت بهداشت فردی حیاتی‌ترین اقدام برای جلوگیری از بروز چنین بیماری‌های ناخوشایندی است. در این راستا توصیه می‌شود:
۱. لباس زیر مناسب بپوشید
بهتر است لباس زیر ۱۰۰ درصد نخی بپوشید و اگر پوست حساسی دارید، از پوشیدن لباس زیر با جنس نایلون یا سایر الیاف مصنوعی خودداری کنید. علاوه بر این، توصیه می‌شود در شستن لباس زیر خود دقت فراوانی به خرج دهید تا میکروبی روی آن باقی نماند. اما به یاد داشته باشید که استفاده بیش از حد از مواد شوینده ممکن است به مهبل آسیب برساند. بنابراین لباس زیرتان را با یک شوینده ملایم بشویید و از نرم‌کننده‌های پارچه و شوینده‌های دارای آنزیم (آمیلاز، لیپاز یا پروتئاز) استفاده نکنید. نکته مهم بعدی این است که بعد از شستشو حتما لباس زیر خود را کاملا آبکشی کنید.
بیشتر بدانید: دارو برای عفونت واژن چی خوبه؟
۲. رژیم غذایی سالم داشته باشید
نوشیدنی‌های شیرین روی تعادل باکتریایی مهبل تاثیر منفی دارند و باعث کم‌آبی بدن شوند. برای اینکه مهبل را سالم و تمیز نگه دارید، در طول روز مقدار زیادی آب بنوشید.
۳. موهای ناحیه تناسلی را با دقت شیو کنید
هنگام تراشیدن موهای ناحیه تناسلی، با یک ناحیه حساس سروکار دارید. بنابراین حتما باید نکات زیر را رعایت کنید:
- ابتدا موهای ناحیه تناسلی را کوتاه کنید. شیو کردن ناحیه شرمگاهی زمانی آسان‌تر است که موهای زائد را از قبل کوتاه کرده باشید. یک قیچی کوچک بردارید و موهای خود را طوری کوتاه کنید که طول آن فقط چند سانتی‌متر باشد.
- پوست را لایه‌برداری کنید. قبل از اصلاح از یک لیف لوفا، دستمال یا اسفنج برای لایه‌برداری پوست خود استفاده کنید. با این کار سلول‌های مرده از بین می‌روند و شما می‌توانید موها را تا حد ممکن از نزدیک ریشه بتراشید. از لایه‌بردارهای خشن استفاده نکنید، چون برای ناحیه شرمگاهی مضر هستند.
بیشتر بدانید: فیبروم رحم چیست
۴. شستشوی واژن را فراموش نکنید
شستشوی مهبل و تمیز نگه داشتن ناحیه شرمگاهی اهمیت زیادی دارد. چون خونریزی پریود، ترشحات روزانه مهبل و تعریق همگی ممکن است باعث آلوده شدن آن شوند. هنگام شستن مهبل:
- فقط قسمت بیرونی آن را بشویید. داخل مهبل مکانیسم خود تمیزشوندگی خاصی دارد. بنابراین فقط قسمت خارجی مهبل شامل لابیاها و کلیتوریس را بشویید و از دوش واژینال برای تمیز کردن آن استفاده نکنید.
- از صابون‌های معطر استفاده نکنید. مواد شیمیایی به‌کار رفته در این صابون‌ها می‌توانند فلور طبیعی مهبل را مختل کنند. بهتر است مهبل را فقط با آب گرم بشویید، اما اگر احساس می‌کنید به صابون نیاز دارید، از یک محصول با فرمولاسیون ملایم استفاده کنید.
بهداشت واژن در زمان رابطه جنسی
استفاده از ابزارهای محافظتی مثل کاندوم و ادرار کردن بعد از رابطه جنسی برای کاهش خطر ابتلا به انواع بیماری‌های مقاربتی بسیار موثر است. راه‌کار دیگر این است که از داشتن رابطه جنسی واژینال بلافاصله بعد از رابطه مقعدی اجتناب کنید، چون این کار می‌تواند باکتری‌ها را از مقعد به مهبل منتقل کند.
بهداشت واژن در زمان پریود
رعایت بهداشت در دوران قاعدگی از سلامت اندام تناسلی زنانه در برابر عفونت‌های باکتریایی و تحریکات پوستی محافظت می‌کند. از این‌رو توصیه می‌شود نوار بهداشتی یا تامپون خود را مرتبا عوض کنید. این کار از ایجاد بوی نامطبوع و رشد باکتری‌ها جلوگیری می‌کند و احتمال ابتلا به عفونت را کاهش می‌دهد.
بیشتر بدانید: سرطان رحم چگونه درمان می شود
کلام پایانی
آشنایی با اندام تناسلی زنانه به شما کمک می‌کند که برای تغییرات دوران بلوغ، بارداری و یائسگی آماده شوید و بتوانید بیماری‌های مرتبط با آن را تشخیص دهید. اگر در این زمینه به راهنمایی بیشتری نیاز دارید، در اولین فرصت نزد دکتر متخصص زنان و زایمان بروید یا از طریق سایت درمانکده برای مشاوره آنلاین با دکتر زنان وقت بگیرید.
سوالات متداول
اگر بوی مهبل به طور ناگهانی تغییر کرد، بهتر است با پزشک درباره آن مشورت کنید. این موضوع به خصوص زمانی مهم است که علائم دیگری مثل خارش، سوزش، تغییر رنگ ترشحات و درد هنگام رابطه جنسی را هم تجربه کنید.
ترشحات مهبل مایعی است که به طور طبیعی توسط غدد داخل مهبل و دهانه رحم تولید می‌شود و فواید زیادی برای سلامتی دارد. چون مهبل را از سلول‌های مرده و باکتری‌ها پاک می‌کند. همچنین مانع ورود میکروب‌ها به داخل آن می‌شود.
مهبل از چند نوع بافت و سلول تشکیل شده است که با ترشح مایع به سالم و مرطوب نگه داشتن دیواره‌های آن کمک می‌کنند. سلول‌های مهبل به هورمون استروژن واکنش نشان می‌دهند. بدن در سال‌های باروری در مقایسه با دوران یائسگی استروژن بیشتری تولید می‌کند. به همین دلیل، بعد از یائسگی دیواره‌های مهبل نازک‌تر می‌شوند.
